|
| |
| |
| |
WIERSIZZEN - wurdt faak mear mei fertsjinne as mei WIERHEIDSIZZEN
| |
| |
| |
I
Gatske: ‘It is in folkje,’ sei de divel en hy hie de kroade fol kikkerts; mar is 't net nuver, dat it alle kearen allyk útkomt? Ik haw neist in jier toalf, trettsjin, yn 'e Lemmer wêst, mei Beeuw Fet, doe't Rouke ûnder 'e soldaterij wie en langlêsten noch op 'e Jouwer presys gelyk by Man Haits. Hoe is 't dochs Godsmogelik!
Wytske: Ja, ik wyt it net. Mar soene se 'er nin slach nei slaan, Gatske?
Gatske: Hoe wie 't dan mei jo? Auke hie no dochs yn ferskate wiken nin gemienskip mei je makke, en hja sei it lykwol mar krekt oft se 'er sneintejûn selver by wêst hie.
Wytske: Dat is sa. En dat mannich feint en faam yn 'e frijerij wolris bjustere min meiinoar kinne en dochs man en wiif wurde, dêr heart men mear fan.
Gatske: Is 't n't wier..?
Wytske: No, sein' se op 'e Jouwer en yn 'e Lemmer ek dat ‘Rouke ûnferwacht komme soe te stjerren en Jo ienders boerinne wurde?’
Gatske: Wis en wrachtich, ju! - No, mei't er ûnder tsjinst wie, lei dat hiel wol yn 'e reden, mar no is er altiid yn 't lânwurk...
Wytske: Ja - ik kin 'er net by. It soe wat te slim wêze, mar oars soe 'k sizze, je moatte dat frouminsk mar in bytsje helpe.
Gatske: Hoe helpe? - Wyts! Wat kinst 'er mâl by komme. Hoe soe 'k har dêryn helpe...?
Wytske: Ik woe sizze, lykas ik lêsten mei ús Tryn; dy hie har de kaart ek lizze litten, by Tsjipke-en-har's fan Man Haits. Haits hie sein: ‘in bleekeftich frouminske soe har wolris oan wêze om jild te lien; mar hja moast op har hoede wêze, want hja krige 't nei gedachten net wer.’ Tryn ferhelle 't my yn
| |
| |
har ûnnoazelheid en sei, dat bleekeftich frouminske wie ik, want hja hie my foar in toarntsje in achtentweintich liend, wytje? ‘No, dan moa' 'k him dy mar net wer jaan,’ sei ik, ‘oars komt it ommers ferkeard út...’
Gatske: Ja, dat leau je...! As men sa woe, dan soe men de goaden ferrifelje. Nee, nee! Mar...
Wytske: Mar bûten gekheid, Gatske! Soen' se 't net meiinoar iens wûze, dy hiele kliber yninoar om, om sadwaande immen mar better yn 't geloof te krijen, en no en dan ris in swiet poatsje kofje, in miel iten as sawat mei te nimmen en in pear dûbeltsjes te snappen? It is oer 't algemien raar soarte fan folk, dat mei sok ding pielt. Ik slaan 'er weinich geloof oan. Hoe soene sokke lellen fan froulju mear mei de takomst besibbe wêze as in oar? Hja jouwe 'er net folle om, hoe't se 'er oan komme: hja hawwe ús beppe mannich jelne webdoek ôftroaid, om dêrmei, sa 't hjitte, it grêf fan ûs pake te besprieden en syn geast te besprekken, om't dy, sa 't praat gong, net rêste koe, mar lak, hear! Bedroch, oars neat as klearebare bedroch...!
Gatske: De dinder, nee! Sa moatte se my net oankomme. Ik joech har leaver de tange op 'e bealich. Mar ik kin 'er dochs net by. En hoe't se mei de kaarten omtsjoene, hoe gleon 't se sjogge, hoe't se jin fan ûnderen ta boppen opnimme, en wat se net wite! Ut Amsterdam, út 'e Eastkant, út 'e Klaai en út Gaasterlân ja, wech ende wear wei, kinne se je dingen ferhelje, je moatte 'er fersteld oer stean...
Wytske: Dat is sa. Hja swalkje ek alles ôf en wurde, sadwaande, mei in hieleboel húsháldingen bekend. No, wy kinne dit no gau wys wurde. Sei se net, dat it nin sán jier mear duorje soe? It sil my ris nij dwaan. Wy skriuwe no '43...
Gatske: Ja, mar Wyts, Wyts! Pas op. Nin minsk op 'e streek en nin ien kristensiel moat it wite. Ik woe net graach, dat master 'er efter kaam, dan koe 'k nin kop hiel hálde. Hy wie 'er neat te goed ta, as hy sloech it my oer, wyl Rouke 'er
| |
| |
sels by siet. Ik bin wrachtich bang, dat se by jimmes oanfreget. Wie se de bokkens kwyt?
Wytske: Wat ha je in kleur, Gatske!
Gatske: Dat fiel 'k wol...
Oan 'e noardwest igge fan 't Tsjûkemar lizze in hûndert-mannich pûnmieten greidlán, mei in befolking fan in goed hûndert minsken. De rjuchte ein wei dielt dy lape yn twaen. Twiske de grutte wetterdobbe en dizze wei steane de boerewenten, mei de foareinen nei de wei ta, hjir twa, dêr trije op 'e rige, mei in inkelde ikker of in sleat, dêr in plankjen oer leit, twiskebeide, de iene fierder as de oare it lân op. In klokhûs stiet op 'e hichte, dêr alear in tsjerke stie en likernôch op 'e skieding fan sân- en knipgrûn. Oan wjerskanten fan dit doarpsspylark stiet in boerepleats en oan 'e Jouster kant jit ek in skoaltsje. Dit tropke, yn hege, swiere iperenbeammen en ticht opien plante kopwylgen beskûle, wiist de frjemdling yn 'e fierte de kom of leaver, de mids fan 't doarp oan.
Jit in roedemannich fierder as de skoalle, oan 'e oare kant fan 'e wei, stiet op in ôfsmiten stikje lân in nijeftich en nebbich arbeidershûske, mei jonge elzen efter en oan 'e beide siden, en fjouwer linebeammen derfoar, mei in úthingboerd, dêr op stiet:
Hoe zou men 't beter wensen,
En gunst van al de mensen.
en oan 'e muorre, op in plankje: ‘Broodzetting’ boppe en ûnder in âld healfeantsje en in romer.
Brea en jenever en môlke en wetter is dêr de negoasje; brea foar 'e boeren as se tekoart sjitte en jenever foar 'e reizgjende man. De bewenners 'er fan binne twa laske mins- | |
| |
ken: Rouke Speul en Gatske Flut, hja in stiif tritich, hy om ende by fyftich jier âld. Rouke hat as fêste en ienichste arbeider yn it gea, altiid wurk. Gatske is foar harsels berekkene, mei har nearing. Stil en effen, soe men sizze, slite hjir de gealju har dagen. Allinne by ferstjerren wurdt de ientoanichheid ôfbrutsen, om't it hiele gea dêr by te pas komt. En dochs hearre wy boppesteand petear en wat hjirnei mear folget, yn 't stilste fan al de stille huzen fan 't hiele stille gea.
Dat dûbelde wyfke, dat dêr yn 'e doar stiet, mei har brune eagen, dêr in fêste waas fan skamte ûnderlâns leit, dy har heechbaarnd fel net bedutsen hâldt, mei har spits kin en har breed tipnoaske, bûten komd om kwânskwiis ris yn 't waar te sjen, is de húsfrou. Hja loert troch 'e elzen, dy oan 'e westkant fan har hûs steane, want dat wie 't bokkenwyfke útgien.
Har kameraatske is de húsháldster fan de skoalmaster. Dy is ek krektsa oerein stean gien, om ris te sjen wêr oft de gastfrou bleau, doe't dizze har temjitte kaam en sei: ‘Gong mar sitten, hear! Hja is 't klokhûs al foarby. Men is altiid nochal skrutel. Ik wie ek bang, dat Rouke har lyk yn 'e bek rinne soe.’
Wytske: Och, wat hie dat wêst? Hja soe 't Rouke foart net oan 'e noas hingje, wat se hjir die: sokke froulju binne ek net fan juster.
Gatske: Nee, ja; - mar hy mei sok folk út noch yn net lije. Je wite 't net heal, hoe't er dan opspint, as er fan tsjoenderij en foartsjirmerij en sa heart. Hy ropt mar oars neat as: ‘Mirakels! Opraapte leugens! Ofsetterij!’ Hy leaut nearne noch nearne oan. Ik haw nea noch nimmer sa'n man heard. Mien je dat er oan in hel leaut en oan in kweade? ‘De iene is de oare syn divel,’ seit er mar plaanút. ‘En de hel,’ seit er, ‘soe 'er al sa lang wêst hawwe en altiid mar foart baarne? Dat makket my nin minske wys. Dy swartrokken soene jin alles wol op 'e mouwe spjeldzje wolle. 't Is goed, dat se it
| |
| |
minskdom in bytsje yn team hâlde, oars sloech de iene de oare meikoarten gau dea, mar minenthalven koene se de tsjerken allegear wol ôfbrekke.’ Sa praat er mar. Hy ropt mar oars neat as: ‘Alles is natoer! Elk moat meitse dat er in goed libben kriget.’ - Ledemaat wol er ek net langer wêze. Dêrom giet er nea net langer mei oan. ‘Dan kinne se him ôfsnije,’ seit er. ‘Want hy wol tûzenparten leaver oan 't doarp, as oan 'e gemeente,’ seit er, ‘de doarpskas is 'er skoan by, en de diakonij is altiid allike skrok. De diakonij hat genôch maten yn 't leed, tsjin wille en tank. Want eigentlik as eigentlik wolle se nin earem minske mei oannimme. - Der moat mar splint wêze, wytje! Hoe wie 't mei mynhear en har? Yn seis wike hiene se de hiele klucht leard, mar domeny farde 'er goed by, en de diakonij hie fjouwerkear yn 't jier in aventoerke mear. Ik seg je niks, boor! Mar Kine Moster, fjirtich jier frageleare, ferdomd, en noch nin ledemaat!’ Sa'n taal fiert er.
Is 't net freeslik? Hy wol ek net testamintsje, dan mient er dat er earder stjerre sil. Binn' 't nin ferfúlde male ympresjes? - Want hy ferbyldt him oars, dat er my fier oerlibje sil. 't Is siker wier, men kin 't laitsen 'er sims ek noch net om litte, sa nuver kin er derby komme.
Lêsten hiene wy in weez'ling op 'e souder, dy siet ûnder 'e pannen, nei't wy mienden. Dêr soe er gau ris nei sjen. Ja, man! Omkoal fan bûten by 't hûs op mei de ljedder, mar hy wie nauliks op 'e naal, as dêr rôle er hals oer 'e kop fan boppen, en bleau lizzen as in stien. Ik tochte daalk om 'e kaartlizzers. It griisde my oan de oare kant oars ek nochal oan. Jonge! Hy stinde sa. Mar nin heal kertier dernei, o man, dêr lompte er al hinne! ‘Jou my gau in slok,’ sei er, ‘dêr wie 't sa of sa, as ik wie 'er útknypt, frou! Mar 't wie noch fierder mis!’ En meiien stiek er de romer leech. ‘Brr!’ sei er, krekt as er moarns fan 't bêd ôf, gau de flesse oan 'e hals set en daalk oan 't pypke begint te paffen, om my te fer- | |
| |
bjusterjen. Mar ik wyt it altiid wol. O! Ik ken him sa! - Mar aldermeast ha 'k it 'er mei te dwaan, dat er sa'n benaud raar geloof hat. Jonge, jonge! Dy eareme siele, as de Heare dy ris opfreget, wêr sil dy belânje? En dêr tinkt er krekt sa min om as ûs taks. Want hy seit wol: ‘As ik de eagen ticht knyp, dan haw ik skyt oan 'e hiele boel, hear!’
Ik leau net, dat er oan in ivichheid leaut. Ik bin 'er sims bang fan. Lêsten nachts noch - en altiid hat er sokke praatsjes by nacht - lein' wy beide wekker. Doe begûn er wer fan Adams tiden ôf. ‘Dat kinn' je ommers no wol begripe,’ sei er - en dan ropt er sa lûd -, ‘dan soene al dy tûzenen en wer tûzenen en miljoenen fan minsken, dy 'er stoarn binne en jit stjerre sille, sa lang as de wrâld fergiet, allegearre wer opstean? Der is ommers no hast nin lenders romte genôch en wêr soe 't dan hinne! - Nee, praat 'er my net fan, hear! Alles is natoer. Krekt as mei in beam, is 't mei in minske ek: earst is 't in leaf lyts plantsje, dan groeit er swietsjeswei op, hy wurdt âlder en grutter en swierder, op 't lêst wurdt er minder en dan hat er der wêst. - De dieren ek sa: hja tele al foart en foart en stjerre. De iene earder as de oare, krektlyk as de minsken ek. Dat hat altiid sa wêst, en dat bliuwt ek sa. - En wêrom soene wy jitris libje moatte?’ sei er lêsten. ‘Dan wiene wy ommers yn 'e oare wrâld al wer meiinoar oanklaud. Want wêr soene dy minsken dan wer hinne, dy 'er al foar tûzenen fan jierren kamen? Nee, as wy dea binne, dan wite wy nearne mear fan. Hja beklaaie ús, hja lizze ús yn 'e kiste, hja bringe ús nei 't tsjerkhôf en dêr frette de wjirmen ûs op. Der is noch nimmer ien weromkomd, dy ús oar beskied brocht hat.’
Wytske: As 't earst mar ris safier is, Gatske!
Gatske: Ja, dat sei master lêsten ek al tsjin him, doe't er sa siet te preekjen, mar hy sei mar plaanút: hy hope, dat er dan safolle belul mar hâlde, dat er goed fersteanber prate koe - dan soe er elk foar't lêst noch ris tige it leksum opsizze.
| |
| |
'n Sa praat er mar loswei oer alles hinne. Is 't net in rare man? Hy kin my sims sa benaud prate, dat ik bang foar him wurd.
Wyt je, wat er hoekerdeis sei fan Meine, doe't se de divelbander by him hellen? ‘Hja moasten Meine en dy keardel beide in ûngegeneard pak bruien jaan. Meine om syn ferflokte ympresjes en Mient om syn beskiterij.’ - No, de man wie dochs betsjoend, syn wiif hat my sels de einen skoarstienstou sjen litten, dy se mei de krânzen út 'e kessens helle hiene. En noch strydt er der mar tsjinoan. ‘Hypekonder,’ sei er, ‘Meine soe 'er syn loaie hûd mar wat better oan weagje!’ Wat sil men mei sa'n man opjeie?
Wytske: No, master leaut ek net oan tsjoenderij, en hy hat it my ek alhiel út 'e holle praat. Master jout hûnderttûzen fan 'e alderbêste tsjoensters frij, seit er.
Gatske: Rouke ek. Hy ropt 'er sims de kweade by oan, kin 'k je sizze.
Wytske: Nee, de kweade, dêr hear ik master nea net oer praten. Mar al dy mirakels fan skynsels en sa, fan foartsjirmerij en foarspoek, fan kopkekiken, fan hûnebyljen, fan horloazjetikjen, fan imerkesjongen, fan dreamen oer dit en dat, fan klok-raar-lieden, fan bliere deaden, fan krûske-kaai-hifkjen, fan holle ûnder 'e earem dragen en fan al dy kluchten mear, wol master neat wite. En ik tel 'er ek in bytsje langer fan. -
Gatske: Mei de holle ûnder 'e earem? Goant noch ta! Wat dogge se dêrmei?
Wytske: Ja, wat dogge se dêrmei? Wyt ik it? Mar wy hiene by uzers in âld wiif, dy seach it as immen yn 't koart stjerre soe. Sa'nien, sei se, rûn dan foar har eagen in wikemannich fan tefoaren mei syn eigen holle ûnder 'e earem. Mei kleuren koe se it fertelle. Hja seach it fan har eigen man ek...
Gatske: No, de Heare bewarje my, dat ik dat fan Rouke
| |
| |
kom te sjen. Fij! It giet 'er my kâld fan oer 'e lea. - Mar dat wie dochs nin kaartlizzer? Dy wie fêst mei in hellem berne. Fij, ja! Ik bin 'er raar fan.
Wytske: Dat leau je, Gatske! Ik haw 'er ek faak en dikmaals fan dreamd. Nee, it wie hiel nin kaartlizzer. It wie in hiel sêftsedich minske. Mar ús mem sei, doe't Jeltsje-muoi (sa hjitte se) 't fan har eigen man foarspelde, ‘no is Jeltsjemuoi fêst faai.’ En jawol, man! Hja stoar trije fearnsjier nei har man.
Gatske: Dochs, ju? No neamden je ek noch de krúskekaai net? Kin men dêrmei wiersizze of sa?
Wytske: Ha je 'er nea fan heard?
Gatske: Nee, fan myn libben net.
Wytske: No, it hjitte mar ris, Rouke wie betsjoend...
Gatske: Ja. (Hja harket mei sân earen).
Wytske: Dan namen wy in krúskekaai en dy leien wy op it earste fers fan 't earste kapittel fan 't Evangeelje Johannes. No, dan diene wy in bantsje of in byntjerntsje om it testamint hinne, sa dat it oan 'e kaai hingje koe. Jo sein' no mar ris: ‘Rouke is betsjoend,’ en ik sei fan net. Dan diene wy beide de foarste finger ûnder 't each fan 'e kaai en stiene dus flak foarelkoar oer. Wie 't dan dat Rouke betsjoend wie, dan bleau it testamint ûnferweechber hingjen; sa net - dan strûpte it fan 'e fingers ôf, - sa ek mei 't freegjen: ‘Kin er holpen wurde?’ Ja, hingjen bliuwe; nee, 'er ôfslûpe.
Gatske: Wat is 't dochs seldsum, net? Si' we 't ris besykje, ja?
Wytske: Och nee! Dat dogge wy jûn mar net. Tenei ris. Ik wol net leauwe, dat 'er safolle kwea yn stiket, mar ús mem hat wolris sein, dy wurden wiene it keunstslot der hiele Hillige Skrift. En woe men dêr efter komme, dêr hearde frij wat mear ta, as in kaai fan minskehannen makke. Dy kaai moast fan boppen komme, sei se. - En dêrby: ik slaan 'er krekt as hja, nin geloof oan; 't is eigentlik te berneftich.
| |
| |
Us mem plichte fol fan dy dingen te sitten, mar letter is se 'er ek alhiel ôfstapt. ‘Dingen, dy út 'e moade gean kinne,’ sei se, ‘hawwe nin grutte wearde en dêrom ek nin ivich belang.’
Gatske: Hat se har de kaart ek wolris lizze litten?
Wytske: Dat leau 'k wol. Ik miende ek, dat se ús wolris sein hie, dat se ris yn 'e swarte spegel sjoen hie.
Gatske: No...?
Wytske: No, 't is my hast al wer fergetten, hoe't dat gien wie. Och, sy lake 'er neierhân sels om. - Mar elk sil sinen wol krije, dy't foar him bestimd is.
Gatske: Dat sis ik ek altiid; der is nin poat sa bryk, as der past ek in deksel op.
Wytske: Ja, no, dat betsjut, leau 'k wat oars...
Gatske: Wat ornearje? Soe dat wiif har sizzen ek ris neikomme kinne?
Wytske: Wêrom net? Jimme koene, bygelyks, wolris in feardige trek út 'e lotterij krije en in foech spultsje keapje of hiere. Rouke koe hastich komme te stjerren. It stjerren komt eigentlik, sa te sizzen altiid ûnferwacht; dat hoeft just net sûn en dea te wêzen.
Gatske: Dat is ek sa. - Mar wat is 't hjir eigentlik al in geteut op 'e streek, oa'net? Ha je 't ek wolris heard Wytske, dat ik grut mei Tsjipke bin?
Wytske: Grut? Dat wyt ik sasear net, mar dat er hjir folle komt en moai húsk is, dat ha 'k wolris heard, ja!
Gatske: No ja, foarearst is 't neiernôch gelegen, te'n twadden mei er hjir graach ris sitte, om't wy moai oan 'e wei wenje, seit er. Dêrby bin ik al folle allinne: Rouke is meast altiid op 't lán, dan foar 't doarp en dan foar Japik-om, en 't tsjerkewurk. No, hjerstdei en sa is 't jûns gau tsjuster. Men kin 't net wite... mei frjemd folk en sa...
Wytske: Dat is wier, mar...
Gatske: Ja mar... ik wyt wol wat je sizze wolle: dat Tsjipke
| |
| |
hjir nachts wolris is. No ja, te winter yn 't wachtrinnen, siet ik hjir moederminsk allinne, doe kaam er hjir de jûns en doe rekken wy meiinoar oan 't praten oer âlde tiden. En dan is in bytsje tiid gau wei, 'n doe waard it wol ien, twa oere. Ek ris, wyl't Rouke útfanhûs wie nei de Ouwer, hat er hjir in nacht tahâlden. Dat doar ik sels wol sizze.
Wytske: Ja, doe moatt' Eb-muoi-en-har Tsjipke hjir de oare moarns weikommen sjoen hawwe. Ik wol 'er oars net mei yn behelle wurde, mar master sei, ik moch it frij sizze. Hy neamt Eb-muoi folle de âlde neute-kraker.
Gatske: Master kin 't raar betinke. Hja hat ommers hast nin tosk of kies mear yn 'e âlde smoel. Praat er ek wolris oer my?
Wytske: Nee, oars sa sûnders net, as lêsten, hie er dan ris heard, sei er, dat je jo útlitten hiene tsjin in skippersfeint, ik wyt net ienders mear goed hoe 't wie, dat je nin bern mear krije soene of sa. Mar master sei teminsten, wyt ik wol, hy hâlde 't hiel ûnfoarsichtich. Men moat jin ek wachtsje foar 'e skyn fan 't kwea...
Gatske: Wel ja! Wat soe dat ek al wêze! Sa'n geklik wurdsje, as 't dat net lije kin, dan mei men jin altiid wol stil hâlde.
Mar hoe komme de minsken 'er by, soe men sizze, dat Tsjipke en ik grut meiinoar wêze soene? Syn wiif libbet reeds noch, en Rouke kin om syn âldens noch bêst tweintich jier libje. Party minsken moatte altiid wa by de kop hawwe. Ik tink sjesa: ha se 't mei my te rêden, dan hat in oar lins. Mar der is Ien, dy 't wyt en dêr sil elk ris foar ferskine moatte.
Wytske: Dat is wier, Gatske! - Hoe giet it mei Ingeltsje?
Gatske: Och, dy kin noch wol lang omsukkelje. Mar wer better wurde dêr is nin ferwin op.
Wytske: Dat is ek al in tiid foar Tsjipke.
Gatske: In tiid? Ik woe ommers net graach mei him omstean, mei syn hiele buorkerij, as ik 'er sa'n âlde brieder op ta ha moast!
| |
| |
Wytske: Fij Gats! Sok sizzen! Dat minske is te bekleien.
Gatske: Dat wyt ik wol, mar je kenne se net. Men mei alles net sizze, mar it is in tange. Hoe gjirrich dat se is! En hoe smoarch...!
Wytske: Ja no, dat komt ek, mei't se sels har dingen net neikomme kin. En bern meitse bernewurk. Jo lange har no en dan dochs al ris in hantsje?
Gatske: Och man! Alle klapsketen komme se hjir: dan is 't iene 'er te rêden en dan 't oare. En men hat dan jins eigen húshâlding ek: sil men dy om in oarmans ferwaarloazje?
Wytske: No, jimme binne mar tegearre. It kin wolris gau dien wêze mei Ingeltsje.
Gatske: Ja, ik bin bang, dat Tsjipke oars noch in benaud lijen mei har kriget. Rouke prate lêsten al, men moast sa'n minske eigentlik mar wat rottekrûd yn jaan. Ik lake 'er al om, mar wie 't net freeslik, sok sizzen?
Wytske: Och, hy seit 'er mar wat hinne...
Gatske: Dat is ek sa, hy is net oars. Mar ik tochte: man, man! Licht gean je sels noch wol earst.
Wytske: Dan soe dy kaartlizzerij fan hjoed wrychtich wolris neikomme kinne...!
Gatske: Kom, kom! Hâld op, Wyts! 't Is mar gekheid hear. Wat soe sa'n âlde skûtel, as ik ien bin! - Dêr komt it mantsje ek wer oan, leau 'k. Wat soe 'er no wer te dwaan wêze? Dat dribbelt hjir wat hinne en wer? Ik sil 'er wol wer komme moatte...
Wytske: Kom, ja ik moat ek siker wol foart. Jûn Gatske! Wy prate wolris wer meiinoar. Ek ris komme!
Gatske: Jûn. It bliuwt under ús...!
Wytske: Fansels!
|
|
Auteursrechtelijk beschermd