|
| |
| |
| |
Eèn Compas, oft Sonnenwijser waer op en by de Schoolmeester de Clock stellen sal op haer uren, als de Sonne schijnt.
Januarius.
Den 4 dagh 8 uren, Son op te 8 uren onder te 4 uren.
Den 15 dagh 8 uren, 2 vierendeelen: Son een vierendeel voor achten op, ende een vierendeel nae 4 onder.
Den 24 dagh 9 uren 2 vierendeelen: Son 2 vierendeelen voor achten op, ende een vierendeel nae 4 onder.
Den lesten dagh 9 uren, 2 vierendeelen: 1 vierendeel de Son nae 7 op, een vierendeel voor 5 onder.
| |
Februarius.
Den 8 dagh 10 uren: Son op te 7 uren, onder te 5 uren.
Den 16 dagh 10 uren, 2 vierendeelen: een vierendeel voor 7 de Son op, ende een vierendeel nae 5 onder.
Den 23 dagh 11 uren: 2 vierendeelen: de Son voor 7 op, ende 2 vierendeelen nae 5 onder.
| |
Martius.
Den 3 dagh 11 stonden oft uren, 2 vierendeelen: een vierendeel de Son nae 6 op, een vierendeel voor 6 onder.
Den 10 ende 11 dagh 12 uren: Son op te 6, onder te 6 uren. Dagh ende nacht even langh.
Den 18 dagh 12 uren, 2 vierendeelen: een vierendeel de Son voor 6 op, een vierendeel nae 6 onder.
Den 27 dagh 13 uren: Son 2 vierendeelen voor 6 op, ende 2 vierendeelen nae 6 onder
| |
Aprilis.
Den 2 dagh 12 uren, 2 vierendeelen: Son 1 vierendeel nae 5 op, 1 vierendeel voor 7 onder.
| |
| |
Den 10 dagh 14 uren: Son op te 5 uren, onder te 7 uren.
Den 18 dagh 14 uren, 2 vierendeelen: Son 1 vierendeel voor 5 op, een vierendeel nae 7 onder.
Den 27 dagh 15 uren: Son 2 vierendeelen voor 5 op, ende 2 vierendeelen nae 7 onder.
| |
Majus.
Den 6 dagh 15 uren, 2 vierendeelen: Son 1 vierendeel nae 4 op, 1 vierendeel voor 8 onder.
Den 18 dagh 16 uren: Son op te 4 uren, onder te 8 uren.
| |
Junius.
Den 12 dagh 16 uren, 2 vierendeelen: Son 1 vierendeel voor 4 op, 1 vierendeel nae 8 onder, hier is den dag op 't langst.
| |
Julius.
Den 7 dagh 16 uren; Son op te 4 uren, onder te 8 uren.
Den 10 dagh 15 nren 2 vierendeelen: Son een vierendeel nae 4 op, een vierendeel nae 8 onder.
Den 28 dagh 15 uren: Son 2 vierendeelen nae 4 op, 2 vierendeelen nae 8 onder.
| |
Augustus.
Den 6 dagh 14 uren, 2 vierendeelen: Son een vierendeel voor 5 op, een vierendeel nae 7 onder.
Den 14 dagh 14 uren: Son op te 5 uren, onder te 7 uren.
Den 22 dagh 13 uren, 2 vierendeelen: Son een vierendeel nae 5 op, een vierendeel voor 7 onder.
Den 29 dagh 13 uren: Son 2 vierendeelen nae 5 op, 2 vierendeelen voor 7 onder.
| |
| |
| |
September.
Den 7 dagh 12 uren, 2 vierendeelen: Son een vierendeel voor 6 op, een vierendeel nae 6 onder.
Dën 14 dagh 12 uren: Son op te 6 uren, te 6 uren onder, Dagh ende nacht ghelijck.
Den 21 dagh 11 uren, 2 vierendeelen: Son een vierendeel nae 6 op, een vierendeel voor 6 onder.
Den 29 dagh 11 uren: Son 2 vierendeelen nae 6 op, 2 rendeelen voor 6 onder.
| |
October.
Den 6 dagh 10 uren, 2 vierendeelen: Son een vierendeel voor 7 op, een vierendeel nae 5 onder.
Den 14 dagh 10 uren: Son op te 7 ure, onder te 5 uren.
Den 22 dagh 9 uren, 2 vierendeelen: Son 1 vierendeel nae 7 op, een vierendeel voor 6 onder.
Den 30 dagh 2 uren: Son 2 vierendeelen nae 7 op, 2 vierendeelen voor 5 onder.
| |
November.
Den 6 dagh 8 uren, 2 vierendeelen: Son een vierendeel voor 8 op, een vierendeel nae 4 onder.
| |
December.
Den 12 dagh 7 uren, 2 vierendeelen: Son 1 vierendeel nae 8 op, een vierendeel voor 4 onder.
| |
Nota.
Een Jaer heeft 12 Maenden: 52 Weken: 300 ende 65 dagen, ende yegelyck dagh ende nacht heeft 24 uren, en yeghelyck ure 60 minuten. Een minute 60 seconden, een seconde 60 tieroen, etc.
| |
| |
Nota.
Dry C, een L, een X end' een U,
Houdt een Jaer ende ses uren nu.
Sucke ses uren sal 't jaer even
Des vierden Jaers eenen dagh gheven.
Nota.
Sinte Vitus die heeft den langsten dagh,
Lucia die langste nacht vermagh,
Sinte Gregorius, ende dat Cruyce, men acht
Den dagh soo langh te zyn ghelyck de nacht.
Nota.
Sinte Clemens ons den Winter bringt,
Sinte Pieters stoel ons de Lenten herdringt,
Den Somer brengt ons Sinte Urbaen,
Den Herfst vangt ons met Bartholomei aen.
Nota.
Lamberts ende Gregory tydt
Is dagh en nacht al even wydt,
Nota.
Als de Sonne begint te hooghen,
Die Leeuwerck singt, die paden drooghen,
Die pylkens beginnen te bladen,
Die Podden croocken, die Vorsschen baden,
Die Kreeften schermen, die Koeien puppen,
Die Kinders loopen om Haenbollen en knuppen,
Die Schapen, Lammeren beginnenne te onen,
Men in der Aerden saeyt Erten en Bonen,
Het Swaluwken comt vlien op der kist,
Den Boerman sijnen Acker mist,
| |
| |
En den Visscher verlaet zijn grouwe Py,
Soo is ons den Somer nae by.
Nota.
Als die Sonne begint te dalen,
Die clauwer Weyden beginnen te kalen,
Die Bontecraey begint te comen,
Die bladren vallen van de Boomen,
Die Spreeuwen beginnen te scholen,
Die oude Wyven loopen nae kolen
Die neuse begint te druypen,
Het Aelken gaet in den gronde cruypen
Die Schepen comen liggen in de Haven,
End' ghemeen Volck nae hout en turf draven,
Ende die Verckenen zijn nu vet
Soo ghenaeckt ons den Winter te met.
Nota.
Als die Verckenen schudden het stroo,
Ende over Somer byten de Vloo,
Die Mueren en Thegelen worden nat,
Die roock uyt den Huyse niet gaet rat
Ende de Meeuwen comen op het Landt,
Soo isser storm, windt oft reghen op handt.
| |
Den Huys-Rheghel der jonhhe Scholieren.
Hoort alle kinderen, wilt gaerne leeren,
Ghewillighlyck Vader ende Moeder eeren.
Ghy sult lange leven op der Aerden
Soo ghy u Ouders dient met grooter waerden.
| |
| |
Zijt blydelyck en goet tegen huer,
Als sy u roepen en spreeckt niet stuer,
Seght geerne by oorlove en wats lief,
Ende doet dan rasschelycken nae haer gherief.
Spreeckt als men u vraeght, wilt alle dingh halen,
En wilt niet ontleggen, nemen, noch stelen,
Biedet t'aensicht als men tegen u spreeckt,
Weert u bonnette, ende beenen uytsteeckt.
De dochderkens sullen properlyck nyghen,
Manierlyck gaen, ende geerne swyghen.
Schreyen, lachen, en wulpsch ghelaet,
Daer voorhoedt u, en doet geen quaet,
Soo dat de lieden van u niet claghen.
Als men u quaet spreeckt, willet verdragen,
Wilt daer niet suerlyck tegen spreken,
En wilt op niemandt anders steken,
Die u castydt, dien houdt voor uwen vriendt,
Ende dencket, ick heb het wel verdient,
Nu, oft dickmael en tot anderen tijden
Kent u misdaedt, en wiltse belijden,
Zyt niet ledigh, daer alle quaet uyt rijst,
O selven niet en verheft, noch niet en prijst,
U bootschap doet recht, sonder vergheten,
En wilt soberlycken drincken ende eten,
Over maeltyt neemt dat men u geeft,
Reverentelyck spreeckt, en zijt beleeft,
Siet wyselyck wat ter tafelen ghebreeckt,
Stortet niet omme, dat het over tafel leeckt,
Maer misdoet ghy yet by eenigh misval,
Spreeckt schoone, en maeckt gheen gheschal,
Seght, wilt het my dese reyse vergheven,
Ick salder op een ander tyet bet mede leven.
In den Volcke weest immer seer stille,
| |
| |
En soeckt te leven nae Godes wille:
Want als ghy de Predicatie hoort,
Het sal u gheleert zijn door Godes woordt,
Nemet vaste in uwen inwendigen sin
En bidt Godt altyt om des deughts begin,
Dat hy uwer nae zijn begeerte stiere,
End' als Vader in alle sijn saken regiere.
| |
Een leeringhe, hoe hen de Jonghers over tafel sullen houden als men eet.
Jonghelingh, als ghy ter tafel wilt gaen,
Soo wascht uwe handen, hoort mijn vermaen,
Langhe naghelen sult ghy altyt vermijden,
In 't secrete sult ghyse corten en snijden,
Stelt u niet aen 't hooghste, wat des gheschiedt,
Ten zy dat u den Huysweerdt t'selfd' ghebiedt,
De ghebenedydinghe sult ghy niet vergheten,
Nae Godes zegeninghe begint eerst te eten.
Laet de oudste altyt eerst beginnen,
Dan volght ghy nae met versinnen.
Ghelyck een Vercken sult ghy niet smecken,
Duym oft vingheren wacht u te lecken,
Keycket altyt manierlyck nae het Broodt,
Dat ghy geen dingh op Tafel ommestoot,
En syndt gheen Broodt teghen uwe borste,
Eet de cruymen niet sonder de corste,
En decket Broodt met uwe handen,
Maeckt geen brocken met uwen tanden,
Neemt uyt de schotele dat voor u leyt,
Die te draeyen dats schande end' oneerbaerheyt,
| |
| |
Uit de schotel sult ghy haestelyck scheyden,
Niet reycken ende langen sonder beyden,
Ende neemt niet vol den lepel dijn;
Want druypen ende slorpen is niet fijn.
Soo langh den mondt vol is ick 't niet en pryse
Dat ghy sult grypen nae andere spysen.
Over de Tafele wacht u van wincken,
Met vollen mondt sult ghy spreken noch drincken,
Tastet in de schotele nae andere lieden,
U eten en drincken laet matelyck gheschieden.
Vleesch sal men snyden, visch sal men breken,
Wilt niet crophalsen, noch t'hooft opsteken
Knauwet de spyse met eenen besloten mondt,
Slaet de tonghe niet uyt ghelyck een hondt,
Laet de spyse te vooren eerst wel sincken,
Veeght uwen mondt als ghy sult drincken,
Opdat ghy niet besmeurt Bier ofte Wyn,
Want druypen en slorpen en is niet fijn.
Drincket al sonder gulpen ende tocken,
Wacht u van hoesten, hicken ende clockken,
Wacht u van rupsen en quylen mede,
En stort oock niet tot eenigher stede,
T'ghelas ott Kan sult ghy properlyck neder setten,
Aen eten ende drincken sult ghy niemant letten,
En vullet d'een ghelas met t' ander niet,
En begaept oock niemandt wat daer gheschiedt,
Als of ghy saeght op yemandts eten.
Den geenen, die neffens u is gheseten,
En sult ghy niet beletten met eenigh bedryf,
Sit oock tamelyek recht op uwe lyf
Sonder wagghelen, op stoel, oft op bancke,
Ende bedwingt u eers van ghestancke.
Onner de tafel sult ghy niet touter-beenen,
| |
| |
En wacht u van eymandt te vercleenen
Met schieten, schimpen ende ghespot:
Maer houdt u eerlyck, niet als eenen sot.
Als men boeverye vertelt, oft yemandts verdriet,
Soo ghelaet u of ghy dat hoordet niet,
Over Tafel en sult ghy niemandt stercken
Met eenigh ghekyf woorden ende wercken:
Smyt u oock soo tamelyck op d'een syde,
Dat hem niemandt voor u vermyde.
Ghy sult niet stoockelen in neus, in tanden,
U hooft niet claumen met uwen handen,
Van vloyen te vanghen wacht u daer van,
T' zy Vrou, Maeght, Jonghe ofte Man.
Ghy sult u handen aen het Tafellaken
Niet vegen, noch uwen mondt reyn maken,
Oock soo en leght u hooft niet in uwe handt,
En leght oock niet achter teghen den wandt,
Tot de maeltyt heeft haren uytgangh,
Dan soo seght Godt lof, eer, prys en danck,
Die u soo mildelycken zyn ghenaden bewijst,
En dat hy u daghelycx voedt ende spyst:
Daer nae sult ghy van der Tafelen opstaen,
U handen wasschen, ende weder gaen
Tot u werck, end' handteeringh, qaer ghy by leeft,
En doen, 't gheen daer u Godt toe gheroepen heeft.
| |
Een leeringe ende manier, hoe hen de Scholieren sullen houden ende spreken met een eerbaer Persoon.
Een eerbaer jonghelingh staen eerbaer manieren wel,
Om die te doene zyt wakker ende snel
| |
| |
Tot dat u yemandt aenspreeckt t'eenigen tijdt,
Soo gheeft hem eer, dien ghy eer schuldigh zijt.
U Bonnette neemt af, u lijf recht op gaet beuren,
Zyt niet gram, stelt u aensicht niet in treuren,
Weest niet lichtveerdigh, onbeschaemt, hoogmoedigh en fier,
Maer sijt ghemengt met vrolycker manier.
Oock uwe oogen sullen schamelyck wesen,
Set u voeten ghelyck, wanckelt niet by desen.
Houdt u handen stil, wiltse se hier noch daer brabbelen,
'T hoofd niet clouwen, inde lippen byten noch sabbelen,
Ghy sult oock niet peuteren inde ooren,
U cleedt sal manierigh staen achter en vooren,
U lyf, t'aensicht, zy gheschickt met manieren eerbaer,
Opdat men u schamelheyt en weysheijt mach seggen naer,
Spreeckt geen vergeeffsche woorden, wilt stamelen noch nommelen,
Geeft duydelyck u reden uyt, wilt niet aen een rommelen,
Met den ghedachten niet omher dreyen,
Hebt achtingh wat ghy seght, en gaet verbreyen,
Als ghy moet antwoorden soo doet het schamelyck,
Met eerbieding, met weinig woorden tamelyck
Ende oock inder tyden, met toedoen zijn toename,
Nyght u steets een weinigh met de knien, dats bequame,
Bysonder als ghy u antwoort hebt ghedaen,
Gaet niet te haest wech strycken uwer baen,
Dan te vooren hebt eerst oorlof ghebeden.
Nu, oft ghebeurde, dat ghy ter tafelen moest treden,
Soo neemt het aen met danckseggingh, en ten besten,
In de schotel te tasten zyt altoos den lesten,
Wordt u een goet beetken gegheven en voorgheleyt,
Weyghert u, en snyter af met weynicheyt,
| |
| |
En leght dat meeste weer voor hem onbesmet,
Oft voor een ander, die naest u sit,
Biedt u yemandt te drincken, segt bly, dat zegen U Godt,
Drinckt weynigh al ist dat u niet dorst, houdt den pot,
Kanne of te glas evenwel aen den mondt,
Die met u spreect, lacht hem vriendlyck aen terstondt.
Ghy en sult niet spreken eer men u gaet vragen,
Spreken niemant qualyc na, noch laster achter rug dragen.
Wilt van u werck niet roemen, noch yet vertellen,
Niemant veracht, zyt vriendlyck tegen d'arme gesellen,
En wilt niemandt bedriegen, ende veronghelycken.
Duert het eten te langh soo gaet ghy strycken,
Maer bidt eerst om oorlof, en zeghent die gasten,
Vertelt niemandt hoe ghy daer brasten,
Houdt u altyt beleeft, eerlyck en stille,
En set altyt uw wil in Godes wille.
| |
Een vondt ende maniere om wel te studeren.
Die hem geheel wil begeven tot studeren in Boecken,
Behoort wel eerst een gheleerden Meester te soecken,
Want t' in onmogelyck dat yemandt een ander geleert make,
Die selve ongheleert is in alle zijn sake,
Nu, als ghy sulcken Meester hebt ghevonden,
Moet den Clerck neersticheyt doen t'allen stonden
Dat de selve Meester soo tot hem zy ghesint
Ghelyck een eerlyck Vader tot zyn kindt,
Ende den Scholier weer tot hem als zynen Vader.
De reedlijckheyt vermaent ons hier toe allegader,
Dat wy den ghenen vele eeren schuldigh zijn,
Die ons middel gheven om wel te leven fijn,
| |
| |
Te vergeefs hebt ghy eenen Meester die u leert,
Tenzy dat deselve niet als vriendt tot u keert.
Oock behoort ghy neerstigh te zijn, om hem t'aenhooren,
Oock om te volbrengen wat hy u leyt te vooren
Ende u ghebiedt, sonder hem te verwecken tot kyven:
Want door veel cramnens, en twistigh bedryven,
Zynder veel Geesten ghecomen tot bederven.
T'vervolgen van dagh tot dagh doet gheleertheyt verwerven,
Soo de exp'rience en de gheleerden doceren;
Maer houdt mate in alle dingen, principael in 't leeren.
Den Scholier behooret somtyts het studeren te menghen
Met eenighe vermakinge van spel, maer niet inbrengen,
Dat met Godt ende Leeren niet en accordeert.
Door d'onderhouding des lichaams wort u verstant vermeert.
Ghy sult den dagh deelen in seker deylen,
En laet oock niet een voorby gaen noch feylen:
Ghy hebt yet goets ghedaen ende volbrocht,
Dat ghy tot sulcker uer hadt gheschickt en ghedocht,
Ende dit is het meeste, als de Meester u wat seyt
Dat suldy toeluystren, end' aenhooren met neersticheyt.
Prentet in u sin saken van inportantien,
Teekentse op, so comt ghy van dien niet in ignorantien:
Want geen ghetrouwer bewaerder is dan de letter fraey,
Wat ist, of ghy veel Boecken leert en de slaet het niet gaey,
En blyft even dom als een onvernuftigh beest.
Dus t'geen, daer van ghy hebt ghesmaeckt den keest,
Gheleert en ghelesen, der gheleertheyt aengaende,
En sult ghy niet vergheten, noch zijn overslaende,
Maer sult dat by u self verhalen, oft met anderen,
Waer dat ghy sit, ofte gaet wanderen,
Want het is veel beter, wie dat ghy zijt,
Een luttelken te leeren met sin ende appetyt,
Dan veel dings tegen heugen en meugen te willen lesen.
| |
| |
Schaemt u niet te vragen, daer ghy twyfelende meugt wesen,
Schaemt u altyt ongheleert te blyven, dom ende bot,
Slaept by nacht, want die dan studeert is sot.
T' verstant behooret niet gequelt te zijn boven zijn macht,
Dan vergadert ghy u sinnen weder by nacht:
In den morgenstondt sult ghy bet tot leeren gheraken,
Nae de naemaeltyt sult ghy spelen, oft u vermaken,
Dat met eenighe gheneughlycke coutinghe,
Die spys sult ghy nutten, niet wellusts verstoutinge,
Maer tot ghesontheyt, en 't lichaem niet te beswaren,
Voor d'avont maeltyt suldy weynigh wandelen niet sparen,
En nae den avontmale doet oock desghelycken.
Nu, als ghy slapen gaet en te Bedde wilt strycken,
Sult ghy wat uytnemens en ghedenckweerdighs lesen,
Opdat ghy dan daer op gedenckende meught wesen.
Al van de slaep opstaende, suldy uw memorie wedereysschen,
T'is een tydt qualyck gheordineert voor den vleysschen,
Die met leeren niet ghebesight en wordt.
Dese reden Plinius hem te seggen port,
Denct datter niet snellycker vergaet dan de joncheyt fris,
De welck', als sy eens wechghevlogen is,
Soo en comet sy weder nú noch nemmermeere,
Dus elck clerck, die studeren wil, onthoudt dees leere:
Neemt altyt te baten Godt den Heere almachtigh,
En dat hy u altyt begaef met zijn Geest crachtigh.
|
|
Auteursrechtvrij