Journalist in de rechtszaal

[p. 19]

TBR: arrogantie van de macht in de witte jassen

De rechten van de verdachte zijn in het Nederlandse strafproces met vrij veel waarborgen omkleed en hetzelfde geldt voor degenen, die na hun veroordeling een gevangenisstraf moeten uitzitten. Maar meer dan een halve eeuw na het in werking treden van de wet op de tbr is er nog niets wat werkelijk kan doorgaan voor een behoorlijk geregelde rechtspositie van delinquenten, die wegens ziekelijke stoornis van de geestvermogens een gevaar vormen voor de maatschappij en ter beschikking van de regering zijn gesteld om - zoals dat heet - van harentwege te worden verpleegd.

Ook in het nieuwe wetsontwerp, dat de duur van zo'n dwangverpleging wil beperken tot vier jaar voor vermogensdelicten en zes jaar voor geweldsmisdrijven, is van een afdoende regeling niets te vinden. Zowel de Coornhertliga (een vereniging van strafrechthervormers) als de juridische specialisten in de Tweede Kamer hebben terecht kritiek geuit; zeer afwijzend ook staat de pas opgerichte Stichting Belangenbehartiging van tbr-gestelden en van ex-patiënten.

Er bestaat bij het publiek flink wat misverstand over het instituut van de tbr. Vooral wanneer het gaat om daders van levensdelicten als moord en doodslag kan men het maar moeilijk aanvaarden, dat die niet - ook al kunnen zij daarvoor volgens psychiater en rechter nauwelijks verantwoordelijk worden gesteld - een langdurige gevangenisstraf krijgen.

Zeer velen nog zien de inrichtingen voor tbr-gestelden als te aangename verblijven voor lieden, die dat niet verdienen.

Maar het moet toch te denken geven, dat delinquenten over het algemeen zeer afwijzend staan tegenover een dwangverpleging en wanneer zij met die mogelijkheid tijdens de behandeling van hun rechtszaak worden geconfronteerd, de voorkeur geven aan het ondergaan van gevangenisstraf. In beide gevallen zullen zij lange tijd van hun vrijheid worden beroofd, maar er is het grote verschil, dat gevangenisstraf wordt opgelegd voor bepaalde duur (daar komt geen dag bij) en een dwangverpleging steeds weer kan worden verlengd.

In de tweede plaats zijn vooral delinquenten die al eens in zo'n inrich-

[p. 20]

ting hebben gezeten, vaak als de dood zo bang voor het verblijf aldaar. De Amsterdamse advocate mevrouw mr. J. Bakker-Weesing, gespecialiseerd als geen ander in deze materie, heeft dat meermalen geschetst als verdediger in strafzaken en in kort gedingen tegen de Staat der Nederlanden. Zij nam daarbij geen blad voor de mond; ook niet als de procedure leidde tot behandeling op topniveau en zij moest pleiten voor de Hoge Raad. Nog steeds springt zij regelmatig in de bres voor slachtoffers van wat zij ziet als psychiatrische experimenten en willekeur.

Niet zo verwonderlijk dus, dat mr. Bakker-Weesing fungeert als voorzitter van de nieuwe stichting. Op de eerste bijeenkomst vorige week in het hoofdstedelijk paleis van justitie zei ze onder meer: ‘De ervaring van tbr-gestelden is, dat je mens af bent zodra je de inrichting binnenkomt. Je wordt constant behandeld, privacy is onbekend, er is machteloosheid en onderdrukking, niets mag. Het systeem bepaalt wat er gebeurt. De psychiater zet je klei voor en laat je voelen. Je hebt geen eigen ervaring met die klei: nee, je voelt wat de psychiater zegt, dat je moet voelen.’

En o wee, als de patiënt weigert te kneden! Dat kan vergaande gevolgen hebben. Een raadsheer van het gerechtshof in Den Bosch zei vorig jaar tot een voor het hekje staande ter beschikking gestelde: ‘Ik lees hier in het rapport van de psychiaters dat u nog steeds niet wilt boetseren. Tja, als zij zeggen, dat u moet boetseren en u doet dat niet, hoe denkt u dan ooit uit de tbr te komen?’

Jaren geleden heeft de hoogleraar prof. N.W. de Smit in een boek al eens gewezen op de macht van de mensen, die werkzaam zijn in zijn vakgebied. ‘De deskundigheid van de psychiater in het strafproces,’ schreef hij, ‘is niet gebaseerd op zijn kennis als zodanig, maar is het resultaat van de plaats, die hij in de structuur van het proces inneemt. Dat is dan iets wat je de psychiater niet kan verwijten, maar wel degenen die hem in de loop der jaren, die plaats stilzwijgend hebben gegeven.’

In een proces voor de rechtbank in Haarlem hoorde ik kort daarna De Smit scherp afstand nemen van een rapport van het Pieter Baan Centrum, waarin op wel zeer losse gronden tot een ter beschikkingsstelling van de regering was geadviseerd. Als ‘tegen-expert’ door de verdediging van de verdachte opgeroepen zei hij tot de rechtbank: ‘Wanneer u deze man een gevangenisstraf oplegt moet de psychiater

[p. 21]

tijdens zijn detentie de vinger aan de pols houden, maar zeker niet meer dan dat.’

De opvatting van psychiater De Smit werd hem destijds in kringen van vakbroeders niet in dank afgenomen; er zijn nu al tekenen die erop wijzen dat dit ook geldt voor het initiatief van mevrouw Bakker en consorten. Degenen die het voor het zeggen hebben in die tbr-inrichtingen dulden geen inmenging. Toen een patiënt vorig jaar een kort geding wilde aanspannen tegen zo'n inrichting maakte een lid van de staf daar de opmerking: ‘Dat heeft op mij hetzelfde effect als wanneer iemand bij mij een steen door de ruiten zou gooien.’

Een volstrekt mank gaande vergelijking tussen het een elke burger ten dienste staand rechtsmiddel en een bij de wet strafbaar gestelde handeling. Maar er blijkt wel duidelijk uit, dat eventueel in kort geding naar voren gebrachte twijfel aan de onfeilbaarheid van het systeem wordt gevoeld als een aanslag op het eigen heilige huis en dat is typerend voor de arrogantie van de machthebbers in de witte jas.