Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. V.

Hoe de voornoemde nieuwe blijde mare zeer vercrancte ende verdonckert wart; ende hoe de vijanden gheaccoutreert waren, en hoe zij te Waver ghecomonen waren, ende den burchmeester vanden Duuck ghehanghen was; hoe den deken van Ronce weder beghonst te regneren, ende eenen zeer ongheloovighen meinsche ghevanghen hadde; hoe Dierick Jooris ghepijnt ende uutghelaten was; ende wat maren datter ghijnghen van beede de legheren; ende hoe den magistraet van Ghendt met haren bisscop in communicacien quamen.

Maer up den derden ende vierden der maent novembris, wart dees voornoemde ghoede mare zeer faelgierende ende uutdrooghende, zoo dat men lettel bescheets daer af gheweten conde. Tes wel waer, zeijden sommighe, de onse hebben een convoije van waghenen ende fictaillie den vijanden afghesleghen, daerder een deel doot ghebleven zijn, maer en noumden gheen ghetal. Maer sommighe, die ghuesghezint schenen, zeijden, datter wel xj^c Spaengiaerden bleven waren. Aldus wast zeer twijffelic ijet zekers daer af te scrijven; maer emmer wasser een scheermutsijnghe ghebuert, daer de onse meer victorie hadden ghecreghen (zoo men zeijde) dan de vijanden.

Men wist ooc te zegghen, hoe de vijanden te peerde

[p. 287]

gheaccoutreert waren, ende haer bezurcht hadden jeghen den cauden wintere, dwelck meest al zwarte ruters waren, hebbende leren caussen anne ende daer over ghoede rijleersen, eenen capproen up thooft, handtschoen commende tot den helleboghe, in de palme een snede, daer mede zij die terstont upsloofden ende die handen bloot hadden, als zij wilden. Haer gheweere was veel gheschuts, dat zij voerden. Daer wart ooc ghezeijt, dat zij te Waver binnen ghecommen waren, wesende een schoon rappas als een stede, zes mijlen boven Bruessele, ende dat den burchmeester aldaer ghereijst was bij den Duuck, zijn onschult doende, dat zij die vlecke, die cleen steercte hadde, jeghen hemlien niet en hadden connen hauwen, waeromme hij den zelven burchmeester zoude doen hanghen hebben.

Ontrent dees tijt beghonde meester Pieter Tijtelmanus, deken van Ronche, (die inquisituer al Vlaenderen duere gheweest hadde), wederomme te regneren, als macht van onsen Coninc hebbende, om die heretijcquen te bespieden ende onderzoucken van haren gheloove, de welcke te Curtrijcke ghevanghen ghenomen hadde eenen man, een wever van zijn ambacht, die niet met allen en hilt vander H. Scriftuere, ende dat noch veel ghruwelicker was, en hilt ooc niet van Christus, al gheheel gheweken zijnde vander christen waerheijt, als een Atheoiste van Italien ofte als oft hij Hermannus Rijswijcx boucken ghelesen hadde, welcke onghehoorde blasphemien mij niet en lusten te verhalen. Alzoo vallen die sectarissen van deen ongheloove ende quaet in dandere, als werdende van Lutheranen Sacramentisten, van Sacramentisten Anabaptisten, van Anabaptisten Atheoisten, Libertijnen oft Servetianen ende dierghelijcke, alzoo men daghelicx zien ende hooren mach. Ghodt betert!

[p. 288]

Up den voornoemden vierden novembris, es Dierick Jooris overgheleet gheweest ter scheerper exame oft pijnbanck, ende up den ij^en dach, dat was des zaterdaechs daernaer, wesende den vi^en novembris, zoo was hij ontsleghen, mits zeker stellende weder in acten van vanghenesse te commen, daertoe van schepenen verzocht zijnde, ende hiervoren was zeker ende burghe Jan Jooris, zijn broeder, totter somme van . . . (sic).

Up den vij^en en viij^en novembris ghijnck de mare, dat de vijanden vande onse rontomme beleghert waren, ende dat onsen legher in vier leghers ghedeelt was, ende vierderande volck in hem hadde, als Spaengiaerden, Duijtschen, Walen ende zwarte ruters, die van Brunswijck ghecommen waren, duer hertooch Hericx beschicken. Ander zeijden veel anders, als dat die vijanden ontrent die stadt van Ludick waren, ende hadden een brugghe over die Mase ghemaect, van waer zij zeer curts verwachtende waren drij duijsent peerderuijters vanden Ghrave Pallatijn, ende dit hadde eenen Uutenhove ghenaemt, van Ypre, ghezeijt, die uut onsen legher ghecommen was. Ander zeijden, dat die vijanden die stadt van Ludick inghenomen hadden; andere, dat haerlier voetknechten claechden, dat zij daer in perijckel waren; ende datse die peerderuters ontrijden wilden, waeromme zij zeijden, dat zij zonder haer niet vertrecken en zouden. Hoet was, twas een abuselic dijnck, hoe de vijanden conden victaillie ende foeraigie voor haer ende haer peerden ghecrijghen, in tvijandts landt zijnde ende gheen besloten steden in hebbende. Aldus sprac men menichsins ende zeer twijffelachtich vander zake, zoo dattet mij dicwils heeft verdroten te scrijven, ende dicwils mijn ghescrifte daeromme hebben moeten veranderen ende achterlaten.

[p. 289]

Up den xiiij^en novembris ende daer te voren, zeijde men van twee veltslaghen tusschen de onse en de vijanden gheschiet. Den eenen zoude ghebuert zijn up den v^en novembris, vrindach wesende, ende Sente Sachariasdach, ende daer zoude veel volcx bleven zijn, van beede de zijden. Van onzer zijde, zoude bijna gheheel de tiercie Spaengiaerts, die in Secilien gheleghen hadden, gheschoffiert zijn, namelic men zeijde wel van iij duijst Spaensche peerderuters, die uut Secilien ghecommen zijnde, meest deel te Bruessel gheleghen hadden. Andere zeijden, datter ghroote schade onder de vijanden zoude gheweest zijn ende lettel onder de onse. Dit was wederomme gheheel contrarie.

Den anderen strijt of camp zoude gheschiet zijn up den x^en novembris, wesende Sente Martensavont. Daer zouden (ja, zoude men de ghuen ghelooven) die Spaengiaerden wederom groote schade gheleden hebben, ende zoo gheschoten, dat men haer blauwe mantels in de lucht zach stuven. Niemant en dorst nochtans claerlic daer af spreken, dus was alle dijnghen twijffelic ende int donckere. Maer dat was emmer klaer ende notoir, dat die lieden aldaer te lande in ghrooter aermoede waren, niet wetende waer haer ghoet verbeerghen; want een landtman, hebbende van zijn principael ghoet eenen hosse wel weerdich vj ponden grooten, heeft hem in deerde verborghen wel viij daghen lanck, hem latende een cleen luchtghaetkin om zijnen asem te verhalen; maer hij was van ons chrijschvolc bespiet ende ghenomen, en in twee heelften ghehauwen, waer af die Spaengiaerts deen deel behilden ende de Duijtschen dandere, om onder melcanderen gheenen twist te hebben.

Up den xv^en ende xvj^en novembris zeijde men, dat die vijanden ghetrocken waren tot ontrent die hooftstadt Beerghen in Heneghauwe, ende onsen legher (ghelijck hij

[p. 290]

altijts ghedaen hadde) was haer naerghevolcht tot Bijns, zoo dat Heneghauwe ooc moest afgheknaecht werden van crijschvolcke, ghelijck Vrieslandt, dlandt van Ludic ende in partijen Brabant gheweest hadde, om in x jaren nauwelic te becommen.

Die vijanden nochtans hadden ontrent die stadt van Ludick zulck eenen noot van ghebreck van fictaillie gheleden, dat zij som ghedwonghen waren tvleesch van haren peerden te eten, ende hadden ooc vander stadtvesten beschoten gheweest, zoo dat zij curts daernaer van daer vertrocken. De peerden ende waghenen, die van onser zijde wederomme keerden, quamen zoo magher afghereden ende onghereect, dattet compasselic om zien was.

De vischwaghenen, die van Ghendt naer Parijs pleghen te rijden, en dorsten nu al duer Heneghauwe niet passeren; maer leverden haerlier visch ander waghenaers van daer ontrent, diet avontuerden duer te rijden, als de ghewesten best kennende; want die vijanden, die hielden altijts de rechte heirbaene.

Up den voornoemden xv^en novembris, tsachternoens tusschen ij ende iij hueren, waren den voorschepen vander Kuere ende van Ghedeele, met sommighe vande upperste schepenen met haerlier pencionarissen, gheghaen bij den bisscop, om met hem in communicatien te commen vande redemptie anghaende, als ijemant steerft in een ander prochie dan daer hij gheboren wert, zoo dat men dan die keercke oft clooster, daer de doot gheschiet es, moet redimeren van dat de uutvaert daer niet en gheschiet, maer elder ghecelebreert wart, waer af int cas van differente de kennesse hadden schepenen van Ghedeele, als up haerlier suppoosten diet betalen moesten, waeromme zij up den zelven dach ende huere bij den bisscop ontboden waren, anghezien dat zijn

[p. 291]

ghecommitteerde gheestelicke, als her Clement, zijn officiael, emmertoes dese kennesse an hem getrocken hadde, uut welcker causen ic, vanden gheheelen collegie van Ghedeele met Pieter Putuers, mijn medeghezelle in wette, in haerlier consistorie ghezonden was, te weten in tcappittel van Sente Baefs bij Sente Jans keercke, tsaterdaechs te voren den xiij^en der maent, verzouckende de zake aldaer niet in rechte ghehecht te werden, maer renvoij bij de voornoemde schepenen van Ghedeele, daertoe ghemoveert van Bartholomeus Meijeraert, die tcapittel van Sente Baefs haut; bij de Spittaelpoorte¹ was, met zijn complicen, gheassisteert met meester Lievin Moenens, haer procuruer, die zeker redemptie schuldich waren. De voornoemde schepenen hadden te voren met melcanderen ghecomuniquiert, ende haer previlegien ende rechten dien anghaende doen overzien, ooc zeker, placcaten van saligher memorien keijser Maximiliaen ende Carolus de V^e, ooc sommigher Pausen ende wijsdommen dien anghaende. In somma was ghezeijt bij den bisschop, up de zake beter te letten over beede de zijden, ende hij, te weten den bisscop, zeijde, dat hij zoo vele doen zoude, dat hij de rechten der gheestelicheijt van Ghendt, tzij religiuesen oft presbijters, zoude doen overzien, ende daer up een oordene ende zekeren taucx stellen, ten fijne dat niemant onghelijck ghedaen en werde; wantet niet behoorlic en ware, dat den bisscop, die nieuwelinghe in de stadt ghecommen was, ende den magistraet vander zelver stadt, ter causen van desen, in eenich different oft proces quamen.

1 Hospitaal- of St^e Annapoort, eene der poorten van St. Baafsstede.