Journalist in de rechtszaal

[p. 67]

En daar lag opeens die vlag met dat hakenkruis

Wanneer op de openbare terechtzitting de feitelijke toedracht is behandeld pleegt de voorzitter van de strafkamer de persoonlijke gegevens van de verdachte naar voren te brengen en na te gaan of er al dan niet sprake is van eerder veroordelingen. Zo niet de president van het Amsterdamse gerechtshof mr. H.J. Sluiter vorige week donderdag in de zaak tegen een 45-jarige winkelierster uit Bergen. Het is mogelijk, dat hij daarmee formeel gesproken een nalatigheid beging, maar als dat zo is kan ik mij heel goed voorstellen hoe dat kwam. De verdachte maakte gewoon de overtuigende indruk, dat ze nog nooit met de politie in aanraking was geweest, laat staan met de justitie. De braafheid van de aan het gezag gehoorzamende burgeres en het blanco strafblad waren haar van het gezicht af te lezen.

En toch stond zij - in hoger beroep - terecht voor een delict waaraan door de wetgever sinds enkele jaren zwaar wordt getild: discriminatie. Zij had een hoeveelheid mouwemblemen met een Duitse adelaar, die een hakenkruis in zijn klauwen vasthoudt, in voorraad gehad en daarmee - volgens de tenlastelegging - aangezet tot haat en discriminatie. De verdachte was daarvan in eerste aanleg door de rechtbank in Alkmaar vrijgesproken, maar de officier van justitie, die het feit wél bewezen achtte, was in appèl gegaan.

Op 28 maart 1984 zag een lid van het Alkmaarse comité tegen racisme en fascisme in de etalage van de winkel die met hakenkruisen bestikte mouwen liggen en hij was daardoor zo geschokt, dat hij de politie waarschuwde. Gevolg: proces-verbaal, strafrechtelijk vooronderzoek en berechting. Maar zoals gezegd geen veroordeling. De Alkmaarse rechtbank motiveerde de vrijspraak met het betwijfelen of het hakenkruis altijd en onder alle omstandigheden een symbool is, dat aanzet tot haat en discriminatie.

Op de zitting vorige week bleek uit het verhoor van de verdachte, dat de partij met de mouwemblemen louter om commerciële redenen was ingekocht; er was een markt voor. ‘Veel verzamelaars van dingen uit de oorlog willen hun collectie compleet maken.’ Op de vraag van de president, of die hakenkruisen bij haar geen associaties met gebeurtenissen in een niet zo ver verleden opwekten antwoordde zij: ‘Jawel, maar ze zaten tussen allemaal andere badges. Ik heb er echt geen

[p. 68]

kwaad mee bedoeld, want ik wil het graag iedereen naar de zin maken; het waren ook maar heel kleine dingetjes.’

Procureur-generaal mr. A. Korvinus: ‘U hebt ze nadat er aanmerking op was gemaakt wel uit de etalage verwijderd, maar niet uit uw voorraad. Waarom niet?’

Verdachte: ‘Ik dacht, dat het alleen maar een initiatief was van een actiegroep. Als ik had geweten dat het bij de wet verboden was had ik het natuurlijk wel gedaan.’

De als verdediger optredende mr. C. Veraart, wel aanvoelend dat dit ‘iedereen graag naar de zin maken’ het gerechtshof de indruk kon geven van een ‘met alle winden meewaaien’ voegde hier haastig aan toe: ‘De schoonvader van mijn cliënte heeft tijdens de bezetting een rol in het verzet vervuld.’ Wat één van de leden van het hof, mevrouw mr. A. Gerritsma, aanleiding gaf tot de opmerking: ‘Maar dat maakt het des te onbegrijpelijker, dat zij niet van de ware betekenis van het hakenkruis op de hoogte was.’

Op verzoek van de raadsman hoorde het gerechtshof twee getuige-deskundigen. Eerst de directeur van een bedrijf, dat kleding verhuurt ten behoeve van films over de Tweede Wereldoorlog, zoals De Aanslag en Het meisje met het rode haar. ‘Wij doen dit alleen als het volkomen verantwoord is; u kunt bij mij echt geen uitrusting krijgen om op een feestje een Obersturmbannführer te spelen,’ zei hij. ‘En wat dat hakenkruisembleem betreft: ik weet, dat er in Nederland ongeveer 10.000 mensen zijn, die alles verzamelen wat betrekking heeft op de Tweede Wereldoorlog. Er wordt volgens mij geen misbruik van gemaakt.’ Maar toen hem werd voorgehouden, dat de verdachte in haar winkel uiteraard niet aan de klanten vroeg wat zij met dat hakenkruis gingen doen antwoordde hij: ‘Nee, ik kan natuurlijk geen garantie geven voor de hele Nederlandse bevolking.’

De tweede getuige à décharge, een Neerlandicus, verklaarde een studie te hebben gemaakt van beïnvloedingstechnieken. Naar zijn bevindingen was het hakenkruis allerminst geschikt om mensen aan te zetten tot haat. ‘Het is een symbool dat een schok teweegbrengt,’ zei hij. ‘Wanneer ik adviseur zou zijn van een groepering die discriminatie tot doel heeft, zou ik het gebruik ontraden vanwege de negatieve effecten op de publieke opinie.’

De procureur-generaal was het in haar requisitoir in het geheel niet eens met de beslissing, die de Alkmaarse rechtbank in eerste instantie had genomen en zij vroeg het hof dan ook het vrijsprekend vonnis te vernietigen. Zij wees op een volgens haar soortgelijke zaak waarin

[p. 69]

de rechtbank te Breda wel tot een veroordeling was gekomen. Naar de mening van mevrouw Korvinus had de verdachte moeten beseffen, dat het hakenkruis als symbool enorme emoties teweeg kan brengen. Zij vond, dat geldelijk gewin het motief was geweest voor de handel met de mouwemblemen en wilde daarom niet volstaan met een schuldigverklaring zonder strafoplegging zoals de officier te Alkmaar destijds had gevorderd. Zij eiste een boete van 1000 gulden, waarvan de helft voorwaardelijk. In zijn pleidooi legde advocaat Veraart er de nadruk op, dat het vooral ging om de omstandigheden en hij doelde daarbij op het ontbreken van een discriminatoire tekst. ‘Het is ongetwijfeld juist,’ aldus de raadsman, ‘dat het hakenkruis nog altijd herinneringen oproept aan de verschrikkelijke praktijken, die de nazi's zich hebben veroorloofd ten opzichte van mensen behorend tot een ander ras dan het Germaanse. Maar waar het hier om gaat is, of zo'n teken zonder enige samenhang met woorden kan aanzetten tot haat. Anders dan bijvoorbeeld met teksten als: Weg met alle vreemdelingen, of: Juden rausch! die letterlijk die haatgevoelens aanwakkeren en tot iets aansporen is dat in deze zaak niet het geval.’

Dat je na zo'n zitting waarop de procesvoering niets te wensen overliet, toch met gemengde gevoelens het paleis van justitie verlaat heeft te maken - denk ik - met de emoties, die er hoe dan ook door zijn opgeroepen. Wat je dan vooral bijblijft is de wel zeer afstandelijke manier waarop er door de verdachte en de getuige-deskundigen over dit soort dingen is gepraat. Een verdachte, die meer ondersteboven lijkt van mogelijk onwettig handelen dan van het moreel verwerpelijke daarvan. Een Neerlandicus, die om de z.i. geringe beïnvloedingsbetekenis van het swastikateken aan te tonen vergelijkingen trekt met het ‘insigne’ van de Partij van de Arbeid en de ‘badge’ van de VVD zoals hij het genuanceerd uitdrukte. En tenslotte die kledingverhuurder, die in zijn ijver om het hof zoveel mogelijk rekwisieten uit zijn collectie te tonen ook een schrikbarend grote hakenkruisvlag op de tafel voor de president ging uitspreiden. Het zal allemaal wel heel goed bedoeld zijn, maar het tafereel dat het opleverde was toch iets om tamelijk triest van te worden.