Journalist in de rechtszaal

[p. 41]

Niet door werkdruk alleen

In de zomer van 1983 ontstond er beroering in de Amsterdamse rosse buurt door een man, die zichzelf uitgaf voor politieman en publieke vrouwen geld afhandig maakte door ‘bekeuringen’ uit te schrijven wegens overtreding van het tippelverbod. Hoewel hij uiteraard in burger was gekleed was hij in bezit van een kaart die moest doorgaan voor een legitimatiebewijs, en zijn geloofwaardigheid werd nog verhoogd door sterke gelijkenis met een echte rechercheur. De verontwaardiging in de buurt over zijn optreden werd versterkt door de aandacht die de kranten besteedden aan de manier waarop de prostituées zich in de luren hadden laten leggen. Mede op grond van die deining mocht men verwachten dat ‘justitie’ de man binnen afzienbare tijd ter berechting zou voordragen. Dat gebeurde niet; pas anderhalf jaar later was het zover.

Zoiets getuigt niet van een voortvarend vervolgingsbeleid en het deed dan ook wat ridicuul aan de officier van justitie mr. R. Berger destijds op de zitting van de rechtbank zijn eis van vier maanden gevangenisstraf te horen motiveren met het argument, dat er door de zaak zoveel onrust was ontstaan. Zeker, die onrust was er geweest, maar na anderhalf jaar lagen ze er op de walletjes niet meer wakker van en de verdediger mr. G. van Asperen noemde de redenering van de officier dan ook absurd. Niettemin werd de verdachte tot de gevorderde gevangenisstraf veroordeeld; omdat hij zegt onschuldig te zijn (‘Ik heb alleen wat met die vrouwen staan praten en meer niet’) ging hij in hoger beroep. Dat is vorige week woensdag (weer een jaar later en bijna drie jaar na het delict!) door het Amsterdamse gerechtshof behandeld.

Een zitting, die de ook nu weer als verdediger fungerende Gerard van Asperen de gelegenheid bood de verbijsterende gang van zaken in dit proces nog eens op een rijtje te zetten en hij maakte daarvan ruimschoots gebruik. Het werd een ongewoon felle aanval op het vervolgingsbeleid van het openbaar ministerie in de hoofdstad en op de wijze waarop de vertegenwoordigers van dit apparaat in dit geval met de belangen van een goede verdediging waren omgesprongen.

Het was eigenlijk al misgegaan op het politiebureau Warmoesstraat. Toen de raadsman zijn cliënt daar wilde opzoeken, kwam hij tot de

[p. 42]

ontdekking, dat die daar niet meer zat; hij was ‘heengezonden’ zoals dat heet, maar de advocaat had men daarvan niet op de hoogte gesteld. Enkele dagen later schreef Van Asperen een brief aan het parket van de officier van justitie waarin hij verzocht om toezending van het schaduwdossier. Dat was op 9 augustus; toen daarop geen antwoord kwam volgde een tweede brief (op 5 oktober) maar ook die bleef onbeantwoord.

‘Op drie februari 1984 schreef ik weer, nu direct gericht aan de officier,’ aldus mr. Van Asperen in het pleidooi voor het gerechtshof, ‘maar ook daarop kreeg ik geen antwoord. Op 25 mei herhaalde ik mijn verzoek en besloot toen met: Ik hoop dat mijn vierde brief nu aanleiding is voor een reactie uwerzijds. Dat hielp, want van het parket kreeg ik de telefonische mededeling dat in deze zaak een gerechtelijk vooronderzoek zou worden gevorderd.’

Op 5 oktober ontving de advocaat eindelijk het schaduwdossier, maar of er inderdaad een gerechtelijk vooronderzoek zou worden gevorderd... daarover geen woord. Voor hem aanleiding om op 24 december nog maar weer eens de officier schriftelijk te verzoeken hem te berichten in welk stadium de zaak nu verkeerde. Tot zijn verbazing en niet geringe woede kreeg hij toen te horen, dat er al op 14 juni (ruim een half jaar eerder dus) een vordering tot gerechtelijk vooronderzoek was gedaan. ‘De vraag is,’ aldus mr. Van Asperen, ‘waarom de officier mij dit toen niet heeft medegedeeld terwijl hij wist dat ik als raadsman voor de verdachte optrad. Als gevolg van dit verzuim zijn er in deze zaak op 14 november van dat jaar getuigen gehoord zonder dat ik daarvan iets afwist.’

Wat de raadsman voor het hof bepleitte, was dat het openbaar ministerie niet ontvankelijk zou worden verklaard in zijn vordering wegens verregaande onzorgvuldigheid jegens de verdachte en diens verdediger. Zeer curieus was het in zijn ogen, dat het openbaar ministerie na afsluiting van het vooronderzoek plotseling haast kreeg om de al anderhalf jaar oude zaak voor de rechtbank te brengen. Dat had zijns inziens te maken met het te verwachten verweer van de verdediging, dat bij nog langer wachten de redelijke termijn voor berechting was overschreden.

De bovengeschetste gang van zaken is bepaald geen incidenteel gebeuren; hij is kenmerkend voor de crisissituatie bij het vervolgingsapparaat in de hoofdstad. Steeds vaker hoor je klachten van advocaten over onvolledige informatie van de zijde van het openbaar ministerie. Daarover zei Van Asperen in zijn pleidooi: ‘Uit kranteberichten zal

[p. 43]

het uw hof ongetwijfeld bekend zijn, dat het parket van de officier van justitie te Amsterdam nogal eens het doelwit is van kritiek op het gebrek aan zorgvuldigheid waarvan dit parket blijk geeft. Het zijn niet alleen de advocaten die hierdoor worden geteisterd; die onzorgvuldigheid is vooral ook schadelijk voor de verdachte in het strafproces. Het niet beantwoorden van brieven door het parket wordt bijna als een feit van algemene bekendheid beschouwd; dat bleek onlangs mijn kantoorgenoot mr. Pen in een kort geding.’ Voor een deel zijn de slordigheden op het parket van de officier van justitie te wijten aan de vooral in een groot arrondissement als Amsterdam gestegen werkdruk, maar de communicatiestoornissen tussen het openbaar ministerie en de advocatuur worden ook bepaald door andere factoren. In de eerste plaats is de kwaliteit van het corps officieren er de laatste jaren niet op vooruitgegaan; je merkt dat aan het optreden ter zitting (onzeker, vaak slecht op de hoogte van achtergronden en soms regelrechte juridische blunders zoals fouten in de dagvaarding en tenlastelegging op grond van het verkeerde artikel). Vorig jaar heb ik het meegemaakt dat een officier zowaar in het verkeerde wetboek had gekeken. Op een zitting van politierechter mevrouw Jordens-Poelman bepleitte de verdediger van een verdachte nietigheid van de dagvaarding omdat daarin niet de plaats van het misdrijf was vermeld. Toen de officier repliceerde: ‘Dat hoeft niet bij mishandeling’ en dat wilde gaan onderbouwen aan de hand van artikel 300 van het Wetboek van Strafrecht, greep de politierechter snel naar het aangrenzend op tafel staande Wetboek van Strafvordering en sprak: ‘Maar volgens artikel 261 van dit wetboek moet dat toch wel, hoor!’ Waarop de dagvaarding uiteraard nietig werd verklaard.

Die achteruitgang in kwaliteit is ook merkbaar aan de wijze waarop de vertegenwoordigers van het openbaar ministerie bij het gerechtshof reageren op de manier, waarop de officieren een zaak in eerste instantie hebben behandeld. Er is zo langzamerhand een hemelsbreed verschil ontstaan tussen de prestaties van de zes advocaten-generaal en de verrichtingen van het alleen maar kwantitatief indrukwekkende team van officieren van justitie in de hoofdstad. Verder wordt de relatie officier-advocaat niet bevorderd door de behalve nonchalante ook arrogante houding van sommige leden van het parket. Advocaat-generaal in bovengenoemd proces mevrouw mr. M. Koers vergoelijkte het niet beantwoorden van brieven door haar lagere collega's door te zeggen: ‘Er raakt helaas nogal eens wat zoek in de organisatie van het openbaar ministerie.’ Dat zal best waar zijn, maar het is toch

[p. 44]

geen afdoende verklaring voor het verschijnsel in zijn totaliteit. De ervaring leert, dat er heel wat officieren zijn die het gewoon niet nodig vinden de wederpartij in het strafproces van de ontwikkelingen in een concrete zaak op de hoogte te stellen. Omdat de verdediging - althans in de voorbereidende fase - voor een belangrijk deel op die informatie is aangewezen, maakt die houding van het openbaar ministerie het begrip equality of arms nog meer illusoir dan het al is.