Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 266]

Cap. XV.

Hoe rudelick die Spaensche soldaten in dlandt van Rooden leefden ende eldere; ende van drij mannen van Ghendt, die de Spaengiaerden zeer tijrannelic strop de corde an deden, om een zeer cleen zake; ende hoe die Hughenoijsen ons frontieren vexeerden; ende hoe up den Vastenavont, te Ghendt, noch een deel volcx ghevanghen wart ende al de Nederlanden duere.

Ontrent dees tijt, quam de mare te Ghendt, hoe rudelic ende oneerlic die Spaensche peerderuters int landt van Roden leefden, om dattet tot xvij prochien Vendosme toebehoort, die men zecht ooc met Condée te zijne; maer al heet hij heere daer af, hij en heeft niet boven een prochie en alf daer inne, die hem proper toebehoort, ende en trect niet boven ij^c ponden grooten tsjaers van al. Zij hadden, te weten die vanden lande van Roode, ghegheven, voor een salve condiuct, den duuck Dalve (zoo men zecht) vijftich ponden grooten om gheen knechten te hebben, maer haddense zoo, dat zij al moesten doen dat zij wilden ghedaen hebben, ende als die aerme landtlieden gheen ghelt en hadden, zoo deden zij hemlien haer zelfs evene ende gheerste naer Ghendt brijnghen, ende dedense haer vercoopen en ontfijnghen zelve tghelt. Zij schoten dwilt in de waeranden vande nobilisten van Ghendt ende eldere, ende dedent dan die boeren coopen, ende dan deden zijt voor haer bereeden zeer delicaet, ende haten alzoo die spijse, die zij ghestolen ende daer af bij vercoopijnghe tghelt van een ander ontfanghen hadden, diet hemlien ooc coken ende bereeden moesten. Zij zonden ooc, duer reghen ende wint, alst haer paste, die

[p. 267]

boeren naer Ghendt, met billetten, om van allen te brijnghen vanden vleeschhuse ende vischmaerct, ende ooc in de apotecarien veel lecker dijncx. Men zeijde, dat zij te Wettere een van haren hoeren hadden laten in den wijn haer baden. Men hadde nochtans in dlandt van Roo, in de keercken, niet ghebroken, ende dat aerme landtsvolck en mochts niet datter Vendosme overheere af was; niet min elcke prochie moeste desen last xxi daghen draghen, of zij en werden de handt ghevult ende afghecocht met ghoede sommen van pennijnghen, ende noch quamen zij de zulcke wel bezoucken oock. Alle die huijsen van plaijsancen werden van haer inghenomen, ende en vraechden niet, wie zij toebehoorden. Daer zij niet inghelaten en werden, die beclommen zij, ende sloughen die casteleijns al haer lijf in sticken; want zij haddent alomme ghoet doen. Niemant en mochter hem jeghen ter weere stellen, alzoo doende zoude een eenich man gheheel Ghendt vermeesteren. Ooc en waren gheen wetten jeghen haer van particulier persoonen ghehoort.

Up den xxviij^en ende laetsten februarij, zaterdach wesende, waren drij mannen van Ghendt, vande Spaengiaerts, voor tsGraeven Casteel, an de reepen die daer uut hijnghen, strop de coorde anghedaen, ende haer leden deerlic ghefortseert ghebonden zijnde an haer handen, die tgheheele lichaem draghen moesten achter overe, ende hemlien doende elc drijwaerf schocken tot bij der strate. Dit was zoo compasselic om zien, dattet eenen steen hadde moghen deeren. Die burghers vander stadt ghijnghen wech, ende en condent niet ghezien, ende die Spaengiaerts de sommighe loughen daer omme. Zij werden ghebonden ende haer handen toeghestropt, met zulck een foortse ghetrocken ghelijc men een coorde jeghen eenen staeck trect, zoo dat zij ghe-

[p. 268]

heel blau ende zwart daer af werden ende die aderen ende zenuen uutpulende, dan werden zij upghehaelt tot bijna boven an de tinnen vanden casteele. Ende daer was eenen auden man, eenen turfdragher, die zwaer van lichame was diet groote pijne dede, anghezien (zoo voorseijt es) dat tgheheele lichame an die handen moest hanghen achterwaert overghetrocken; daerom creesschen ende weenden zij zeer compasselic. Dit quam bij, om een busse, die den auden man bij avonde afghelaten zoude hebben, ontrent den huse van Jan Van Loo, amman, bij de Mueleneerstrate, recht jeghen over dat Tenenpot-bruggheskin. Ander zeijden: tzoude up een Spaensch corporael uutgheleijt gheweest hebben. Dese justicie deden zij up haer hoocheijt, zonder de heeren vanden rade of schepenen de kennesse te doene, waerom de voornoemde heeren neerstelic deden informacie hooren, om dese dijnghen over te zenden naer Bruessele, om te weten, of die vremde soldaten, zonder treijn van rechte, vermochten over dinzetenen van Ghendt alzoo te tijranniseren; want zij hadden dit al ghedaen tsmorghens, eer de wet van Ghendt wel daer af de kennesse hadde. Men zeijde, dat den turfdragher besmet was van sancten, ende dat hij een glaesveinster in de ghuekeercke ghegheven hadde. Dander twee waren vonden ligghende (zoo men zecht) up haer bedden, waerom te presumeren was, dat zij vander zake niet en wisten. Tvolck van Ghendt sprack: alsser hondert ende in de lx ghequetst gheworden zijn ende xvij daer af doot, vande Spaengiaerden, zonder eenighe schult, zoo heeft men viere mesdoenders ghehanghen, ende als zij maechden schoffieren ende ghehuwede vrauwen onteeren, waer af die capiteijnen ooc besmet zijn, daer over en doet men gheen recht, daer Godt ghebiet de overspeelders met steenen doot te weerpen; maer die een busse aflaet ende

[p. 269]

niemant en quetst, een man haut¹ ende niet wel bij zijn zinnen, met ander twee, die ter avontueren niet veel daer af en wisten, die werden als martelaers vande Spaensche joden ende tijrannen ghetracteert. Godt betert! Want al veel sachtelicker hadden zij eenen tijt te voren een van haren Spaengiaerden ghetracteert, die zij oock daeran hijnghen; want zij hadden hem in zijnen middewaert vaste ghemaect.

Daer was ooc bevel ghecommen van Bruessele, dat die heeren oft wethauders van Ghendt gheen justicie doen ofte administreren en zouden over haer ghevanghenen, als meester Gillis Coorne, meester Willem Rutsemeelis ende dierghelijcke ghuesen; maer dat zij daer zelve recht over doen wilden ende tadvijs gheven. Ooc en hoorde men niet, dat eenighe oordonancie quam up de onredelicke justicie, die de Spaengiaerts an die drij mannen van Ghendt met strop de coorde ghedaen hadden, ja, indien ment justicie heeten mach, alzoo zonder informacie met de lieden te leven.

Ende een lettel voor Vastenavont was eenen brief commen van Bruessele, belastende dat men alomme de keercken repareren zoude binnen zes weken tijts.

Ooc quam de mare te Ghendt, up den ij^en in maerte, Vastenavont wesende, als dat tvolck vanden heere van Condée, in Vrancrijck, reden over ende wedere, met eenen hoop van ontrent vier duijsent peerden, welcken hoop zij lieten dlandt berijden, ende quamen tot an de frontieren van Heneghauwe, alwaer zij ghenomen ende uutghehaelt hebben den abt van Fijni, een zeer machtich abt in Heneghauwe, ende meenden ooc wel den abt van Maroele ghecreghen te heb-

1 Oud.

[p. 270]

ben, maer tslouch hemlien faute; waeromme veel prelaten ende priesters van daer ontrent de vlucht namen. Men zeijde, dat den hoop vanden huuse van Bourgoingnen ende den hoop vanden prince van Condée versteerct met zijn Duijtschen, up zes mijlen melcanderen niet bij en quamen, ende dattet in Vrancrijck al afghereden wart, ende dat de Bourgoensche van veel dijncx ghebreck leden, ende dat Condée niet ghereculeert en was in Loreijnen over een poose, dan om volck uut Duijtschlandt aldaer in te brijnghen, alzoo hij zoude ghedaen hebben, ende veel ghelts (zoo men zecht).

Up den voornoemden Vastenavont, tsavonts ten ix hueren, ontboot den meester del campo, upper-capiteijn vande Spaensche soldaten te Ghendt, de officiers ofte de dienaers vander stadt, ende daer ghecommen zijnde, dede hemlien hem heet doen secreet te hauden zulcx als hij haer belasten zoude, ende dat zij ontrent den een hueren in der nacht bij hem anderwaerf commen zouden, voorzien om te vanghen ende spannen sommighe, die hij haer noumen zoude; hij zoudtse ghoede assistencie ende bewaernesse gheven. Ende bij hem ghecommen zijnde anderwaerf ter voornoemder huere, schicte hij hemlieden anne lx Spaensche soldaten met haer gheweere, ende deelden haer met de dienaers in vier deelen, ende elc ghijnck een quartier oft gheweste van der stadt af, alwaer zij vinghen tot xix mannen meest berucht van keercbrake ende dierghelijcke rudesse, waer af dat men zecht, dat Jan Bake, een audt man in de Stove bij den Wijenaert¹, up den Reep, deerste zoude gheweest zijn, die van haer ghevanghen was. Zij vijnghen ooc eenen up den aert bij de Nieubrugghe, eenen up de Nieustrate, naest

1 S. Baafsplein.

[p. 271]

daude pusseme, nu mijn heere van Assche, tot eenen cupere, eenen in de Vlasmaerct, twee of drij ghebroers in de Rame, eenen up tNieulandt, al meest pover volcxkin, ende was zulck last ghegheven al Vlaenderen, Brabant, Hollandt, Zeelandt ende al dees Nederlanden duere, up den zelven nacht tvolck te vanghene, die haer ghegheven waren in ghescrifte, mits dat men alsdan pleecht ghenouchlic te zijne ende een tuechskin int hooft te drijncken ende zonder zurghe te zijne, alzoo tvolck was, eijlacen! als de diluvie up de weerelt quam. Hoe menich bedruct herte dat daer af in Ghendt was, mach elck wel dijncken niet alleene van die daer ghevanghen waren, die tmeeste pack van zwaericheijt droughen, maer van vader, moeder, broeder, zuster, kinderen ende vrienden, ende niet alleene in Ghendt, maer ooc daer buten, alle dese Nederlanden duere; want te Doornicke wasser wel hondert, te Valenchiene wel lx, te Liere ic en weet hoe vele, te Deijnse xi, ende alzoo voort alomme ghevanghen, zoo dat zij wel claghelick dit veerskin hadden moghen zegghen:

Up den nacht als Bacchus de lieden wel doet slapen,

Comt men ons onzurchfuldighe betrapen;

Maer een mesdadich herte bevanghen met luste,

En heeft in weelden nemmermeer ruste;

Niet voor wel doen en de waerheijt verclaren,

Dese moghen alomme vrij ende vranck varen,

Daer dander dicwils blijven in dolueren groot,

Somtijts in dit leven ende ooc naer de doot,

Naer dat zij haer rekenijnghe hier hebben ghesloten,

Voor hem wiens wijsheijt es boven al ghesproten.

Dus elc pooghe te levene om te schuwen gheclach,

Als of elcken dach hier ware den laetsten dach.