De kaertlizzer

[p. 29]

IV

Net fier fan 'e fjouwersprong by Spannenburch, dêr de strjitwei fan Snits nei de Lemmer de sânwei snijt, dy west-oan oer Sleat nei Gaasterlân en east-oan oer Sintniklasgea nei de Jouwer rint, stiet oan 'e Sleatmerkant in kante boerepleats, dy foar in tweintich jier bewenne waard fan in âlde widner, mei in soan, in húsfrousfaam, in wurkfaam, in feint en in jonge. De âldman wie 't tinzen om trouwen yn 'e oarde edysje al lang fergien. De soan mei syn swiere boppe-ein en ûnsljuchte rêch, ekstra grutte eagen mei swiere lidden, kante romeinske noas, tsjokke lippen en gapjende mûle, wie allinne noch oannimlik foar 'n jong frouminsk om syn bulte jild, dêr hy ienders eigener fan wurde soe, en dêr hy no al nei skat waard; dêrby net te ferjitten, dat er ek sa goed wie as koeke. Folle frouljusflesk hie er nea oan him hân, sa't er him steeds by heit en mem thús hâlden hie, en jit folle by heit thús hâlde. Syn riden mei de húsfrousfaam, dy himmel en kreas en moai mûlfêst wie, en dus gâns by him ferskynde, mocht by mannigenien kweade fermoedens geande meitse, fier 'er fandinne, dat Sjerp him mei har te bûten gean soe, hoe'n luftige gast hja oars wie. Dêrby wie se troud, mar fan har man ôf. Wol dwylden har hert en har sinnen op in oare manear de feinterige lâns, mar har rêstlik tinzen yn bedaarde eagenblikken wie frijwol allyk as dat fan har wettige man, n.l. oan 'e dei dy harren tegearre ta 'n pear makke hie. En har berntsje wie in berntsje fan har en har echte man. Dat berntsje wie wei en dat ferlies hie mûlk folle tabrocht oan 't ôfstjerren fan 'e houliksleafde twiske har en him. Wat de laster dêroer sei en al oer útstruide, wist alleman; mar wa, dy dat meast joech te kampjen yn 't binnenste, dat wiene dy twa, dy 'er de haadpersoanen fan

[p. 30]

útmakken. - 'Dy yn ien stroffelt, stroffelt yn alles,' mei in strange wet fan 't kristendom weze, de swakkens fan 't flesk kin alle mispassen net goed meitse, dy út in fout fan 't flesk foart komme. De wylde sinnen en de sucht nei wrâldswille wol der jerne op te seil gean. Lokkich dat 'er ûnder 'e folle roppenen dochs inkelde útmuntsjende binne, dy in hert hawwe foar in ferbjustere evenminske. Fier 'er fandinne, dat de âldboer 'er him oan steurde, dat Sjerp no en dan ris in reedsje mei de húsfrousfaam makke, en de minsken dêrop falle soene, as stipe hy it skeel twiske har en har man, wiste hy yn pleats te bewurkjen, dat se sadwaande elkoar mear ûnder 'e eagen kamen; prate er dêroer sa goed, as er 't leard hie, safaak as it pas joech, en die 'er yn stillens rju mear yn, as er iepenlik wol skynde te dwaan, om de drôvige breukme wer te hieljen. Wa't syn tsjinners wiene net of al, wist men net. Mar syn wurk wie 't midlikerwize, dat earstkommende sneintejûn syn húsfrousfaam in frijer krije soe, dy't har paste.

In krûdich jongkeardel, mei in kroes boskjen swart hier ûnder 'e rûge pet, in goede winterplunje om 't liif, 't poepepypke yn 'e brân, boksele dy sneintejûn - it wie yn 't lêst fan oktober - de polderdyk lâns, om 'e sodzige bûtlannen hinne, dêr de Snitser-Lemster strjitwei letter troch lein is, en behearrende foar in grut diel under 'e greiden, dêr wy yn ús earste haadstik in lytse beskriuwing fan jûn hawwe.

Hy draait it Noeddykjen op en de wei nei Tsjerkgaast del, yn him sels mimerjende en oer folle dingen tagelyk tinkende, lit er de holle meast hingje.

‘Frije en net frije’, seit er yn himsels, ‘troud en net troud, in wiif en nin wiif, ûnferskillich en net ûnferskillich’ - hy stekt syn pypke yn 'e bûs en nimt in prúmke - ‘graach en net graach... wat kin 't al mâl yn 'e wrâld gean! Wa hie 't ea tocht, dat ik myn wiif by de Gieterske brêge as boerefeint befrije soe en har as aid soldaat no amperoan by Sleat

[p. 31]

weihelje! In dûbeltsje kin raar rôlje...! Earst sa arich meiinoar op 'e stap, behoarlikjes ús stikjen brea, in leaf berntsje hawwe, en dat wer nei 't tsjerkhôf bringe... hûs en hôf ferlitte... ik ûnder 'e soldaterij yn 'e frjemdte, ûnder poerfrjemde minsken omswerve... en...’

Mar foar't er har namme útsprekt, moatte wy ek ris by 't frouminsk sjen.

Net ûnbekend mei wat har dizze jûn te wachtsjen stiet, sjucht se dan ris stiif foardel, mei de beide earmen oerinoar op 'e skurte, of draait de holle oer 'e side, as wol se 't iene ear foar 'e doar yn 't kier sette, om better de fuotstappen oer 'e planke te hearren; dan tripkjende mei de fingers fan 'e lofterhân op 'e iene knibbel en de rjuchter-hâns-foarste ûnder 't kin, en bywilen ris yn 'e mûle, har blyn sjende oan 't lampeljecht of har benaud tinkende dat it ris ferkeard ôfrinne kinne soe.

No en dan wurdt de nuvere stilte ferbrutsen troch in djip, djip ophelle en tige swiere sucht, of it praat fan 'e âldboer - oars sizze se meiinoar sa wat neat, want allegearre binne har gedachten beuzich mei deselde skiednis. Mar hoe mannich 'er ek oer tinke en 'er tûzenerlei stille opmerkingen oer makke wurde, mar twa, dy 'er de lytste en fynste puntsjes fan oanroerden en fielden, twa, dy 'er oer suchten en dat wiene de jongeman, dy sa om 'e hikke draaide, de planke oer gong en 't hiem op stoep, en dizze húsfrousfaam.

Wie 't in gewoane meidslach, wy soene allikemin de muoite dwaan wolle as wy 't no kinne, om te beskriuwen hoe't dy earste gearkomste ôfrûn. Dit litte wy oan 'e ferbylding fan 'e lêzer sels oer, yn 'e hope, dat er 't skilderij dêrfan sa wier makket as mûlk is, mar jimmer foar 'e treurige ûnderfininge dêrfan bewarre bliuwe mei, behalven as er yn 't plak stiet fan dizze jonge lju.

Sille wy 'er eat oer sizze, dan wêze 't dit:

Wolkom wie de komste by alle húslju, út 'er miete wol-

[p. 32]

kom by de âldboer. By al 't praat oer 't nijs fan 'e dei en de streek, oer lân en fee, oer waar en wyn, oer hea en gers, oer dykjen en meallen, lei oer syn troanje in glânze fan fernoeiing, dy de boarne yn syn kristlik herte fûn. De oare húsnoaten hiene tefolle achting foar 'e âldman, as dat se har in inkeld geklik wurdsje ûntfalle litte doarsten, hoewol't de soldatetermen dêr twiske beide wolris tige oanlieding ta joegen.

Wat de einútslach oangiet: hoe hertlik of ûnhertlik 't âld jongpear meiinoar wêst hie, doare wy net beslisse, mar har foarnimmens wiene, wer brulloft te hâlden, wer byinoar te wenjen, en wer te libjen as man en wiif.

Wêrsa en hoenear se húzje en hússittende wurde soene, hat men foar en nei wol fiele kinnen, de lêzer sil 't alteast wol riede kinne, as er wyt dat Gerben Watzes de leechste skriuwer fan 't kerwei waard en 't hûs op dat kampke sette, dêr wy earder fan grútsjen hearden yn 't twadde haadstik.

‘Hoe't se libben?’ - Och, dat wy har net mear op 'e hakken sitte en alle stappen efternei geane, mar yn frede de jierren slite litte, dy harren jit gund wurde... Altefolle sille wy 'er noch oer hearre moatte; wy wolle dit healjier, fan 't allerhilligen oant maaie, teminsten alhiel oer 'e holle sjen, oft 'er neat yn foarfoel, en mar stelle dat se neimakke kenyntsjedagen fierden.