De kaertlizzer

[p. 18]

II

Op in moaie neimiddei yn 'e moanne fan oktober 183*, stiene 'er twa minsken by in hikke en op 'e selde grûn, wêrop it húske stie, dat wy niis beskreaun hawwe. In frouminske fan in stiif tweintich stiet hjir mei in lyts breedgouden earizer op en in fyfskaften pakjen oan. Oan har hiele skouwing en hâlding kin men wol sjen, dat se troud is of troud wêst hat, mar hja draait as in luftige fotse op 'e hakken om foar in jongkeardel, net folle âlder as hja, en dy sa just it kampke foar-hûs-lan opkomd is, út 'e jister wei, dêr syn folk de bisten ynjage, om molken te wurden.

De boerinne dêr is in kras frouminsk, fan sa'n fjirtich jier; mar foar en nei wakker mei jicht oanhelle, en nei 't heljen fan har lêste lytse, net wer sa goed by 't spul, as fan te foaren. De dokters lizze har in lang lijen ta oan kramp en rimmetyk; se komt net jamk mear bûtendoar.

Twa foarbern hie se en trije hat se mei har twadde man tegearre. Hja bewenje in eigen buorkerij: in 50 pûnmieten binlân en 'n 40 bûtlân en melke in lyts 20 kij.

De boer is wol net wakker belêzen, mar in tûk keardeltsje, sa't er ferstânshalven hast wol allinne steld wurde kin ûnder 'e boeren fan 't hiele gea.

Hy is de man, dy dêr by dat frouminske stiet, mear te lústerjen as te praten, hoewol't har petear belangrikernôch wie, om yn 't iepenbier ferhand'le te wurden.

't Haadsakelike sill' wy 'er fan meidiele.

Hy: As ik jimme as broar goerie skuldich bin, dan moatte jimme de lappen wer byinoar smite. Hjir leit in stikjen grûn, dat is dochs meast skieppeweide en sân, dat kinne jimme om skik krije. Set 'er in hûske op, melk in pear skiep, of hier 'er in hoekjen lân by en melk in ko twa; - begin in

[p. 19]

winkeltsje en lit him wer arbeidzje: Japik-om is tsjerkfoud, dy kin him 't wurk op 'e tsjerkelannen taskikke; ik ha wolris wat te dwaan, Hessel wolris, Ulbe, Hette en Jelke ek wol, en 't doarpswurk komt him ta, as jimme hjir wenje. De ûngetiid hat er altiid by my. Ik bin 'er jimme boarch foar, dat jimme bêst in stik brea hawwe. It giet no alhielendal ferkeard. Hy heukert dêr allinne yn Eastersee om: 't is folle, dat er de iene tiid as de oare, net fersûpt. Allinne húshâlde in manminske - ik wyt wol hoe as dat giet. Ik ha 't ûnder-fûn op 'e Wâldfinnen. Sims dûbeld en dwars en sims neat. En altiid in hûnelibben.

Sy: Ja, dat is allegearre goed en wol. Mar as er 't wer sa mâl yn 'e kop kriget as foar't er ûnder tsjinst gong... Hoe is 't mei syn ramplesantsjild...?

Hy: No, dat sil noch wol wat tafalle. Ik ha ferline woansdei by him wêst yn 'e Lemmer: in hûndert gûne fjirdeheal hat er teminsten noch. En jo hawwe ommers ek altiid in skoan lean fertsjinne op Teakesyl en te Balk, en dit jier by Sakes. Foar in hûndert gûne sân, acht set Gerben Watzes of Wopke jimme dêr in hûs, dat klinkt as in klok. En in bytsje jild kinne jimme gau wer oerhelje. Jimme moatte wer byinoar.

Sy: Jo prate 'er goed oer. Hy moat er frij wat raar yn lâns gean, nei't se sizze. Lêsten moat er wol in healwike yn 'e Lemmer yn 'e Oranjebeam sitten hawwe. En 't is noch nin trije wike lyn - ik leau, dat it Joustermarke wie - doe moatte se mei har stikmannigen fan kameraten 'er mâl, mâl troch gien wêze. Se hawwe by sines mar kompleet alles en alles koart en klien slein, ha 'k heard. - Earst op 'e Jouwer hawwe se har bêst dien, doe op 't ‘Huis ter Heide’ foar 'e fioele, mei de aldergemienste sletten fan froulju, en sa binne se de nachts troch swalke. Hoenear dat se thús komd binne, kin 'k net sizze; mar de oare deis moat alles by sines oer 'e flier yn 't hûndert om lein hawwe: de jiske in healfinger-

[p. 20]

breed tsjok op 'e stuollen en yn 'e finsterbanken en op 'e tafel, de dôve koalen op bêd, de itenspannen oan diggels de flier oer struid, de tange troch 'e spegel, de fjoerpoat oan 'e klokswichten, de doarren út 'e knieren, ja, ik doar 't hast net sizze, hoe mâl dat it wol wie!

Hy: Och, men kin alle praatsjes net telle. Men kin de minsken de mûle net stopje. Kwealaster is 'er altiid. Jimme moatte wer byinoar, oars komt it net goed. En hy sil him hiel wol goed hâlde. Ik ha 't lêsten wol field. It skriemen stie him neier as 't laitsen. It moed wie him glêd fol. Ik haw him inkelde dingen oerslein ûnder fjouwer eagen, mar doe fernaam ik wol, wêr't er hinne woe. Hy is beret, hear!

Sy: Och, ja, hy is oars sa goed as er lang is. Mar de drank, de drank! En dan ha je ek altiid noch ferkearde riedslju.

Hy: Dêr ha je 't...! En de soldaterij hat him ek in bytsje fan 't spoar brocht, hâld ik 'er foar. Alteast fan tefoaren wie 't sa slim net mei him, net heal!

Sy: Ik kin 't my noch net begripe, hoe't it sa mâl wêst hat. Wy hiene oars ek sa folle ferskeel net hân, mar it wie presys, dat wy mar fan inoar ôf moasten, dat is sa.

Hy: Jimme rûnen wat te stiif tsjininoar op De iene moat de oare wat tajaan. Der rydt nin wein sa licht as hy stiet wolris. En ik sis altiid: lilk te wurden is minskelik, mar lilk te bliuwen is divelsk.

Sy: Dat is wol wier... Sake-boer sei hokkerdeis ek: ‘dy lilk waard, wie altiid mar op healwei, want hy moast dochs altiid wer safier tebek, om wer goed te wurden.’ Dochs it lit him allegear better beprate as dwaan. En jonge, jonge! Fan efteren sjucht men in ding bêst yn. Wat seit it wiif 'er fan?

Hy: No, 't wiif seit ek: ‘hoe gauwer wer byinoar, hoe better, 't Is in hiele skandflek foar 'e famylje, seit se. Jimme moasten, sa dra as er syn pasboerd hie, wer byinoar gien wêze’... en 't wurdt no gau in jier...!

Sy: Ja, krysttiid is 't op 'e kop ôf in jier, mar as hy net

[p. 21]

wer by my komt...?

Hy: Hiel wol. In oars moatt’ jo nei him ta gean: wês de minste mar.

Sy: Jo sizze wol, mar as er 't mâl fel ris oan hie en hy siet dêr ris mei in restje manlju te mirakeljen...

Hy: Kom, kom! - Je binne dochs sa bang net foar 't manfolk, gekheid...!

Sy: It wurdt wrammels ek tiid, dat ik foart gean, ik soe om iterstiid thús wêze, ha 'k sein. - Hat Sake ek wolris mei jo praat?

Hy: Geduerich sprek ik him en hy makket ek al nin swierichheid. De âldboer is altiid sa'n bytsje efterhâldend, mar ik haw koarts op 'e Jouwer wol oan him fernomd, dat 'er him gâns in bytsje oan 'e saak gelegen leit.

Sy: Dat kin 'k tink my, ek altiid wol bespeure oan Sjerp. En oan dy te fielen, dan sil syn heit ús net te licht falle, as wy 't earst sa fier mei ús beiden hawwe. Mar Sake wol dochs ha, dat hy wer earst by my komt. Hoe 't komme sil...?

Hy: Lykas ik jo sis, hear! Hy is beret. Skielik hâlde wy brulloft, dat it klapt...!

‘Heit’ rôp ien fan 'e bern út 'e jister - ‘De kij binne dien. Moat dy trijoer mar stean bliuwe? Ik leau, dat er ek dúnsk is.’

‘Kom,’ sei de boer, ‘dy iene ko hat it jaar in bytsje ferlein, dy moat ik sels wol melke.’

‘Dúnsk?’ rôp er, ‘hoe lang is 't lyn? Soe 't wer opbrutsen wêze?’ heal lûd.

‘It komt goed, hear! Op myn wurd ôf,’ rôp er it frouminske efternei, dy nei de polderdyk en sa de Noed opgong, wylst hy nei syn folk boksele.

No't hja swije, wolle wy de lêzers in bytsje op stap helpe, om de tredde man wat neier kennen te learen, sûnder syn namme te neamen.