Journalist in de rechtszaal

[p. 11]

Infiltranten, politie en rechters

In het voorjaar van 1978 gaf een strafkamer van de Amsterdamse rechtbank onder presidium van mr. J.A. Schröeder nog een duidelijk signaal, dat de buitenlandse praktijken van drugshandelbestrijding door middel van infiltranten niet in alle opzichten in overeenstemming was met de Nederlandse rechtsopvatting. Dat gebeurde in een zaak waarin Westduitse rechercheurs zich in een café te Hamburg als potentiële kopers hadden voorgedaan tegenover lieden, van wie het vermoeden bestond, dat zij in de hasjhandel zaten. Het plan lukte en toen de betreffende partij in Amsterdam arriveerde stonden daar de door hun Duitse collega's getipte Nederlandse rechercheurs gereed om tot arrestatie over te gaan. Een politionele samenwerking die in juridisch opzicht geen genade kon vinden in de ogen van Schröeder en de zijnen, omdat hier geen sprake was geweest van een infiltratie in een reeds op gang zijnde affaire, maar de politie zelf een handel had voorgesteld aan mensen, die op dat moment geen enkel initiatief in die richting hadden ondernomen. Het is de taak van de politie strafbare feiten op te sporen en niet om deze uit te lokken, zo luidde de redenering. De officier van justitie werd niet ontvankelijk verklaard in zijn vordering en de verdachten werden in vrijheid gesteld.

Sindsdien is de feitelijke situatie aan het ‘drugsfront’ sterk veranderd en als gevolg daarvan is er ook wijziging gekomen in de opvattingen van de rechterlijke macht. Een jaar later reeds oordeelde dezelfde kamer van de Amsterdamse rechtbank een zaak waarin de hoofdstedelijke narcoticabrigade twee Amerikaanse ‘undercover agents’ had gebruikt, ‘nog net toelaatbaar als gebezigde opsporingsmethode’. Waren de omstandigheden in de ‘Amerikaanse’ zaak zo anders geweest dan het jaar daarvoor in de ‘Duitse’? Bij de behandeling van het hoger beroep in de zaak met de ‘undercover agents’ zei de advocaat-generaal bij het gerechtshof, mr. A. Josephus Jitta, dat deze agenten zich niet hadden gedragen op een wijze die strijdig was met het Nederlandse strafprocesrecht. Maar hij noemde het wel ‘met de hakken over de sloot’, en zei er ook bij dat de zaak zich had afgespeeld in een sfeer van uitlokking.

In de laatste jaren is steeds meer de overtuiging gegroeid, dat de politie in strijd met de georganiseerde misdaad niet alleen beter moet

[p. 12]

worden uitgerust met technische middelen, maar ook juridisch ruimere mogelijkheden dient te krijgen. Tot grote voldoening van met name commissaris Kees Sietsma, de grote tegenspeler van de drugshandelaren in de hoofdstad, is dat laatste inmiddels gebeurd. De infiltrant is geaccepteerd en de recherche loopt veel minder kans op frustraties over het niet strafrechtelijk vervolgen van door haar gepakte ‘dealers’. Maar ook nu nog zijn inzet en handelingen van de infiltrant niet in iedere situatie en onder alle omstandigheden toegestaan. Omdat in sommige politiekorpsen de neiging bestaat tot verder gaan dan nu is geoorloofd, blijft waakzaamheid ten aanzien van de weliswaar verschraalde maar nog steeds bestaande rechtsregels op dit punt geboden. Te meer daar de verruiming van de mogelijkheden in Nederland ook de Duitse politie niet zijn ontgaan en dat heeft al geleid tot mogelijk niet alleen maar letterlijk grensoverschrijdende activiteiten.

Dat kwam eind vorige maand tot uiting voor de rechtbank in Dordrecht bij de behandeling van de zaak tegen twee Nederlanders en twee Turken, verdacht van handel in verdovende middelen. Ten tijde van die handel bevonden zich twee Duitse rechercheurs in ons land om - zo luidt althans de lezing van ‘justitie’ - een Duitse crimineel op te halen, die hier op verzoek van de autoriteiten in de Bondsrepubliek door de politie was aangehouden. De man, die in zijn land tot zeven jaar was veroordeeld, zou na een verlof niet op het afgesproken tijdstip in de gevangenis zijn teruggekeerd. Hij had dat verlof gebruikt om in Nederland contact te zoeken met iemand, die hij ruim tien jaar geleden had leren kennen tijdens het uitzitten van een eerdere veroordeling; door zijn gangen na te gaan was de Nederlandse recherche er in geslaagd in Dordrecht bij een inval een halve kilo heroïne in beslag te nemen en vier mannen te arresteren.

Maar volgens de advocaten was het heel anders gegaan en zij maakten daar op de openbare zitting in Dordrecht uiteraard geen geheim van. Vooral de Utrechtse strafpleiter mr. P. Doedens trok fel van leer tegen de gebruikte opsporingsmethode, die zijns inziens een aanfluiting was van de rechtsregels. Naar de bevindingen van de verdedigers was de Duitse crimineel gewoon door de justitie van zijn land naar Nederland gestuurd met het speciale doel dat contact te leggen. Van een reeds toen op gang zijnde handel was volgens de advocaten geen sprake; een hunner, mr. B. Fijma, zei in zijn pleidooi: ‘De voor de Duitse politie werkende uitlokker heeft de vier verdachten, die geldzorgen hadden, op meedogenloze wijze misbruikt.’ De feitelijke ‘deal’ zou pas tot stand zijn gekomen, toen de Duitse rechercheurs zich als ‘ko-

[p. 13]

pers’ aandienden bij een van de verdachten, een Dordtse caféhouder, die er eerst niets voor voelde, maar tenslotte was gezwicht nadat de Duitsers 250.000 gulden hadden geboden als hij hen aan een halve kilo kon helpen.

‘Allemaal niets van waar,’ riep officier van justitie mr. F. Varekamp verontwaardigd. ‘Wij kennen de voorgeschiedenis precies en ik vertrouw erop, dat die door mijn Duitse collega's correct is medegedeeld. Maar over die geschiedenis wil ik om recherchetechnische redenen niets zeggen, ook niet aan de rechtbank.’

Dat de vertegenwoordiger van het openbaar ministerie er weinig voor voelde in het openbaar te vertellen hoe de opsporing in deze zaak precies in zijn werk was gegaan is wel begrijpelijk, evenzeer dat de Duitse ‘undercover agents’ niet als getuigen voor de zitting waren opgeroepen. Maar hoe kan een rechtbank zich onder zulke omstandigheden een goed oordeel vormen over de al dan niet rechtmatigheid van het verkregen bewijs? Tegenover de nogal gedetailleerde beschuldigingen van de verdedigers stond een officier, die zich beperkte tot de opmerking: ‘Over deze zaak is in de pers al bijna lasterlijk geschreven en men hecht kennelijk geloof aan dit soort onzin. Wij zijn binnen alle grenzen van de rechtspraak gebleven.’

Waarom het onzin was wat er in de pers over de zaak was geschreven en waaruit zou kunnen blijken dat de rechtsregels niet waren geschonden, kreeg de rechtbank zoals gezegd niet te horen, maar dit college had natuurlijk best wat meer aan de weet kunnen komen door de officier van justitie daarover een toelichting te laten geven op een zitting achter gesloten deuren, of een nader onderzoek te gelasten door de rechter-commissaris. Dat laatste was ook hetgeen advocaat Doedens voorstelde; toen de door mr. J. Geertsema gepresideerde rechtbank hierop niet wilde ingaan, riep de raadsman woedend: ‘Deze zaak stinkt aan alle kanten en als u dan weigert te onderzoeken hoe het bewijs is verzameld dan neem ik dat niet!’

Het gebeurt niet zo vaak dat een verdediger, nog voor de uitspraak is gevallen, zo duidelijk aankondigt in hoger beroep te zullen gaan. Maar de emoties in dit proces waren al hoog opgelopen en als dan de rechters geen behoefte tonen aan het vinden van de waarheid ten aanzien van de toegepaste opsporingsmethode is zo'n uitbarsting van verontwaardiging wel begrijpelijk. Het maakt ook op het publiek niet zo'n sterke indruk als de lezing van de officier van justitie zonder meer als de juiste wordt aangenomen. Iedereen voelt toch met zijn klompen aan, dat het hele verhaal over die Duitse rechercheurs en

[p. 14]

de niet van zijn weekendverlof teruggekeerde crimineel hoogst ongeloofwaardig is. De justitie van de ‘Bundesrepublik’ is echt niet zo gek, om een langgestrafte zomaar belangeloos een uitstapje naar Nederland te gunnen. Wat het verhaal nog onwaarschijnlijker maakt, is het feit dat de bewuste man al eens eerder niet op tijd terugkeerde van een verlof. Ook officier Varekamp toonde zich op de zitting in Dordrecht wel wat verbaasd over het opnieuw toekennen van verlof aan iemand die nog geen jaar daarvoor zo'n weekendpasje gebruikte om zes weken weg te blijven.

Opmerkelijk in deze zaak was verder, dat de gevorderde en vervolgens opgelegde straffen (twee en anderhalf jaar) nauwelijks in overeenstemming waren met - zoals dat heet - ‘de ernst van het feit’.

Maar je ziet dat tegenwoordig wel vaker in processen waarin de rechtmatigheid van het bewijs door de verdediging is betwist. Als het verweer van de advocaten dan verworpen is, komt er een dusdanig lage straf dat het voor de verdachten niet zo aanlokkelijk wordt in appèl te gaan. Een soort ontmoedigingsbeleid, dat in dit geval geen succes had: alle verdachten gingen in hoger beroep.

Met inderdaad het risico dat het Haagse gerechtshof te zijner tijd eveneens het bewijs rechtmatig acht, maar - anders dan de rechtbank te Dordrecht - wél de bijpassende en dus hogere straf oplegt.

Aan de andere kant is het niet goed voorstelbaar, dat het hof geen behoefte zou voelen aan nadere gegevens over de door de recherche toegepaste opsporingsmethoden. Weliswaar kan de politie zich op dit punt meer veroorloven dan enkele jaren geleden en - gelet op arresten van de Hoge Raad - hoeft de rechter het bewijs niet meer zo gauw als onrechtmatig te kwalificeren. Maar al zijn de grenzen van het toelaatbare verlegd: het doel heiligt nog niet het gebruik van alle infiltratiemiddelen.