|
| |
| |
| |
Aen de Schoolmeesters.
Eerweerdighe, Vrome, Schoolmeesters wys,
Neemt dit werck in danck, niet gemaect om prys:
Want ter hooger Scholen en heb ic niet geweest,
Een yeder punct en leeringhe, dat ghy hier leest,
Wilter neerstigh op mercken als de vroede,
Scruteert het te rechte, en suyght het goede,
Ick hope ghy sulter geen quaet in smaken,
Nochtans is er yet gefaelt, geeft my schult der saken:
Want ik heb myn best ghedaen nae mijn scientie
Dit ist mijne, een ander brenge voort beter sementie.
T' ist den rechten regel der Schoolmeesteren fijn,
Ist dat ghy nacomet de leeringhe mijn,
Ghy sult comen tot grooten lof end' eeren.
Ick can u op dit pas geen meerder leeren,
Want Gods Gheest niet meer gingh openbaren,
Ick gheef u dit tot een Testament, willet wel bewaren.
| |
| |
| |
Wat een Schoolmeester is, ende wat gaven hy behoort te hebben.
Een schoolmeester sal wesen een sachtmoedigh man,
Tot wien zijn gemeente trouheyt aen bespreuren cann,
Van goede name en fame, by den menschen een aensienen
Onderworpen zijn ghemeent, om alle tijden te dienen,
Dat also wel den armen als den rijcken,
Van welcken dienst hy een deughdelijck loon sal strijcken,
Subtyl van sinnen, niet van grover condicien,
Hebbende volcomen verstant, om te bedienen zijn officien.
Hy sal wezen een Leeraer der jongher Jeught,
Oock een vat vol eerbaerheyt, ende deught,
Een exemplaer van goede zeden en manieren,
Een Man die hem selven wel weet te regieren.
Twinthigh Jaren moet hy wesen ouwen,
Buyten zyn Dorp en moet hy geen School houwen,
Een goede handt van schrijven hebbende voor allen,
Lisp noch weeck behoort hy te kallen.
Geen Vrouwen mogent Ampt bedienen ende aenvaerden,
Noch rasende Menschen wreet als Beeren en Paerden,
Noch die met eenighe melancolyen zijn ghestelt:
Summa, hy moet altyt wesen een vromer heldt,
Gheloovigh met zijn wyf ende kinderen.
Om diensten te cryghen, sal hem als dan niet hinderen,
Als sulcke deughden by hem worden bevonden,
| |
| |
Oock niet lichtelycken worden versonden,
Elck Stadt en Dorp sal hem dan gunstelijck zijn.
Een deughdelijk Man is veel eeren weert t'alle termijn.
| |
Achthien deughden en puncten, daer een Schoolmeester behoort mede verciert te zijn.
Hoort ghy Schoolmeesters, ick sal u oorconden,
Wat deughden noch by uw behooren te zijn bevonden,
Ghy die een Ghemeente dient 't zy Dorp oft Stadt.
| 1. | Ten eersten moet ghy met geen hooveerdy zijn becladt. |
| 2. | Mamerigh en simpel gaen in u habyt en cleeden, |
| 3. | Met alle Borgheren des plecks houdende vreden, |
| 4. | Geen droncken drincke beminnen noch overvloedich brassen, |
| 5. | Stadigh in School sitten, op de kindren te passen, |
| 6. | Met geen lichtvaerdigh volc handel noch wandel bedrijven, |
| 7. | Wel geschickt te zijn in lesen ende schryven, |
| 8. | Weten te solfaceren, op noten de Psalmen te singhen, |
| 9. | Die cloc te stellen dat sy de uren op haar tyt voortbringen, |
| 10. | Die Kerk reyn en suyver van binnen houwen, |
| 11. | Secretelyck zyn Ghemeent te dienen met trouwen, |
| 12. | Instrumenten, Brieven, Requesten leeren dichten, |
| 13. | Schrifture doorgronden om de menschen somtijt te stichten, |
| 14. | Veel Weereltsche affairen en handelingen te laten, |
| 15. | Zijn schrijftuych opt lyf hebbende, als hy gaet by der straten, |
| 16. | Met zijn Predicant dikwyls converserende, |
| 17. | Veel goede exempelen zijn Scholieren leerende, |
| 18. | Acht hebbende op der Kercken goeden. |
Tot alle dees deughden sal hy hem neerstigh spoeden,
| |
| |
Ende soo hy dan desen (na zijn vermogen) nacomt alle,
Soo sal hy voor Godt ende zijn pleck zijn liefghetalle,
En so hy een doogniet is, en eenigh punckte gaet buyten,
Men sal hem van sijnen dienste uytsluyten,
En waer hy comt ende waer hy gaet,
Armoedt is hem nakende, nijdt, wangonst en haat,
| |
Wat macht ende authoriteyt de Schoolmeesters hebben in 't straffen der kinderen.
Die Schoolmeesters hebben sulcken vrydom en macht
So gaeuw als de kinders om schoolgaan zijn gebracht
Van hun ouders, Mumboirs ende Curateuren,
Terstont moet hen slaghen en straffe ghebeuren
Van den Meester, sonder haer te vraghen eenigh woort,
Geduerende so lang sy misdoen, en men boosheyt gaen voort.
Was daer een scholier, die een groot feyt had ghedaen,
Eenen ghequetst, oft in't school had doot gaen slaen,
En d' Overheyt wilde hem om 't feyt corrigere en vangen,
Hem gheesselen, toppen en aen galgen hanghen,
So wanneer den Schoolmeester straft den selven scholier,
Soo moet afstaen den Heer, Prins en Justicier,
En can niet comen aen een Scholiere lyf en goet,
Noch niemant derf hem gheven ghelt oft boet.
Veel experte Schrijvers ons dit selve doceren,
De roede can al sulckes af doen ende weeren.
Voort al stonden d' Ouders voor der Scholen deur,
En den Schoolmeester legde haer kint om geesselen veur,
En slaghen gaf na zijnen wil en behaghen,
Soo moeten de Ouderen het selfde verdraghen,
In het school te treden hebben sy geen macht,
Om 't kindt den Schoolmeester te ontnemen met cracht,
| |
| |
Eer die straffinghe ghedaen is te vollen.
Nu raed ick den Schooldienaer dat hyse so niet ga sollen,
Noch stooten, datse bloeden, of de leden breken,
Want waert dat ghy in de furie soo waert ontsteken,
Dat ghy hem smeet, bloedende, verdooft, oft van sin verbaest
Dien Meester rade ick te vertrecken soo haest:
Want 't misdaet (aen den scholier ghedaen) sou druypen
Op zijn cop, dus Schoolmeester houdt maet in slaen en stuypen,
Weest coel ghesint, niet hittigh van gemoeden,
U instrumenten sullen slechts wesen plack en roeden,
Want dat daer boven is dat is van den quaden,
Wee hem die daer comt in 's Dorps onghenaden.
| |
Wat ghereetschap en Boecken den Schoolmeester tot zijn Ambt behoort te hebben.
Al die een Ambacht wil leeren en nemen ter handen,
En wil maken dat zijn werck niet com tot schanden,
Hij sie toe dat hy eerst hebbe ghereetschap goet,
Daer hij lustigh zijn ambt en handtwerck mede doet.
Soo sal ick nu hier leeren den Schoolmeesters sampt.
Wat ghereetschap sy moeten hebben tot haer ampt.
Ten eersten sal hy hebben een fraeye handtplacke,
Met een wacker roede van wilghen tacke,
Met een pennemes dat wel ende scherp can snyden
Een zantdoosken, daer de zande opt papier deur glyden,
Met een schryfladeken dat men sluyt als een tas,
Daer sal hy in houden, pennen, signet, groen was,
Met een inckt-hoorenken daer boven op staende,
Een lustighe coker op syn syde, als hy is gaende,
Een metalen candelaer, daer men op set twee lichten
Een schoon protocollus, daer hy uyt leert brieven dichten,
| |
| |
Een rekenbort, daer men met penningen opleyt en rekent,
Een ley, een schrijfboec, daer hy zyn scholiers in teecket,
Een blau teghel, met een looper van kieselnigh-steen,
Daer hy alle coleuren van inckt op wryft seer reen,
Een slonsken oft lanternken om nae 't uerwerck te gaen,
Een lustigh camerken, daer zyn dinghen in staen,
Een bosch ganse pennen en pergamenten vellen,
Een glas vol swarten inckt daer by stellen,
Met dry oft vier boeck wit papier,
Cyffer-boecxkens wel dry ofte vier,
Een bybel, huysboeck, psalmboeck en testament,
Met een pultrum, daer een bybel op sal liggen jent:
Schelpkens, horenkens, groot en cleyn van fatsoen,
Daar hy alle coleuren van inckt in sal doen,
Als sy ghewreven ende worden ghemaeckt.
Ghy Schoolmeesters, die tot den School-dienst geraect,
Coopt dees dingen, om u Ambacht uyt te leeren,
En mee te doen, begeeft u tot studeren,
Hy wordt gheeert, die begaeft is met conste,
En by zyn Dorp cryght hy faveur en gonste.
Op u Persoon hebt acht, op myn reden wilt mercken,
Daar quamen noyt Meesters of't t' waren eerst clercken,
Dat ghy niet en cont wilt het vry vragen,
Schaemt u niet al zyt ghy oudt van dagen:
Want een wys man seyt, al waert dat ick stonde
Met een voet in 't graf, end' ick niet conde,
Nochtans soud' ick wei willen leeren veel dingen.
Met moet altoos door d' enghe poort verdringen.
Die slaperigh is, en niet en wil wercken,
Te recht mogen sy heeten onnutte clercken.
| |
| |
| |
Wat een Schoolmeester zyn kinderen ende zyn Scholieren behoort te leeren.
Een Schoolmeester, die om schoolhoude is geordineert,
Hy sie toe, dat hy de kinkerkens wel instrueert,
Leerende die Wet, 't Evangely ende Propheten.
Lucas laet ons in zyn seventiende Capittel weten,
Dat soo wie argert een van desen cleene,
Het waer hem beter dat een molensteene
Om zynen taeyen halse worde ghehangen,
En int diepsts des zees geworpen te zyn sonder verlangen;
Want de Jeught is tot ydelheyt ghenoech ghenegen,
Al leert men haer geen beuselen, noch sotte plegen.
Gods Woordt sal men van jongs op m't herte prenten,
Soo comen goede oude boomen van jonghe enten:
Want ist dat de Meester leert quaet abuys
Ter Scholen, ter Straten, ter Kercken, oft in Huys,
Nae sulcken werck sal hy ontfangen loone.
Dus ghy Schooldienaers, wilt gy verdienen d' eeuwige croone,
Dient Godt, betracht u Ampt wel t' allen stonden,
Laat gheschickte woorden comen uyt uwe monden:
Leert de kinders niets dan Schriftuer en deught,
Mits rekenen en tellen, soo ghij best meught.
Comen sy met grollen end' onnutte boecken ter schole,
Die tegen Schriftuer stryden en de waarheyd doen dole,
Stuertse van der handt, oft Godt salt u wreken.
Men mach juyst niet heelen alle ghebreken,
Maer die zyn best doet, end' yvert nae de waerheyt.
Zyn ziel hy verlost uit alle swaerheyt.
| |
| |
| |
Hoe de Schoolmeester handelen sal met de kinderen, die eerst beginnen School te gaen.
De jonge Scholiers, die noyt ter scholen hebben geweest,
Als sy comen, zyn sy beschroomt en seer bevreest,
En zouden wel van angst uyt der scholen loopen,
D' ouderen moeten hen met applen, coeck daer toe coopen,
Soo moet dan de Schoolmeester haer met soete coutinge omgaen,
Sullen sy blijven, ende ter scholen volstaen.
D' eerste maendt moet men hen slaen noch focken,
Sachtkens verbieden, met hen onderwylen jocken.
Al tuymelense al springense eens langs ter scholen,
Ende men haer siet in scholen ordinantie dolen,
T' moet by den Meester door de vingheren zijn ghesien,
De tweede, de derde maendt sal men haer bien
Sachte handtplackens en propere grauwen,
Haer bevelende niet tot sloot te loopen noch rabbauwen,
Om boodtschappen te loopen, savonts vroegh te bedt,
Hun penneken in de handt vaten, alsmense op elc letter set.
Als sy nu vier oft vyf maendt ter scholen volherden,
Soo sal men hen nu in sulcx niet meer laten bewerden,
Maer somtyts om haer boosheyt straffen, maer niet als d' andere,
Die een jaer of twee hebben gaen wanderen,
Dus te met sullen sy Schools ordonnantie worden wijs,
Matigh te straffen gheve ick den prijs.
| |
Ordonnantien der Scholen aengaende.
En yegelijck die schicke hem alle daghen
Wacker ter scholen, niet als den traghen,
| |
| |
Somers te sessen, Swinters te seven uren,
Smiddaeghs voor twaelven moet de comste ghebueren,
Dit moet 't gheheele Jaer door gheschieden,
T' is Meesters ordonnantie ende ghebieden.
Boven dien: elck scholier, de knechtkens voornamelick,
Moeten den Meester groeten seer reverentelick,
Daer nae sal hem elck scholier terstont keeren,
Om neder te sitten, ende zyn lesse leeren,
Die 't alsdan met en can te deghen, en gaet falen,
Aen den wysten laet hy hem oversegghen dry malen,
T'welk hem niemant moet tot weygheren stellen,
Op een handtplacke te verbeuren sulcke ghesellen.
Niemant en come ter scholen, t' is des Meesters begeert
Of hy zy eerst wel te deghen gestoffeert
Van als dat hem noodigh is totter doctryne,
Papier, inckt, pennen, t' bort moeter al zyne,
Al die hier in vergetelyck is in eenighe weghen,
Met een handtplack sullende worden ghesleghen,
Dan elc zyn les connende, dan d' een na d' ander opseggen,
Die knechtkens sullen haer mutse aflegghen,
De meyskens voor 't opsegghen nyghen eenpaerlick,
Sprekende met stemmen, luyde ende claerlyck.
Faelt yemandt in spellen, en lesen die niet en can,
Een handt-plack van den Meester verbuert hy dan:
Dus in de selve scholier gehraen voor desen,
Niet op te segghen, oft hy sy eerst onderwesen,
De lesse opgheseyt hebbende, elck schikt hem zedigh,
Stillekens al sonder cloppen, oft loopen onvredigh,
Die ghene die schrijven leeren, om te schrijven,
By de materie van 't voorschrift moet hy blijven,
Het papier niet besmodden, de pen onbevlectelyck,
Oft hy sal slaghen hebben correctelyck.
Elck scholier sal hem soo langh tot schrijven pooghen,
| |
| |
Als den Meester roept, dan d'een na d'ander comen vertoogen,
Een yegelyck zijn voorschrift ghestelt in 't nette
Maer die dan willen zyn vry van den Palmette,
Moeten manierlyck tot haerlieder vromen,
Handelen en wandelen, sonder stooten en dromen:
Dan ghetoont hebbende als goede subdyten
Sullen sy proper gaen sitten om te ontbyten.
Niemant mach sulcx sonder oorlof bestaen,
Ten zy de Benedictie ons Heeren is ghedaen.
Lichtveerdighe jockinge mach van niemant gheschien,
Met hoofden, voeten, handen, lijf ende knien,
Soo langhe is duerende het eten ende ontbyt,
Of hy sal correctie ontfangen in corter tydt.
Nu, als het ontbyten is ghedaen ende volendt,
Dankt dan Godt van sulcke weldaden jent,
Daer nae elck zyn les leert, schrijven en lesen als vooren,
Oock die cyfferen, rekenen en t' legghen behooren.
Niemant sal 't huys blyven op onledighe daghen,
Sonder wichtige oorsaken, of den Meester eerst vragen:
Want van der Scholen aldus blijvende,
Maeckt de kinderen wildt, inobedient, en kijvende.
Op den lesten dagh al van der weken
Sal men om best schrijven, spellen en spreken:
De best-doender sal hebben tot zijnen loone
Een lustighe Letter, of Voorschrift seer schoone.
Dus een yeder doet neersticheyt dat hy prys bekinne,
Want arbeidt versoet door des loons ghewinne.
Yoorts sal men Saterdaeghs die Schole vagen,
Hier sullen die Meyskens hen toedragen,
Als men des avonts 't huys gaet moet dit gheschien:
Men sal den Meester reverentie bien,
Thuys comende haer Ouders avondt ende noene,
Redelyck ende Zedelyck antwoordt te doene,
| |
| |
Dus yemandt, die daer leert lesen en schrijven,
Moet neerstigh by desen reghel blijven,
End' hier toe schicken zijne gangen, al,
Wie misdoet correctie hy ontvangen sal.
| |
Hoe de kinderen ter Scholen sullen sitten.
De kinders sullen op loca sitten van malcander,
Niet als Hengsten loopende d' een door d' ander,
De Meyden sullen sitten in een loock alleen,
Ende die Knechten sullen noch sitten by een,
Nae 't fundament der Scholen hem is streckende,
Op datter geen oneerbaerheyt tusschen hen sy verweckende.
De oudtste schrijvers en reeckenaers, die meest weet,
Sullen dicht aen den Meester wesen haer steet,
Op dat de Meester te bet mach sien haer bedryven,
Of sy wel rekenen, en leggen, nae 't voorschrift schrijven.
De cleynste Scholiers sullen sitten daer van,
Op dat elck schrijver zyn schrift te deghen schrijven can:
Maer als de cleynste haer willen overseggen laten,
Nae d' oudste mogen sy dan gaen, maer al by maten.
Die schrijvers sullen sitten een voetbreedt wijdt;
Want in't dicht sitten stooten sy malcander met spijt,
Soo dat sy elleboghen noch beenen connen rueren.
Wt den heert moeten sy gaen, als men vueren,
De handen eerst wil warmen dick ende vaken,
Want met coude handen can men geen goet schrift maken,
Elck Schoolmeester wil desec reghel nacomen,
Want goede ordinantien prijzen de vromen.
| |
| |
| |
Hoe de kinderen van ende na de Kerck sullen gaen, ende hoese sitten ende daer in doen.
Als de kinders uyt der Scholen nae de Kerck gaen,
Bij tween sullense te loopen bestaen.
In de Kerck comende, sullense gaen sitten terstont,
Nae den Preekstoel keerende aensicht, oogen en mondt,
Met blooten hoofde sitten, so lang de Predicacy duert,
Neerknielende als men Godt aanbidt, end' om zijn zonden truert.
De Psalmen sullen sy singhen met heldere kelen
De Sangers sullen naest den Meester hen deelen,
Opdat sy met den Meester houden goet accoordt,
Dan voort sullense neerstigh letten op 't woordt,
Dat van den Predicant aldaer wordt uytghesproken.
Als nu ten eynde die Predicacy is ghebroken,
Sullense beleeft opstaen, maer sullen toeven soo langen
Alst meeste volck uyt de Kercken is ghegangen,
Dan sullense eerst rysen by 's Meesters belijven,
Zedigh by paren nae 't School gaen sonder kijven,
Dan in 't School comende sal die Meester sonder verbeyt
Hen afvragen wat den Predicant heeft gheseyt:
Wat den text was, wat Godtlycx hy heeft ghepreeckt,
Die dan swijght, ende tn 't vertellen yet ghebreeckt,
End' heeft niet zedigh gheweest in al zijn doene,
Correctie sal hy terstond hebben also koene.
Dus elck Meester volghe mijnen reghel hier inne.
Die een goed endt wil sien, moet eerst hebben goed beginne.
| |
Om ordentlijck Hondert kinders te hooren ende wie men eerst hooren sal.
Eerst zult ghy de kinders hooren, die leeren in brijven,
Bij thien regulen te hooren moet ghy blijven,
| |
| |
Voorts die daer leeren Hooghduyts lesen, oft in Donaten,
Twaelf regels ghehoort hebbende moet ghy 't laten,
Daer nae de Historien en de Lowys Porquyn,
Hoortse xvj regels 't salder mee ghenoech zijn:
Daer na, die daer leeren in Souters, oft half Testamenten,
xiiij regels hoortse, t' is ghenoech om haer in te prenten.
Daer nae de Catechismus, oft de Fonteynen,
Hoort haer slechts vijve regulen alleynen,
Dees gehoort hebbende, beginnen te schrijven d'een na d'ander,
Hoort dan de Embder bedinghen nae malcander,
Vier reghels, t' is ghenoech, ook niet meer.
Laet dan de Francynen bedinghen tot u nemen haer keer,
Hoort die maer vier reghels juyst en even,
Dan hebben de voorste al haer schriften gheschreven,
Laetse dan eten en drincken nae ouder costuymen,
Dus doende sult ghy schoolmeester geen tyt versuymen,
Hondert Kinders sullen binnen twee uren zijn ghehoort
En sullen deghelyck in leeringhe gaen voort.
| |
Hoe de Kinders haer doen moet wesen als sy opzeggen.
Als de Kinders opsegghen, 't zy spelden of lesen,
Soo moet het Boeck in de slincker handt wesen,
Ende de pen sal hy in de rechter handt vaten.
Dry kinderen sal men aen de banc staen laten,
Als d' een van dryen heeft opgheseyt, sal d' ander comen,
In 't opsegghen sullen sy niet mommelen noch dromen:
Maar luyde en helder die woorden uytspreken,
Op elcke letter en woordt de pen stippen en steken,
De pen van 't woord niet houden eer sy 't hebben verclaert,
De wijste moeten altyt by een zyn ghepaert,
| |
| |
D' opseggers pen moet niet vet zijn, maar suyver en claer,
Pyseren pennen noch spillen moeten sy hebben aldaer,
Op dat sy malcander niet steken dat het gae swellen,
Quade woorden moeten sy tweemael overspellen,
Connense haer les niet, laetse vry wederom gaen,
Bet wet ende dan wedercomen aen de baen,
Niet een letter noch tittel moeten sy voorby loopen,
Voor voeten op de woorden seggen en t' spelden aenknoopen,
Die achterste twee sullen niet luyde lesen noch blarren,
Opdat den opseggende niet sal verbysteren noch verwerren.
By een groote capitael letter sal men hem tles doen laten,
Soo cant den scholier onthouwen, en weer aenvaten.
Opgeseyt hebbende sullen sy manierlic van den Meester afwijcken,
En alsdan zedeligh weder na haer loocken strijcken:
Om t' nieuwe aenstaende les weder over te sien,
Want t' is een goet Clerc, die acht op 's Meesters gebien,
Ende t' is een goet Meester die zijn Clerck gade slaet,
Wt goede ordonnantien spruyt weinigh quaet.
| |
Wat men t' Saterdaeghs sal doen repeteren, ende de kinders afvraghen, duerende t' gheheele Jaer.
Men sal de kinders afvragen, end' hen laten repeter en
Wat sy van den Meester ter weeck hebben gaen leeren,
Dees nabeschreven puncten van hen neerstigh ondersoecken,
Eerst bevelende kreucken en smetten te doen uyt haer boecken
Voorts besien of sy in haer koker hebben dry pennen,
Oock inckt, papier, of sy noch de pen wel vaten kennen:
T' papier opt bordt, en t' lyf, hoement sal houden en leggen,
De vocalen en consonanten te onderscheijden, en segghen
| |
| |
Hoe veel daer zijn, en hoemense sal uytspreken:
Hoe sy oock een woordt in syllaben sullen breken,
Wat een enckel v en dubbel w verschillen in 't spellen,
Het Boeren ghetal sullen sy oock weten te tellen:
Wat de letters doen, hoemense sal noemen,
Hoe veel maenden, weken, daghen, in 't Jaer comen:
Langhe woorden sullen sy teghen malcander schrijven,
Waer de letters losse oft vast behooren te blijven,
Waer sy behooren te dicken ende te dunnen,
Of sy de trecken van boven of van onder maken cunnen,
Wyders sullen sy t' Gheloof en Vader ons anderen
Stadelycken en deghelyck teghen malcanderen
Met die Catëchismussche lessen van buyten
Of haer spraeck, en gestien al wat sluyten,
Wat sy in't slapen gaen, ende opstaen lesen,
Hoe haer handel en wandel op de straten mach wesen,
Of sy haer muts afnemen, ende de luyden groeten,
Wat men 's morgens aen 't lichaem wasschen moeten,
Hen oock afvraghende, waer Jesus Christus is geboren,
Waer op, en hoe hy ten oordeel sal comen voren,
Wien hy oordeelen sal, wat loon de quade sullen ontfaen,
Ende hoe het metten goeden toe sal gaen,
Hen oock vraghende, wat maendt het is, en wat dagh,
Bevelende ter Kerck te come, voor t' leste clock-geslagh.
Die francynen bedingen sal men in 't a, b, c die letters afvragen,
Anders sal men haer niet veel meer voordragen.
Nu, die dees vragen en lessen niet beantwoorden can,
Twee placken in de handen sal hy hebben dan,
Ghy Schoolmeesters, wildy geschicte Scholieren maken,
Beneerstight u Saterdaeghs in dese saken:
Oft u Scholiers sullen altyt blijven plompe ghesellen,
| |
| |
Nemmermeer yet van de Conste vertellen:
Want altyt moet men met der Jonckheyt wesen in til,
Hy hoort oock niet te eten, die niet arbyden wil.
| |
Een onderwys om schryven te leeren.
Die dat schrijven wel en perfect wil leeren,
Hy moet sijn sinnen daer vlijtigh toe keeren,
En maken die letteren boven ende beneden ghelyck,
Op zijn maet, soo cort, langh, dunne en dick,
Een vouwe langs t' papier moet hy eerst maken,
Daar moet hy recht inhouden, buyten noch binnen raken,
T'papier moet recht liggen voor hem op den knie,
Die' pen sal hy vaten met duym en vingheren twee,
En sitten recht op, t' hoofd niet slim houwen,
Tegen niemant clappen, noch d' oogen yet aanschouwen,
Schrijvende vrymoedigh, onbeswaert, sonder treuren,
De pen stijf houden, hem niet versetten dan na t' beheuren:
Den achterste vingher moet slechs liggen op 't papier,
Niet de gheheele handt, want t' is geen manier,
De selve pen drijft een weynigh over cant,
Schrijft snel aen een, met een loopende handt,
Die pen op 't papier oock niet douwende oft wringende,
Van lange steerten te maken zijt u dwingende,
Houdt u pen vol inckt tot allen ty,
Ghy sulter hem me sparen, u schrift te gladder zy:
Ghy moet oock niet schrijven op stipkens noch lijn:
D'eerste letter laet een Capitale zijn,
Maeckt die Huysen der letteren even groot en langh
Oft u schrift gaet creupel ende manck,
| |
| |
Set u reghels recht, juyst end' even van wyde geschoren,
Houdt u pen niet in den mont, steect hem achter d' ooren,
In den koker stekende, dien eerst schoon besnoeyen,
Op datter geen korst aen gaet backen en groeyen,
Alsdan siende sijn geschrift over, oft perfect is geschreven,
Isser t' onrecht gheboeckstaeft t' moet sijn uytgewreven,
Ghy oude en jonghe, scherpt hier toe u verstanden,
Feylter yet van desen, u schrift is tot schanden.
| |
Om een Man, oft oude Scholier, die lesen can, binnen een Maendt tyts schryven te leeren.
Den eersten dagh sal men hem leeren trecken en malen,
Vier letteren van voren, d' andre dagh noch vier verhalen,
Den derden dagh twalef, den vierden dagh sesthien,
Den vyfden twintigh, den sesten het a, b, c ghemeen.
Als hyse nu can trecken van boven tot onder,
Dan sult ghy hem leeren huysen maken bysonder,
Dat moet gheschien lange een heele weeck.
Als hy dan huysen maken can effen recht op zyn streeck,
Soo sal men hem de letters leeren dicken ende dunnen,
Hoe langh, hoe cort sy behooren, hoe sy beginnen,
Dit sal men hem leeren in drye weken al.
Die leste weeck hy nu versamelen leeren sal,
Dat is, waer de letters hooren los oft vast,
Als hy dese weeck heeft gheschreven, op zyn doen gepast,
So sal hy connen schrijven binnen een Maents stonden.
Dit heb ic menigh gheleert, end' is waerachtigh bevonden,
| |
| |
Hoewel sijn handt soo radt niet en is ervaren,
Nochtans sal hy zyn Boeck wel connen bewaren:
Want die radtheyt en dra spelden sal comen met der tyt
Useren doet leeren, die 't doen met sinnen en vlyt.
| |
Hoe men voorschriften sal schryven ende ordineren.
Veel Schoolmeesters zijnder in dese Contreyen,
Die nau wit van 't swart connen scheyen:
En willen de kinders terstont schrijven leeren,
Ghevende Voorschriften uyt nae haer begeeren,
Niet weten hoe langh, hoe cort sy behooren te zijn,
Of de materie van dien oock heeft eenen schijn,
Sy claddent hier uyt, ende ontwerpent daer,
En nemen Rhetorica noch kindts verstandt niet waer:
Want als den Scholier slechts een naem con spellen,
Terstont sy dien op het schrijven stellen.
Ghy Schoolmeesters ghy dwalet seer grof,
Wildy aen u Schrijvers begaen prijs en lof,
Dat sy wel perfect leeren schrijven in corter stondt,
Soo neemt myn leeringhe altoos in den mondt
En laet myn Boecxken u zijn eenen patroon,
'T welck ick u in ordine heb ghestelt seer schoon.
Leert u Kinderen eerst wel lesen ende boeckstaven,
Soo moet hy het schrijven dan wel handthaven.
Wilt hem dan geen voorschriit schrijven langh en bree,
Maar het a, b, c eerst en van elck letter twee,
Sonder eenighe woorden, oft namen daer in verhaelt
De letters moeten sy eerst trecken leeren onghefaelt,
Eer sy het varsamelen van dien beginnen.
Nu als sy het trecken van de letter hebben gaen vinnen,
| |
| |
Soo sult ghy dan twee reghels hem setten onder,
Twee maendt daer naer vier, vier maendt ses bysonder.
Soo voort doende nae hem, Godt gheeft scientie:
Maer blijft alteyt stadigh by mijn's boecx inentie,
By twee reghels sult ghy altyt hoogher opclimmen,
Niet hoogher als twintigen, oft hy soude hem verslimmen,
Wildy u Scholier sendtbrieven, en oratien leeren dichten,
So volgt Ciceronis en de Erasmus stichten,
En meer andere Auteurs, die de mate houwen.
Voorder alle maendt moet ghy zyn voorschrift vernouwen,
Schrijven hem ander materiën ende sneden.
Laet hem etlycke brieven ter Scholen uytschrijven meden.
Laat u Scholiers tweemael 's daeghs toonen,
Besiende haer voorschriften, of syse al houden schoonen,
Laetse niet t' samen crullen, maer steken slecht in 't papier,
Nu ghy Schoolmeesters volght myn doen ende manier,
Wilt alle avonden, of donderdaegs u voorschriften maken,
Hy is wijs gherekent die past op zijne saken.
| |
Den Artyckel-brief, om ende School te hanghen.
Die zyn muts niet afneemt voor een man van eeren,
Die daer loopen cryten, vloecken ende sweeren,
Die wildt end' onzedigh loopen langs der straten,
Die spelen om gheldt, Boecken, oft leugenen praten,
Die der Lieden Eenden smijten of Beesten jagen,
Die niet en doen, dat haer Ouderen behagen,
Die met Messen poghen, in 't hayr plocken,
Die in 't Veldt loopen, door 't Hoy springen met stocken,
| |
| |
Die buyten Meesters of Ouders raedt te huys blijven,
Die gheldt, boecken, pennen, papier nemen als Dieven,
Die nakent baden, in erten, in wortelen loopen,
Die in de Kerck rabbauwen, oft snobberye coopen,
Die zijn Benedictie niet over tafel en lesen,
Noch s' morgens, noch s' avonts niet bidt ghepresen,
Die 't Boeck scheurt, oft verrabbelt zyn papier,
Die malcanderen gheven toenamen hier,
Die zyn eten werpt voor Catten ende Honden,
Die niet willen weergheven dat sy in d' School vonden,
Die in s' anders drincken spout, oft op zyn eten treedt,
Die uyt d' School clapt, en niet en heelt 't Secreet,
Die 't speecksel uyt der neuse oft den mondt
Met den voeten niet uyt en treden terstondt,
Die op den Wallen loopen, als men gaet nae Huys,
Die malcander beworpen met snot, vloyen en luys,
Die niet zedigh loopen nae de Kerck, of daer van,
Die malcander smijten in stucken Korf oft Can,
Wat Scholiers dees puncten voorsz, niet en onderhouden,
Sullen twee placken hebben, oft hen met roeden clouwen.
| |
Den Prys-brief by den Meester geschreven, hanghende boven der kinders Prijs-schrift.
Moedt en couragie hebben mijn scholieren vercregen,
Daar 't Prijs-schrijven, hier vry onverswegen,
Meyskens, knechtkens uyt alle hoecken,
Reden ist dat ick alle middelen moet soecken,
Om die kinderkens te leeren met soetheyt claer,
Niet met vloecken, slaghen, oft groot misbaer:
Maer door dese middelen moet ickse leen.
Wy zijn maer middelen ende instrumenten cleen,
| |
| |
Daer de Heer zijn werck moet door wercken,
Wy moge vast neersticheyt doen, maer Godt moet stercken:
Want den eenen leert met grooter vreucht,
Ende d' ander met slaghen, en groot ongheneucht,
Want de gaven des Heeren zijn menigherhande
Den menschen ghegheven tot zijnen verstande:
D' een is deughdelyck, d' ander is sachtmoedigh,
D' ander sterck in Consten, welsprekende overvloedigh.
Dit zijn al saken ghegheven tot smenschen salicheyt
Vloeyende vyt den Heyligen Geest met liberalicheyt.
Ongrondelyck zijn zijne weghen seyt Paulus jent,
Wie heeft Gods raedtsman gheweest, zyn sin bekent?
Hier mach elck Vader aenschouwen met ooghen
Zyn jonghers gheschrift hangende hier fraey ten toogen,
Hoe sy in corten tijden hebben aenghewonnen,
Voor d' ouders geen meerder eer onder der Sonnen,
Die een deuchtsamigh kindt hebben vercreghen,
Dat met wetenschap begaeft is te deghen.
Dus moeten sy te met leeren lesen en schrijven:
Want die hen anders vermeten, t' zy mannen oft wyven,
Doen den Almechtigen Godt spyt ende schande,
De gaven des Heeren zyn menigerhande.
| |
Vier Prys-daghen in 't Jaer, als men om groote prijsen schrijft.
Om dees Prijsen voor elck een te verclaren,
Die men sal ghebruycken viermael ter Jaren,
1.[regelnummer]
So sal d' eerste prijs zijn die den Meester sal hangen uyt,
In de Vasten op den dagh van sinte Gheertruydt,
Die dan best schrijft nae des Meesters advys,
Een Bredaelsche koker sal hy hebben tot zijn prijs.
| |
| |
2.[regelnummer]
D' ander prijs sal wesen in den Somer sinte Jan,
Die dan fraeyste ende netste schrijven can,
Sal hebben een schryfladeken met een pennemes daer inne,
Elck sie dapper toe, dat hy prijs ghewinne.
3.[regelnummer]
Den derden prijs sal wesen sinte Michiel,
En die alsdan den prijs te winnen gheviel,
Hy sal hebben een fraey Psalmboeck met sloten,
Elck wil zyn gaven en const ontblooten.
4.[regelnummer]
Op sinte Andries sal den grooten prijs zijn en den lesten.
Die prijs wint, een nieu Testament sal hy hebben ten besten,
Eer en lof sal hy noch van den Meester ontfaen,
Ende den idiot sal schande ende oneere begaen.
Nu elck Scholier thoone hem vlijtigh in 't werck,
Den Meester sal op eens yeders handt nemen merck.
Een loopende handt moeter slechts zijn gheschreven,
Die wat anders voorbringen, sullen niet hebben bedreven.
| |
Van Oorlof te gheven.
T' is gheweest een costuyme over langhe Jaren,
Dat de Meester donderdaegs na noen orlof sol verclaren,
Het welck is midden ter halver weken,
Om dat de memory des Clercks niet te seer sal breken,
T' welck deur 't lang studeren is gheworden moe en laf:
Want Erasmus ende meer gheleerden schrijven hier af.
Op den Sondagh sulle sy ooc niet school gaen noch wercken
Maer zedigh met haer Ouderen comen ter Kercken,
Aldaer hooren Gods woordt, bidden ende lesen,
Dit ghebiedt Godt in zyn thien Gheboden ghepresen,
Viert den Sabbath, wilt hem heiligh maken,
Hier moeten d' Ouderen op passen voor alle saken.
| |
| |
Op de Oorlofdagen sullen sy niet loopen wildt en rebel,
Spelen met teerlinghen, colf ende Caertspel,
Om gheldt niet, noch spel dat Godt noyt gheboodt,
Maer haer spel sal zyn hoepen, tol, en koot,
Bickelen, cuselen, soo de kinderen pleghen te doen,
Want uyt sulcke spelen siet men geen quaet uytbroen.
In 't spelen sullen sy niet kyven, crysschen en zweeren,
Noch in 't water baden, noch swemmen leeren,
Om ghewin, Boecken, Nestelen, sullen sy niet spelen,
Oock wachten, dat sy haer Ouders niet onstelen.
Haer spel sullen sy met zedicheyt eendrachtighlyc mingen,
Onghelyck noch bedrieghlycx yet voortbringen,
Liever te verliesen dan te winnen door bedrogh en kijven.
Niet meer wil ick van den Oorlof en spelen schrijven.
| |
Wie de Letter ende 't prenten eerst ghevonden heeft, met de Letter-Const.
Hadden ons Voorouderen ons niet beschreven,
Grof, bot, beestigh end' onbesneden waer ons leven:
Want sy de Lett'ren en t' spelden hebben ghevonden,
Over menigh hondert Jaer, ende lange stonden.
Mercurius Quintus, soo Diodorus seyt claer,
Vondt eerst de Letteren in Egypten, dats waer,
Cadmus droegher sesthien daer nae in Grieckelandt,
Dien hy selfs fantaseerde door zyn verstandt,
Melicus gingh daer noch vier toe ordineren,
Palamedes noch vier, als men Troyen gingh destrueren,
Anaxagoras schreef d' eerste Boec met der hant diligent,
Een Pieter uyt Duytslandt vandt eerst de prent,
Waer door ons duysentigh dingen nu openbaren,
Die eertyts duyster ende verholen waren,
| |
| |
Principael de seven Consten, die men leert in den Scholen,
Die al te handt yet begeert te leeren, mach niet dolen,
T' zy in Bybel, Wetten, end' andere Historiën,
Hy wordt een gheacht Man tot eeuwigher Memorien,
Ryckdom ende heerlyckheyt isser mee te bejaghen,
Wel hem die Consten soeckt, die Godt behaghen.
| |
Den Wrecker, om den kinderen alle ses Weken te vooren te lesen.
Wel aen ghy goede kint ontfangt de Letterconsten dan,
Sy sullen u maken een goet verstandigh man,
Goede Consten gaen alle schatten te boven meest,
Wie goede Consten derft is een claer beest,
Wle goede Consten toedoen d' allerschoonste gerucht en faem,
Wie goede Consten can is allen Menschën aengenaem.
Een Mensch sonder Const is vleesch sonder verstandt,
Bloeyende jeught men altoos by der Const vandt,
Die der Consten derft is gansch scheluw' en blindt,
Wie daer Consten can is naest Gode bemint,
De fraeye Consten vercieren een verstandt seer grof,
Hy weet niet, die de Consten niet weet, noch haer lof,
Hy haet alle goet, die de goede Consten haet.
De Consten doorgaen d'afgronden, en der Hemelen graet,
Wetenschap aller dingen den Consten doet,
De Consten wijsen u alle Consten vroet.
Hebt ghy die Const, ghy hebt alle goedt der Aerdt.
Ist dat ghy jolyt en vreught des herten begeert,
Wilt tot den edelen Consten u selven bringen:
Want goe Consten zijn te begeeren boven alle dingen,
| |
| |
Dus ghy jonghe schoone verstandighe kindt,
Siet dat ghy dees dingen neerstigh versint,
Vergaert u selven vruchten der deughden,
Geeft u tot studeren, ghy jonghe jeughden:
Want die vergaert vruchten in den Oogste teer,
Certeyn hy is verstandigh en wys wel seer,
Maer die vast slaept in de Somersche lucht,
Die valt schandelyck in een quaet gherucht,
V. Oogst is nu by, u Somer nu loopt,
Terwylen cracht met jonckheyt is verknoopt.
Die daer slaept en sluymert in den bouwe,
Sal vruchten maeyen met grooten rouwe,
Ende die rou sal dueren u leven langh:
Dus tot studeren neemt wacker u gangh,
Soo meught ghy een Man worden van verstandt
Ende in 't eyndt regeren Steden, Dorpen en Landt.
| |
Wat Boecken men de duytsche Scholiers eerst leeren sal in dese Scholen.
Den Scholiers, als zy ter Scholen eerst nemen haer gang,
De cleyne francynen bedingen sal wesen haer aanvang,
Die gheleert hebbende van buyten en van binnen,
Met der Ember bedingen sullen sy 't dan beginnen,
Die Emder bedingen slechts gheleert hebbende spellen,
In den Catechismus oft Fonteynen men haer sal stellen.
Dien eerst wel en proper leeren boeckstaven.
Dat kennende nae haer conditien ende gaven,
Sal men haer deselve tweemael deurlesen laten,
Dien gheleert hebbende, sullen sy aanvaten,
Den Souter Davids, Sondaeghs Euangelie of Testament.
| |
| |
Daer na sal men haer leeren een geschreven letter geprent
Als Historien van David, oft Lowys Porquyn,
Desen dan comende seer aerdigh en fyn,
Sullen sy leeren een Latynsche letter oft Donaut,
Een boecxken dan daer 't fundament van cyfferen in staet
By Robrecht van Heusden in ordine ghestelt,
Om Arithmetica en t' reekenen voorts te leeren C. cresvelt,
Daer nae brieven van diversche handen,
Dees boecke sullen de Schoolmeesters gebruyckē in dees landen,
Schoolmeesters van ander Provincien en Steden.
Moghen desen reghel wel volghen meden,
Ick wil haer laten ghebruycken haer eygen manieren
De Latinisten laet oock houden haer hantieren,
Niemant wil ick raden hier te gaen buyten,
Of daer moest wat nieus opstaen voor die jonge spruyten.
Dat gheloofwaerdigh was te lezen en leeren,
Want alle dinghen huydensdaeghs vermeeren,
Dus elck doe en leer dat hy volbrenghe Gods ghebodt,
T' is wel gewrocht, die door zijn doen crygt d' opperste lot.
| |
Een vondt ende maniere, hoe men des daeghs vier hondert kinderen sal hooren, nochtans goede instructie ontfangende.
Een Schoolmeester die vier hondert kindren wil regeren,
En wil maken dat de selve wel leeren,
Hy moet op zyn doen wel vlytigh slaen gade,
Vroegh ter Scholen zyn, en savonts wat spade,
Want met grooten arbeydt salt moeten zijn gheda en.
Nu den Schoolmeester sal ick openen die paen,
| |
| |
Hoe men vier hondert kinders viermaels daegs sal hooren
Dat elck leeringh ontfanght, geen tijdt gaet verloren.
Ten eersten sult ghy u kinders deelen aen vier partyen,
Ende Hondert in elcke Loco doen vlyen.
Knechten en Meyden van een, te hoop ongeleerden en wysen,
Dit volbracht, sult uyt elck hondert twee hoorders kiesen,
Die de wyste zijn, end' u best ghesint,
Laet die regaerdt slaen op elcken kindt,
Of sy al overgheseyt zijn, of sy kennen haer les.
Voort elck zyn hondert te hooren bevelen expres,
Soo heeft elck hoorder vyftigh tot zijnen paert,
Eerst tot dry hoordert toe, houdt sulcken regaert,
D' een hondert aan vieren hoort selven voortan.
Ten fyne roept by u de ses hoorders dan,
Hoortse me ordentlycken sonder vergheten,
En laetse dan gelyck drincken en eten.
Nu als is voleyndet haren ontbyt,
Dan een ander versch hondert hoorende zijt.
Laet u hondert die ghy ghehoort hebt en onderwesen,
Weer by de voorgaende hoorders t' les laten overlesen,
En hooren die, soo sy te vooren deden d' anderen,
Soo wordense proper ghehoort deur malcanderen,
Ende als ghy dan een hondert ghehoort hebt weer,
Dan is smorges twee hondert by u gehoort, en niet meer,
Wiltse dan roepen om haer schriften te toonen,
Laetse nae huys gaen, maer wilt den hoorders loonen,
Op datse in 't eyndt niet onwilligh worden in haer saeken,
Want die arbeydt doet moet loon ghenaken.
Na afternoen, als sy weder comen ter Scholen
Altyt in u hoorende scholiers wilt verbijsteren noch dolen,
Doet, en hoort weer, als ghy de twee hondert deden.
Het derde hondert hoort, voor dry uren meden,
Beveelt u twee hoorders uyt elck hondert als voren te doen,
| |
| |
Dan hebt ghy dry hondert ghehoort, twee smorgens, een na noên
Als sy nu hebben na noen gheten, Psalmen ghesongen,
T'les leerende u scholieren hebt bedwonghen,
Stelt u twee hoorders als voor weder in ordonnantie,
Hen bevelende in hun doen te houden opsicht en accordantie,
Hoort dan weder hondert dat is van de vier hondert den lesten,
Soo hebt ghy sdaeghs eens ghehoort die heele resten,
Wiltse selve thoonen die daer leeren schrijven,
Of ghy hadt sulc een die de toonende (als ghy) conde gerijven
Gaet selve altemet strijcken door de loocken heen,
Doet goede instructie haer allen ghemeen,
Past 'smorgens te sessen u hooren t'aenvanghen,
Maeckt s'avonts u Voorschriften, 't sy cort oft langhen
En 's morgens die uytdeelt aen die se sullen ghenieten,
In den arbeydt zynde, die te schrijven zoud' u verdrieten
Dus wilt u tijdt niet verslapen noch versluymen,
Want daer de tydt cort is, can mense niet nemen ruymen.
| |
Een Schrifmatighe Instructie om den kinderen te leeren, en voor te houden.
Leert haer datter een Godt is van daden crachtigh,
Die hen om boosheyt doen sal straffen onsachtigh,
Zyn Godtlycke gaven, zynen Heyligen Gheest,
Zyn ghebenedyde Woordt, t'welk is aldermeest
Zyn heylicheyt, wysheyt en zyn heerlyckheyt te kennen,
Die tot ons zijn almachtighe handt gaet wennen,
| |
| |
Al dat ons toecomt wy van hem verbeyden,
Dat ons niemandt van Christo soude scheyden,
Dat hy ons verlost van alle booze quaden,
Dat door zijn louter onuytsprekelycke ghenaden.
Leert haer kennen zijn eenigen soon met zyn bloedige wonden,
Oock zyn liefde, waer door wij saligh zijn bevonden,
En weten te doorgronden zyn goedertieren gratie,
Ende dat men op hem moet stellen onse fundatie.
Leert haer lijden, cruys, pynen, smert onverduldigh,
Gheven eer en schattinghe, die wy zijn schuldigh,
Dat wy oock sullen schouwen alle murmureerighe,
Met weldoen beschamen, die ons willen brengen in verseeringhe,
Leert haer te schouwen alle Afgoderyen,
Soo ons het eerste Ghebodt gaet belyen,
Leert haer, dat sy de waerheyt niet houden verholen,
Hen te myden voor Secten end'alle die dolen
Christum naevolgen met hert ende sinnen,
En die haer benydende zijn, die leeren beminnen.
Leert hier d'een des anderen last dragen,
Den Rock te gheven, die nae den Mantel vragen,
End' hem terstont oock de ander cake bieden,
Een onder te doen, soo sy willen haer te gheschieden,
Hem by te staen met tytlick goedt en haven.
Leert hem nae liefde, Hope en Gheloove draven,
Dat de volmaeckte Liefde in hem worde vervult,
Den naeeren te cleeden, die van koude brult,
Den gevangens verlossen, den dorstigen gheven te drincken,
Summa, leerende als lichten in goede wercken te blincken.
Leer haer de twaelf Articulen des Gheloofs seer vast,
Wat Godt ons in de thien Gheboden leyt te last,
Jesum Christum met hert en sinnen aen te hanghen,
| |
| |
Hier nae met hem verrysen spyt der Godtloosen prangen,
Zyn twee Sacramenten te gebruycken na de Schriftuere,
Hem aen te bidden, die arm sondaers tot alle uren.
Hy is den Wegh, Waerheyt ende Leven:
Want ons en is anders geen Name ghegheven.
Leert haer den listighen aenloop des Duyvels te keeren,
Die om ons gaet als een Leeuw om ons te verdestrueren,
Leert haer de Weerelt te haten ende verlaten,
Dat wy een ghenadigen Godt hebben die ons comt te baten,
Waer deur wy de eeuwighe glorie erven,
Dat Sonde, Helle, Doot ons niet mach bederven,
Ende eeuwigh met hem te zijn, los van alle qualen.
Ghy Schoolmeesters wilt dit al uw kindren somtijts verhaelen,
Hier heb ik de puncten in 't corte aengheteeckent,
So suldy een goet Schoolmeester by Godt zijn gerekent,
Ende u kinderen sullen u en Godt leeren obedieren,
Die een ander te rechte stuert, geen quaet sal hem deeren.
| |
Hoe men een ure-werck sal stellen, regeren, smeeren, ende schoonmaken.
In Hollandt zyn veel uer-wercken van nieu fatsoen,
Eensdeels cleyn, en eensdeels van grooten doen,
D' een vol raden d'ander dun ende smal,
D' een nieu, d'ander oudt, versleten in yser en stael,
D' een is met Noordenwinden nau te stellen,
D' ander wil den Meester met nat weer quellen,
Soo dat de ghene die geen goet steller en is,
Zyn ure-werck stelt somtijts wel mis,
| |
| |
Dat het op zyn uren niet perfect en gaet,
Ende dat het oock somtyts stille staet,
Waer door den Meester moet veelmael boven spoeden.
Nu, om alle dese feylen te verhoeden,
Soo sal somtyts d' ondervindinghe perfectheyt leeren.
Ten eersten moet den Meester wel passen op het smeeren,
Hem oock wachten van veel smijten en vijlen,
Hy sal slechts de ledekens smeeren onderwijlen,
Dat eens om die twee ofte dry weecken,
Gewarmden boomoly, oft cleensmeer sal hyer in leecken,
Anders geen smeeringen daer toe te doen.
Nu eer hy hem tot dit smeeren gaet spoen,
Soo moet hy eerst de leden met een mesken schrabben,
Die vuylnisse en peck daer schoon uyt crabben:
Want die dat niet doen, en smeeren op 't oude fundament,
Soo wordt het slymerachtigh, ende hem te stane wendt.
Nu als het twee oft dry weken op zijnen smeer
Heeft gheloopen, gaet het af, neemt weder een keer,
Loopt het traegh, loyachtigh, end' over langen,
Dan moet ghy passen de looden uyt ende in te hangen,
Soo d'experientie u leert, elck tacxken is een quartier.
Nu weer mager zijnde, smeert op u voorgaende manier,
Altyt past dat ghy 't onrust wel clareert,
Want daer by werdt een urewerck gheregeert.
Past oock op de swaerheyt en lichtheyt van de looden,
End' alle dreck uyt ronsels en tacken te roden,
Ende dat de clepels oock rustigh omswieren,
Luystert nau toe waer de leden gieren,
Terstont wilt daer met smeeringhe by zyn,
Een urewerck is te regeeren met const, sonder pyn,
En d'arbeydt, nu alst door lanckheyt is worden rebellen,
Ende den Schoolmeester niet langer weet te stellen,
Soo haelt terstont een Meester fraey ende net,
| |
| |
Die alle dingen weer in zyn oude sleuren set,
T' is doch quaet te doen, dat wy niet en kinnen;
Want hy is wys, die een dingh aenleyt met sinnen.
| |
Wat Ambachten een Schoolmeester onder zijn Schooldienst wel mach doen.
Om dat dick en vaecken een sober Regiment
Bij den Schoolmeesters hier te lande wordt bekent,
Om redenen, dat haer salarien is wat magher,
Waer door sy dick moeten zijn een clagher,
Jae sy hebben oock geen stallen met Koeyen
Soo behoortet wel, dat sy onder den dienst wat roeyen
Met eenigh Handtwerck, tot haers Huys opbouwen,
Nochtans haer Gemeent' voldoende in 't Schoolhouwen
Want alle Ambachten machmen onder den Schooldienst niet doen,
Maer eenighe, die ick u hier nae sal bevroen.
Ten eersten mach de Schoolmeester wel een Notaris zijn,
Een Schatgaerder, een Secretaris fijn,
d' Impost uitryckenen, end' oock Drooghscheren,
Hayr afsnyden, somtyts oock wonden cureren,
Glasemaken, Cloetmaken en Dootkisten,
Steenhouwen, schilderen, stoelen verwen en vernisten,
Oock Schoen lappen, ende Clompen maken,
Rou korf-maken ende den Acker-haken,
Boeckbinden op veteren, en breyden Netten,
Een paer Koeyen houden, Ossen vetten,
Somtyts met naeyen een stuyver verdienen,
Oock uytsteken hechten in houten, in bienen,
Boecken uytschrijven, Boelbrieven infangen
Etlycke Lepeleryen, daer een stuyver oft twee aenhanghen,
| |
| |
Over Somer can hy desen best becomen.
Nu, als hy eenigh van de Handtwercken heeft voorgenomen,
Voor en nae den Schooldienst moetet zijn ghedaen,
Oft zijn Ghemeent, souder scha ende interest by ontfaen,
Omdat hy zijn aenghenomen Dienst vercleent:
Want hy waer een Dief voor Godt ende zijn Ghemeent,
Loon te nemen, ende geen arbeydt te volbringen,
Dat zyn al zonden, en verboden dingen,
Dit mach men in veel Schriftueren lesen
Wel hem, die in zijnen dienst werdt ghepresen.
| |
Hoe hen de Schoolmeesters ter Scholen bij malcander behooren te houden.
Daer twee, dry oft vier Schoolmeesters in een schole zijn,
Die behooren niet te twisten maer tsame trecken een lyn,
Want David seyt, hoe lieflyck is t'allen stonden,
Dat Broeders in eendracht worden bevonden.
Eerbiedigh en dienstigh teghen malcander,
D'een sal sitten opt West-eynt, opt Oost-eynt d'ander,
Haer Scholiers sullen sy parten en deelen van een,
Om alsdan dagelycx d'en zijnen hooren en toonen alleen.
Maer warender Scholiers die over loopen wilden,
En d' Ouderen haer sulcx voor ooghen hielden,
Daer sullen de Schoolmeesters niet teghen streven,
Maer deselve kinderen ontfanghen, en gheven
Ordonnantiën ende statuyten ghelyck insetten,
Elc anders kinders te straffen sal d'een d'ander niet beletten
| |
| |
Voort als d'een Schoolmeester is van huys, en doet zijn affairen
Soo sal d'ander de School gheheel bewaren.
Als oock d'een somtyts verachtert is in 't hooren,
So sal d'ean d'ander met hulp en bijstandt comen vooren,
De Scholiers sullen sy aan weersyden houden in vreden,
Dat met goede manieren ende eerlycke zeden,
Ghelyck en recht sullense straffen, niet uyt haet en nyt.
Elck sal zijnen dienst aenwenden met vlyt,
Daer hy van de ghemeente toe is geordineert,
D'een niet verwyten d'anderen of hy was ongheleert,
Want alle gaven comen van Godt den Vader,
Oft dat d'een luttel wint, oft was een misdader:
Want alsser by den Schoolmeesters comen tweedrachten,
Suspicien, verwerringhen, en quade ghedachten,
So wort de ghemeent verstoort en 't school loopt op rollen.
D'een schoolmeester sal voor d'ander niet ter scholen uythollen,
So lang in 't school blyuen als de kinders gaen nae huys,
Met groeten en eerbiediging alsdat elc gaen nae zijn cluys,
Ende smorgens weder comende op een besetten perck,
Ende volbrenghen (als vooren) zijn beroep en werck.
Dus sullen hen de Schoolmeesters bij den anderen houwen,
Wee hem die twist rocket, en quaet gaet brouwen,
| |
Articulen ende puncten, daer toe de Schoolmeester in de Kerck verplicht is te doen.
Ten eersten sal hy luyen, de Kerck sluyten en ontsluyten,
T' Kerckhof en Kerck reyn houden binnen en buyten,
| |
| |
De Psalmen sal hy voor en nae de Predicatie singen,
T' water tot den Doop sal hy aenbringen,
Die Prophecyen sal hy stichtelycken lesen,
De Predicanten en Kercken-raedt ghehoorsaem wesen,
Hy sal tot den Nachtmael aenschaffen Broodt en Wijn,
Mits tafelen, bancken, croesen, t' geen dat noodigh moch zijn,
En wanneer de Predicanten ter Kercken falen,
Soo sal hy uytgaen om die te halen,
Der armen Borse sal hy wel bewaren,
Brengense voort als men aelmissen sal vergaren,
Schryven t'gene, dat de Diaconen willen hebben geteeckent,
Secretelyck houden, watter in ghedaen wort en gerekent.
T'uerwerck sal hy stellen ende opwinden,
Bancken uyt den wegh brengen, de Ledders opbinden,
'T gheboeft sal hy ter Kercken uyt jaghen,
Oock bestellen dat de Honden worden geslaghen,
't Boeck bewaren, daer men de doopelingen in schrijven,
Vermanen. t' Volc dat sy over de Kerc niet loopen rijven.
Die Duyven, end' oock die schadelycke Kat-uylen,
Sal hy vangen, om dat sy de Kerck maken vuylen,
Hier sal hem dën Schoolmeester in toonen seer vlytigh,
Ende in al desen te doen niet zyn verdrietigh:
Want dat is zijn Ampt, dat hem is opgheleyt.
Die loon ontfangt, t' is recht dat hy doe arbeydt.
|
|
Auteursrechtvrij