|
| |
Zevenste Kapittel.
Van den toestand der zeventien Provincien der Nederlanden in het midden der zestiende eeuw.
Het hertogdom van Braband is de voornaemste der zeventien Provincien van het Nederland, ten westen gedeeltelyk bepaelt door de Schelde, welke rivier haer van Vlaenderen en van Zeeland afscheyd, zynde ten noorden door een gedeelte Maes van Holland en Gelderland afgezonderd, wordende ten oosten door de Maes van Gelderland afgescheyden en paelende ten zuyden aen de bisdommen van Luyk, Namen en Henegauw. Deze provincie heeft in lengte van Geertruydenberg tot Gemblours, het welk is van het noorden naer het zuyden, twee-en-twintig mylen, en van Bergen-op-Zoom tot Helmond, daer zy de grootste breedte heeft, ontrent twintig mylen; in haeren omvang vervat zy tacheutig mylen. De lucht is'er doorgaens zoo gezond en gemaetigt, dat zy dikwils geene peste gehad heeft wanneer nogtans de naburige gewesten daer van besmet waeren. Den grond is'er plat en meest zonder bergen, ook meestendeel vrugtbaer, behalven in de Kempen, alwaer hy onvrugtbaer is
| |
| |
en anders niet als hey-planten voortbrengt, maer den arbeyd en de neirstigheyd der inwoonders heeft dezen kwaeden aerd ten deele overwonnen en het land, door de menigte van het vee, het welk zy daer op voeden, goed en vrugtbaer gemaekt. In Braband zyn vele staende wateren of meiren, als ook beken en rivieren die het land bevogtigen; de Schelde, de Maes, de Dyle, de Demer, de Nethe, de Gheete en de Senne zyn de voornaemste van die rivieren. Daer zyn ook aldaer vele bosschen, waer onder die van Soignies, van Saventheim, van Grootenhout, van Grootenheyst en van Meerdael. Men telt'er (boven Antwerpen, die eene van de vier hoofdsteden des lands is, doch hier naer onder het markgraefschap van Antwerpen zal beschreven worden) zes-en-twintig bemuerde steden, te weten: Loven, Brussel, 's Hertogenbosch (die met Antwerpen de vier hoofdsteden zyn), Thienen, Leeuw en Nivelles (die men de kleyne hoofdsteden noemt), Aerschoot (zynde een hertogdom), Bergen-op-Zoom (hebbende den titel van marquisaet), Megen, Breda (eene baronnye), Diest, Maestricht, Steenbergen, Liere, Vilvoorden, Lier, Gemblours, Jodoigne, Hannut, Landen, Halle, Sichem, Herenthals, Eyndhoven, Helmond en Grave; daer-en-boven zyn'er nog negentien plaetsen, de welke, alhoewel niet bemuert, nogtans gelyke voorrechten als de beslotene steden genieten en daerom vryheden genoemt worden, deze zyn: Oosterwyk, Oirschot, Turnhout, Hoogstraeten (zynde een graefschap), Duffel, Waelhem, Merchtem, Assche, Overyssche, Tervueren, Duysburg, Wulpe, Wavre, Braine-l'Alloeud, Gennappe, Geel, Arenddonck en Dormael. Daer bestaen in Braband ontrent zeven honderd dorpen met parochie-kerken en klok-torens, waer onder eenige zeer vermaert zyn, als S. Oedenrode, Boxthel, Roosendael, Grimbergen en Gaesbeke. In Braband is ook begrepen de heerlykheyd van Ravestein, met een goed kleyn stedeken, liggende aen den linker-oever
| |
| |
der Maes, tusschen Grave en Megen, en door een kasteel beschut, waer van de mueren nu zeer vervallen zyn; het behoord de naerkomelingen des hertogs van Cleef en word van den hertog van Braband te leen gehouden. Onder de brabandsche steden is Loven wel de aldereerste, zy is gelegen in eene schoone en vrugtbaere landauw, hebbende eene zoo zoete en gemaetigde locht, dat zelfs den wyn daer binnen en rondom wast; zy word met de Dyle bewatert, heeft ontrent twee mylen in haeren omloop, vele lustige beemden, schoone wyngaerden en hoven, als ook heuvelkens met levendige wateren; daerom is deze stad (eertyds een graefschap, het welk het groots gedeelte van Braband beheerschte) tot eene woonplaets voor de godinnen der geleerdheyd verkoren, terwyl daer in het jaer 1426 eene hooge school van alle goede wetenschappen opgerecht is. Antwerpen is de schoonste stad van geheel Braband. Brussel ligt gedeeltelyk op en aen eenen heuvel en gedeeltelyk in een dal of valley, voorwaer eene zeer weirdige woonst voor eenen grooten vorst, zicht hebbende op eene zeer vrugtbaere landauw, welke de schoonste beemden of weyden vervat die men met oogen zien kan; niet een kwartier-urs van daer is den grooten bosch van Soignies, die haer overvloediglyk van hout voorziet; daer zyn te Brussel vele schoone fonteynen, maer bovenal heeft deze stad eene gezonde en aengenaeme locht; het rivierken de Senne vloeyt door de stad; men heeft'er niet zonder grooten kost en arbeyd eene vaerd gegraven, spruytende uyt de Senne en vallende, naer eenen loop van vyf mylen, in de Ruppel, eene rivier die zig met de Schelde verzaemeld. De stad 's Hertogenbosch, een wyd en groot regtsgebied hebbende, meyery genoemt, ligt aen het rivierken de Deesel, ontrent twee mylen van de Maes en twaelf mylen van Antwerpen; het is eene groote, schoone, wel bevolkte, ryke en sterke stad. Thienen ligt aen de Gheete, dry mylen
| |
| |
van Loven en dry mylen van S. Truyen, in het land van Luyk; zy is eertyds eene groote stad geweest, doch nu zeer vervallen. Leeuw ligt op eene beke, genoemt de Gheef, ontrent twee mylen van Thienen en eene myl van S. Truyen; men brouwt'er zeker bier, dat in kragt en goedheyd vele kleyne wynen te boven gaet. Nivelle is eene schoone en sterke plaets, vyf mylen van Brussel, in eene vrugtbaere en overvloedige landauw gelegen; daer word aldaer veel fynen doek gemaekt, schoonder en beter als kameryk. Bergen-op-Zoom ligt in het west-kwartier van Braband, zeer naby de zee, hebbende eene goede haeve. Breda is eene goede en lustige stad, hebbende een sterk kasteel; haere baronny is zeer uytgestrekt, want daer onder behooren de heerlykheden van Steenbergen, Roosendael en Oosterhout. De stad Diest ligt op de Demer, dry mylen van Thienen, en is eene goede plaets, welkers regtsgebied en vryheyd nog al uytgestrekt is; deze stad is eene der oudste baronnyen van geheel Braband, waer van de baenderheeren van over vele jaeren burggraeven van Antwerpen zyn geweest, zy behoord den prins van Oragnien als ook de gemelde burggraevy en de baronny van Breda met haere onderhoorigheden. Maestricht is eene oude, groote, schoone en wel gelegene stad, die door de Maes in twee bynae gelyke deelen doorgesneden word.
Het hertogdom van Gelderland is eene zeer oude en voortreffelyke heerschappy, paelende oostwaerts aen het hertogdom van Cleef, westwaerds aen Holland en Braband, noordwaerds aen de Zuyderzee en aen het stift van Overyssel en zuydwaerds aen het hertogdom van Gullik, van welke gewesten Gelderland afgescheyden word door de Yssel en door den Rhyn, waer van eenige takken haer bynae in twee deelen snyden en beyde die deelen als eylanden omvangen. Gelderland word in dry regtsgebieden verdeelt, naementlyk het Nymeegsche, het Roermondsche en
| |
| |
het Arnhemsche, alzoo genoemt naer de dry hoofdsteden van het land, waer van ider mindere steden onder zich heeft, want onder Nymegen behooren Tiel en Bommel; onder Roermonde, Gelderen, Venloo, Stralen, Wachtendonck, Montfoort en Erckelens; en onder Arnhem, Harderwyk, Elburg, Wageningen en Hattem. De hoofdstad van het eerste regtsgebied, Nymegen, ligt op den linker oever der Wahal, welke daer zeer diep is; het is eene sterke, groote, magtige en volkryke stad, hebbende een zeer oud kasteel, het welk door Karel den Grooten of, zoo sommige meynen, door de aloude Batavieren gebouwt is; Nymegen ligt op den kant van eenen heuvel, van waer men veelderhande waterstroomen, boomryke bergen en groene beemden ontdekt; van deze stad, langs de overbetuwsche dorpen van Leute, Elst en Elden, is eene vaerd gegraven, welke den Rhyn met de Wahal vereenigd en bekwaem is om schepen te voeren. Thiel ligt aen den regter oever der Wahal, hebdende deze rivier aen de eene en moerassen aen de andere zyde. In het Bommel-Waert, een eyland, door de Maes en Wahal gevormt, ligt het versterkt stedeken Bommel. Arnhem ligt op den regter oever van den Rhyn, ontrent eene halve myl van daer, alwaer dien vloed zich in twee takken verdeeld, tusschen Nymegen en Doesburg, waer van zy twee mylen afgewydert is; het is eene goede, redelyk groote en wel betimmerde stad, hebbende schoone en kostbaere vercierde kerken; den raed van Gelderland houd'er zyne zittingen. Harderwyk, aen de Zuyderzee gelegen, is een kleyn, fraey en versterkt stedeken in eene aengenaeme landauw. Elburg, wat hooger op; aen de zelve zee gelegen, is nog een kleynder doch lieffelyk stedeken, genoegzaem bewalt en schier vierkant; aldaer word zeer goed bier gebrouwen. Wageningen, eertyds aen den Rhyn gelegen, is nu in eenen moerassigen grond gebouwt. Hattem, aen den linker oever der Vssel,
| |
| |
regt over Zwol, is een kleyn stedeken, van een sterk kasteel voorzien. Het kwartier van Arnhem word gemeynelyk de Veluwe genoemt. By Arnhem ligt nog eenen anderen hoek lands, den welken men noemd Veluwe-Zoom, strekkende aen de eene zyde tot ontrent Zutphen en aen de andere zyde tot ontrent Wageningen, vervattende vele vette weyden en grasryke beemden. Aen den mond der Roer, eene rivier die in de Maes haere waters stort, ligt Roermonde, eene wel bevolkte en schoone stad. Venloo, ontrent vier mylen leeger, aen den regter oever der Maes gelegen, is eene goede en schoone stad, ruym eene myl en half van Stralen, een kleyn stedeken. Wachtendonck, een ander kleyn stedeken, ligt aen den waterstroom Niers, ontrent eene myl van Stralen. Gelderen is eene zeer goede stad, de welke aen het hertogdom den naem van Gelderland heeft gegeven. Erckelen ligt op de paelen van Gulikkenland, ontrent vier mylen van Roermonde, in eene zeer vrugtbaere landauw; het is een kleyn stedeken, het welk een oud kasteel heeft. Het stedeken Battenburg ligt ontrent de Maes, in het gewest tusschen Maes en Wahal genoemt; het is eene zeer oude plaets en word gehouden voor het eerste burgt, door Bato gestigt, naer wie, volgens Vaernewyck, de Batavieren hunnen naem zouden bekomen hebben. In het geldersch gewest de Betuwe genoemt, beneden de rivier de Linge, is het graefschap van Culenburg, hebbende eene stad van dien naem, op de linkere zyde der Leck (eenen erm van den Rhyn) gebouwt, en het graefschap van Bueren, met een schoon stedeken en kasteel van dien naem, het welk, alhoewel in de paelen van Gelderland besloten, nogtans een vry en eygen landschap is, toebehoorende den prins van Oragnien.
Het hertogdom van Luxemburg of Lutzenburg, ontleend zynen naem van deszelfs hoofdstad; de Moesel scheyd het ten oosten van het aerdsbisdom
| |
| |
en keurvorstendom van Trier, de zelve rivier scheyd het ten zuyden van Lotharingen, ten westen word het door de Moesel en door het woud der Ardennen van Champagne en van het graefschap van Namen afgezondert, en ten noorden paelt het aen Namen en aen het land van Luyk. Het is een zeer berg- en boschryk land, in zich begrypende het grootste gedeelte van het woud der Ardennen (Arduennoe sylva), eertyds la forêt Charbonnière (Carbonaria sylva) genoemt, uyt hoofde der groote menigte hout- of boschkolen, welke dat woud opleverd, het welk het hertogdom van Luxemburg in twee gewesten verdeeld. Een dier gewesten Famine genoemt, is zeer vrugtbaér in koorn, wynen en alderleyen leeftocht, hebbende ook verscheyde mynen en steengroeven. Het ander gewest, naer het gemeld woud Ardennen genoemt, is geheel onvrugtbaer, dewyl'er den grond niets anders voortbrengt als eenigen rogge, met wat erwten, boonen en diergelyke land-vrugten, het welk de natuer schynd te hebben willen vergelden met eenen grooten overvloed van verscheyde wild, het welk misschien in de geheele Nederlanden zyns gelykte in goedheyd niet heeft, als zyn herten, dassen, wilde geyten, vossen, haezen, konynen, otters, hinden en eene menigte van verscheyde gevogelten, het welk men in andere landen kwaelyk vind; onder andere, zyn daer zekere vogelkens, Caurettes genoemt, bynae gelyk aen de kwakkels, maer gespikkelt van vlerken, rood van oogen en voeten, wit van vleesch en zoo goed van smaek als men het zoude konnen wenschen. Door dit hertogdom stroomen verscheyde rivieren, waer van de Moesel de voornaemste is, de welke haere waters by Coblentz, eene stad in het aerdsbisdom en keurvorstendom van Trier gelegen, met den Rhyn vermengd. Dit land heeft ontrent zeventig mylen omtrek en twintig bemuerde steden, naementlyk Luxemburg, Arlon, Roden-Macheren, Thionville, Graven-Macheren, Konings-Macheren,
| |
| |
Diederich, Vireton, Echternach, Vianden, Bastogne, Montmedy, Neufchâteau, Dampvillers, Marveil, la Roche, S.t Veyt, Marche-en-Famine, Durbuy en Salm; ook zyn daer nog verscheyde andere plaetsen, die eertyds steden geweest zyn, maer naermaels in de oorlogen hunne mueren verloren hebben, zoo als Yvoy, Chiny en la Ferté; men heeft daer ook vele groote dorpen, gelykende aen kleyne stedekens, als S.t Jan, liggende twee mylen van Luxemburg, en Manderscheid, liggende ontrent acht mylen van Luxemburg, beyde voerende den titel van graefschappen. Voorts telt men aldaer nog elf honderd negen-en-zestig dorpen, waer onder vele in grootheyd en schoonheyd uytschynen, als Rochette, Aho, S.t Hubert en meer andere. In het hertogdom van Luxemburg zyn zeven graefschappen, waer van'er twee, Vianden en S.t Veyt, den prins van Oragnien toekomen en het graefschap van Salm van het H. Roomsch-Ryk afhangd; ook zyn daer verscheyde baronnyen en zoo vele heerlykheden, dat'er in de Nederlanden geen landschap is, het welk, naer zyne grootte, zoo veel edeldom vervat. Luxemburg is eene welgelegene, groote, sterke en redelyk schoone stad. Arlon ligt op de kruyn van eenen berg, vier mylen van Luxemburg en zes mylen van Montmedy; zy plagt eene goede stad te wezen, maer nu is zy zeer vervallen. Roden-Macheren, dry mylen van Luxemburg gelegen, is een goed stedeken, met een sterk kasteel. Thionville ligt zeer bekwaemelyk aen den linker kant der Moesel, vier mylen van Luxemburg en even zoo verre van Metz, in Lotharingen; zy is eene goede, sterke en welbezorgde stad, met eene schoone brug over de rivier. Montmedy ligt op eenen hoogen berg, beneden den welken den waterstroom Chiers vloeyd. S.t Veyt is een kleyn maer zeer schoon en lustig stedeken.
Het hertogdom van Limburg, aldus genoemt van zyne hoofdstad, liggende op eenen hoogen
| |
| |
en steenagtigen berg, zoo dat zy van natuere zeer sterk is en daer-en-boven met sterke mueren en torens bezet, zynde een slot tegen de aenvallen der vyanden; de torens, mueren en bolwerken zyn alle van gehouwen steen gebouwt, den welken daer in het land uyt diepe groeven gehaelt word; gemerkt dan, dat die stad op eenen steenagtigen berg ligt, kan men haer met schieten weynig beschaedigen nog met ondergraven eenig hinder doen; aen den voet des bergs, waer op de stad gebouwt is, vloeyt de riviere de Wera, de welke zeer vischryk is, tot groot voordeel der inwoonders. Dat land heeft eenen zeer vrugtbaeren grond, alles overvloediglyk voortbrengende wat tot het leven noodig is, uytgezondert den wyn, om dat daer de druyven tot geene genoegzaeme rypheyd konnen komen. Dit land heeft verscheyde schoone bosschen en vele vette weyden voor het vee, zoo dat daer ook ongemeyne groote kaezen, van goeden smaek, gemaekt worden, die in andere plaetsen zeer geacht zyn. Daer groeyen in het Limburgsche zeer vele goede kruyden, zoo wel voor den leeftogt als voor de medecynen, als ook groote schoone tarwe en gerste, waer van de inwoonders, by gebrek aen wyn, zeer kostelyk bier brouwen. Dit land heeft ook vele mynen, daer yzer, lood en calamyn-steen uytgegraven word, en groeven waer uyt steen-kolen gehaelt worden, welke de inwoonders, in plaets van hout en hout- of bosch-kolen, voor brandstof gebruyken, als ook steenen, aen die van Namen niet zeer ongelyk, met zwarte, witte, bonte en andere verscheyde verwen gespikkelt, gelyk marmer of jaspis, zeer bekwaem om schoone colommen, heerlyke grafsteden of andere prael-stukken van te maeken. Behalven eene menigte dorpen, vol bosschen en zeer bewoond, zyn daer twee schoone plaetsen, die men bynae steden mag noemen, te weten Upen en Herve, de welke beyde door zeer ryke kooplieden bevolkt zyn, die met hunne
| |
| |
koopmanschappen, bezonderlyk in wolle lakens en nagels bestaende, twee mael 's jaers met groote voordeelen de Frankfurtsche mis of foire bywoonen. Niet wyd van Aken (eene keyzerlyke vrystad van het hertogdom Gulik), ligt een kleyn maer lief stedeken, Hertogenrade genoemt, het welk een zeer oud kasteel heeft. In het Limburgsche liggen twee graefschappen, te weten: Valkenburg, van eene groote en breede heerschappy, hebbende een redelyk fraey stedeken, het welk den zelven naem voerd, met een zeer sterk kasteel, het ligt ontrent dry mylen van Aken en twee mylen van Maestricht (de hertogen van Braband hebben dit graefschap Reynier van Valkenburg, eenen moeyelyken en lastigen man, ontnomen en sedertdien altyd blyven behouden), en Dalem, hebbende een stedeken van den zelven naem met een sterk kasteel, ontrent twee mylen van Maestricht en Luyk (Hendrik den II, hertog van Braband, heeft dit graefschap onder zyne heerschappy gebragt). Onder het land van Limburg word ook begrepen het groot dorp van Ceirpen, liggende tusschen het hertogdom van Gullik en het aerdsbisdom en keurvorstendom van Keulen; deze plaets is zoo groot als een redelyk stedeken, hebbende eene collegiaele kerk en eene vrye jaermerkt, vermaert door den grooten toevoer van alderleye koopmanschappen en toeloop des volks; daer-en-boven is'er een groot kasteel, het welk zeer sterk is, zynen eygen gouverneur heeft en met krygsvolk altyd bezet is.
Het markgraefschap van Antwerpen of des H. Roomsch-Ryk, zoude, volgens de meyning van Cornelius Grapheus, eenen zeer geleerden man, in zyn leven secretaris der stede van Antwerpen, eertyds ingestelt zyn door den roomschen keyzer Justinianus, die in de zesde eeuw van de Christene tydrekening leefde; maer andere schryvers maeken het zelve veel ouder, want den duytsman Joannes Aventinus varhaeld,
| |
| |
dat Util, broeder van Theodon, landvoogd van Beyeren, om zyne deugd, bevel heeft gekregen van den roomschen keyzer Theodosius den Grooten, over de landstreek tusschen de Schelde, de Maes en den Rhyn gelegen, om aldaer den geweldigen aenval der Vriesen en andere noordsche volkeren te beteugelen, die in dien tyd (rond het jaer 320 naer de geborte des Heilands) de zee en het land jammerlyk afliepen en beroofden; dien vorst wierd alsdan genoemt graeve van de Antwerpsche marken of paelen, dewyl het Antwerpsch kwartier op de uyterste grenzon van het romeynsch keyzerryk lag. Den geleerden Jehan Lemaire heeft ook in zyn boekwerk, Illustrations genoemt, willen bewyzen, dat dit markgraefschap ingestelt is voor de tyden van Justinianus en genoemt was het markgraefschap des Heylig Ryks op de Schelde, beginnende bynae in het midden der stad Valencyn en strekkende langs de Schelde tot Antwerpen toe, en voorders van daer tot aen de zee; zulks schynd gestaeft te worden door twee voorwerpen, welke hedendags (ten tyde van Marcus van Vaernewyck) nog binnen Valencyn gezien worden, de eene is de keyzerlyke zael, eenen provoost en verscheyde amptlieden hebbende, die aldaer regt houden, de andere de vryheyd, zig zeer diep in de stad uytstrekkende, le Beau Lieu genoemt, de zelve is zoo groot, dat zelfs de doodslagers van alle landen daer ten allen tyden vrylyk mogten blyven woonen. Den zelven Lemaire zegt ook, dat den eersten markgraeve, die dien staet aen zyne kinderen erffelyk heeft agtergelaeten, geweest is Ancelbertus, eenen romeynschen senateur, naer wie Arnold, zynen zoon, in het zelfde erfdom gekomen is. Daer-en-tegen verhaeld Paulus-Emilius van Verona, eenen historie-schryver van het fransch ryk, dat dit markgraefschap maer eerst ingesteld is door den duytschen keyzer Otto den II, in het jaer Ons Heere 973, het zelve in bruydschat uytgevende met de koningin Gerberge, zyne moeye
| |
| |
en moeder van den koning van Vrankryk Lotharius, waer onder alsdan de steden van Antwerpen, Brussel, Loven en Nivelle begrepen waeren. Doch hier in komen alle de geschiedenis-schryvers wel overeen, dat Antwerpen de hoofdstad is van het markgraefschap des Heylig Roomsch-Ryks, zoo dat van oude tyden af de heerlykheyd dezer stad bekent en vermaert is geweest. De voorzeyde Joannes Aventinus en Jehan Lemaire komen hier in ook overeen, dat dit markgraefschap ten laesten gekomen is in handen van Ansegisus, vader van Pepinus van Herstal (aldus genoemt om dat hy in het luyksch stedeken Herstal ter weireld kwam), vierden hertog van Braband, van wie naermaels de andere hertogen afgekomen en hem ook in dit markgraefschap opgevolgd zyn; gelyk dan ook de zelve hertogen, als markgraeven des Heylig Roomsch-Ryks, te Antwerpen bezonderlyk gehult en beëedigt wierden, zoo men zien kan uyt de onderlinge eeden, by den groot-magtigen koning van Spagnien Philippus den II, tot zynder hulding, aen de magistraeten van Antwerpen en door deze aen zyne katholyke majesteyt gedaen. De groote en treffelyke stad Antwerpen is gelegen in een groot en effen veld, ter regter zyde van de Schelde, naer het oosten, alwaer die rivier het hertogdom van Braband van het graefschap van Vlaenderen afscheyt, en dit met zoo breede water-diepte, dat'er allerleye groote schepen uyt de volle zee konnen aenkomen; Antwerpen ligt vier mylen benoorden Mechelen, acht mylen benoorden Brussel en noord-west van Leuven, zes mylen bezuyden Bergen-op-Zoom en ontrent twaelf mylen noord-oost van Gend; deze stad heeft de gedaente van eene halve maen of wel van eenen gespannen bogen, waer van de Schelde de peese is; haere mueren zyn zeer treffelyk en sterk gebouwt van witten arduyn-steen, uytnemende hoog en dik, met breede en diepe wallen, tien groote bolwerken en zeven heerlyke poor-
| |
| |
ten; de stad is van binnen zeer kostelyk gebouwt, hebbende vele groote (meest zeer wyde) en regte straeten, aen wederzyden bezet met uytmuntende gebouwen; men teld'er twee-en-veertig zoo kerken en kloosters als gast- en godshuyzen; de hoofdkerk, aen O.L.V. toegewyd, is een zeer groot en kostelyk gebouw, verciert met eenen konstigen gemaekten toren, wel vier honderd twintig voeten hoog en voorzien met meer als dertig, zoo groote als kleyne klokken; het stadhuys is ook uytnemende schoon en kostelyk, en de koopmans-borze is een treffelyk en heerlyk stuk; men teld'er ook twee-en-twintig opene plaetsen of merkten, waer van de aldergrootste is de heeren-plaets, gelegen voor het stadhuys; de burgers en inwoonders van Antwerpen geneeren zig met dén koophandel, zoo dat'er onder de zelve zeer ryke en magtige kooplieden gevonden worden, die twee, dry, vier en zelfs zeven en acht tonnen goud bezitten, zoo dat Antwerpen voor eene van de rykste, grootste en schoonste steden der Nederlanden en zelfs van Europa mag gehouden worden. Onder Antwerpen, als hoofdstad van het derde kwartier van Braband, behooren de steden van Lier, Turnhout, Herenthals, Bergen-op-Zoom, Breda en Steenbergen met deszelfs dorpen, plat land en andere onderhoorigheden, waer van onder Braband gehandelt is.
Het graefschap van Vlaenderen is onder de graefschappen der Nederlanden met regt in de eerste plaets gestelt, hebbende langs de oost-zyde de Schelde, Braband en Henegauw, en paelende ten westen aen de engelsche of vlaemsche zee en aen het rivierken de Aa, het welk dit land van een gedeelte van het graefschap van Artois afscheyt, het welk nae Calais en Boulognien strekt, ten noorden aen den erm der Schelde, den Hond genoemt, en ten zuyden aen de graefschappen van Artois en Henegauw en aen het Vermandoische. Dit graefschap word in dry kwartieren verdeelt: het eerste,
| |
| |
het welk aen de graeven van Vlaenderen, als aen souvereyne princen, by regt van geborte, behoord, besluyt in zig dry prinsdommen (Steenhuyse, Gavre en Espinoy), een graefschap (Aelst), vyf burggraefschappen (Gend, Ipren, Veurne, Winoxbergen en Harlebeke) en vier beeren of hoofdbannieren (Pamele, Cisoing, Eyne en Boelaere), met nog dertig hooge regtsbanken; het tweede kwartier word in Duytsch- en Waelsch-Vlaenderen verdeeld: Duytsch-Vlaenderen begrypt de dry hoofdsteden des lands, Gend, Brugge en Ipren, met het land van den Vryen, het welk het vierde lid van Vlaenderen is, en de steden van Kortryk, Audenaerde, Veurne, Winoxbergen, Sluys (eertyds Lammers-Vliet genoemt), Honds-Damme, Dixmuyden, Cassel, Duynkerke, Grevelingen, Burburg, Nieupoort (eertyds Sandeshove genoemt), Hulst, Ardenburg en Deynze, en Waelsch-Vlaenderen heeft negen steden, Ryssel, Donay, Orchies, Lannoy (hebbende den tytel van graefschap), Espinoy, Armentieres, Doornyk, Mortagne en S. Amand (eertyds Hasnon genaemt); het derde deel, waer over de graeven van Vlaenderen, als over een leen, aen den roomschen keyzer moesten manschap doen, besluyt in zig deze vier steden: Aelst, Dendermonde, Geeraerdsbergen en Ninove. Voorders worden in Vlaenderen meer als dertig vryheden of onbeslotene steden gevonden, die eertyds mueren en vesten gehad hebben en nog hedendags rykelyk bewoont zyn, te weten: Oudenburg, Meessene, Belle, Poperingen, Thourout, Oostburg, Axel, Middelburg, Loo (by Ipren), Wervicke, Blankenberge (eertyds Schependam genoemt), Rousselaere, Thielt, Ghistel, Eecloo, Stekene, Hondschote, Meenen, Haelewyn, Wasten, Steegers, Merghen, Haesebroek, de Knocke, Houcke, Munnikenreede, Lombaerds-Heyde, Mardyk, Rupelmonde, Poperingen, Ronsse, Assenede, Bouchaute, Biervliet, Oostburg, Muyden (nu S. Anne Ter-Muyden genoemt) en Yzendyke; met vyf zee-haeven, te weten: Sluys,
| |
| |
Oostende, Nieupoort, Duynkerke en Grevelingen. Vlaenderen is ontrent zeven-en-twintig mylen lang en zeventien mylen breed en den grond is'er meest vlak en effen, want aldaer vind men geene bergen, maer wel eenige schoone en lustige heuvelkens, voornaementlyk in het waelsch kwartier. Deze provincie is doorgaens vrugtbaer in koorn, boonen en andere gewassen, brengt vele schoone peirden en ossen voort en levert aen den koophandel goede boter en kaes, die aldaer gemaekt worden. Men vind ook in Vlaenderen eene groote menigte hout, doordien dat land vele schoone bosschen bezit, waer onder den bosch van Nieppe en den Nonnen-bosch de voornaemste zyn. Vlaenderen word door vele aengenaeme rivieren, zoo als de Schelde, de Ley, de Dender, de Durme, de Scarpe, de Yperlee, de Deule, de Geule, de Yser, de Aa enz. besproeyt. De locht is op de meeste plaetsen van dit graefschap eenigzins gemaetigt, zoet en gezond, bezonderlyk in het zuyden. Deszelfs inwoonders zyn doorgaens beleeft en welgeschikt, zoo in oorlog als in vrede; aldaer zyn vele geleerde mannen, als ook edel- en kooplieden, met konstige en werkzaeme arbeyders van lynwaeden, wolle lakens, saeyen, fluweelen, tierenteynen, grof-greynen en tapyten, die eene overvloedige welvaerd genieten.
Het graefschap van Henegauw paeld ten noorden aen Vlaenderen en Braband, ten oosten aen het graefschap van Namen en aen een gedeelte van het prinsdom en bisdom van Luyk, ten zuyden aen Champagne en Picardien (beyde provincien van Vrankryk, waer van de eerste eertyds een souvereyn graefschap is geweest), en ten westen aen Waelsch-Vlaenderen en aen het Kameryksche, en is ontrent twintig mylen lang en zestien mylen breed, hebbende eene zuyvere, zoete en gezonde locht, met verscheyde fraeye rivieren, als zyn de Schelde, de Scarpe, de Sambre en de Haine, en vele fonteynen, bronnen, staende waters en lustige bosschen, als de gene van Marimont en van S. Amand. Men vind in Henegauw vele fraeye
| |
| |
hoven, boomgaerden, vette weyden, vrugtbaere koorn-akkers, yzer- en lood-mynen en groeven van schoone marmere en andere steenen, waer mede de woon- en graf-steden der groote heeren wonderlyk verciert worden, en van toetsteen. Daer word aldaer veel kalk en goed glas gemaekt en eene groote menigte steen-kolen uyt den grond gedolven, doch zoo goed niet als die van Luyk. In Henegauw zyn vier-en-twintig beslotene steden, alle met wallen en gragten voorzien, te weten: Bergen, de hoofdstad van het graefschap, eene groote en sterke stad, de welke men zegt rondom in water te konnen gezet worden, en omringd met dikke mueren en bolwerken en breede gragten, liggende aen een rivierken, de Trouille genoemt, vyf mylen van Enghien en tien mylen van Brussel. Valencyn, gelegen in eene lustige en aengenaeme vlakte aen de Schelde, zeven mylen van Brussel en even zoo verre van Bergen, zes mylen van Doornyk en achttien mylen van Gend, zynde eene zeer sterke stad, waer van men de eene zyde kan onder water stellen, hebbende op de andere zyde versterkte heuvelkens, dikke mueren, oude maer goede bolwerken en diepe gragten, zoo dat zy niet dan met twee legers te gelyk kan belegert worden en dan nog met groote moeyelykheyd. Le Quesnoy, liggende dry mylen van Valencyn. Condé, Landrecies, Avesne, Chimay, Marienburg, gestigt door wylent de koningin weduwe van Hongarien, gouvernante-generael der Nederlanden en zuster van wylent keyzer Karel den V. Philippeville, gestigt door den tegenwoordig regeerenden koning van Spagnien Philippe den II, zoon van wylent keyzer Karel den V. Beaumont, Maubeuge, Bavay, Binche, Roeulx, Soignies, Braine-le-Comte, Enghien, Lessene, Chievres, Ath, Ligne, Saint-Guislain, Flobecq en Wodecq. Voorders heeft Henegauw meer als 950 dorpen, waer van'er vele zeer groot, schoon en ryk zyn, alle met torens en klokken, en ook vele kasteelen en lusthuyzen des edel-
| |
| |
doms, als Lalaing, Montigny, Antoing, Fontaine-l'Evêque, Pequescourt, Bie, Brifuel, Bossut, Berlaymont, Werchin, Glayon, Trazegnies, Trelon, Escossinnes, Solre, Barbançon, Aimeries en meer andere. Het graefschap van Henegauw heeft vele hooge en zeer weirdige staeten, als dry prinsdommen, die van Chimay, Ligne en Barbançon, zestig graefschappen, twaelf pairschappen, twee-en-twintig baronnyen, zes-en-twintig abdyen, eenen marschalk, eenen senechal, eenen opperhoutvester, eenen kamerling en andere graeflyke bedieningen, welke ampten erffelyk zyn in de edele geslagten dezer provintie, zoo dat de zelve met meer edeldom als doorgaens andere landen vervuld is.
Het bisdom van Kameryk, paelende aen Henegauw, is een vry eygen land op zyn zelven, waer van den bisschop ook eenen souvereyn en wereldlyken keurvorst is, onder geene andere heeren staende. Het heeft eenen vrugtbaeren grond, met verscheyde bosschen beplant. De hoofdstad daer van is Kameryk of Cambray, eene wel gebouwde, volkryke en koophandel dryvende stad, gelegen aen de Schelde, met goede wallen, gragten en een sterk kasteel. Ontrent eene myl van daer ligt het stedeken Crevecoeur, aen de zelve rivier, het welk zeer bekwaem en lustig en met goede gragten en bolwerken voorzien is. Aen de andere zyde van dit land is nog eene sterke plaets, Casteau-Cambrésis genoemt, gelegen op het rivierken de Selles, het welk eene myl boven Valencyn in de Schelde valt. Het land van Kameryk, van waer dien fynen doek, die daer veel gemaekt word, zynen naem bekomen heeft, bezit vele schoone dorpen, met ryke abdyen en kostelyke lusthuyzen, doordien dit bisdom ook veel en hoogen edeldom onder zig heeft.
Het graefschap van Namen, besloten tusschen Braband, Henegauw en het land van Luyk, is een bergagtig land, maer hebbende eene gezonde locht en vol van verscheyde lustigheden en ge-
| |
| |
rief; door het land loopen de Maes en de Sambre en andere rivieren, stroomen en beken, de welke niet alleenelyk bekwaem zyn tot het in- en uytvoeren van alle slach van goederen, maer ook veelderleye visschen geven. Daer zyn ook aldaer vele bosschen, vol van alderhande wilde dieren en venezoen, zoo als den bosch van Mehaigne. Het land is in de leegten uytnemende vrugtbaer in tarwe en rogge, en de bergen zyn met zeer schoone en voordeelige boomen overdekt en worden door vele aengenaeme water-bronnen en fonteynen bevogtigt en van binnen doorwassen met mynen van yzer, lood en andere metaelen en bergstoffen. Men ziet in dit graefschap vele groeven van alderleye schoone en harde steenen om te bouwen, naementlyk zwarten, rooden en witgespekelden marmer, den jaspis niet geheel ongelyk, grauwen en blauwen marmer en andere steenen, waer van men kalk brand; men vind'er ook kool-mynen, zoo dat de inwoonders met alle deze voortbrenselen zich zeer wel konnen geneeren. Men ziet in dit graefschap, boven Namen, de hoofdstad, dry beslotene steden: Bouvigne, Walcourt en Charleroy. Namen, die aen dit graefschap haeren naem heeft gegeven, ligt tusschen twee bergen op den linker-oever der Maes, aen den saemenvloed der Sambre met die rivier; het is eene zeer schoone stad, nog al wel versterkt. Bouvigne ligt op den zelven oever der Maes, vier mylen van Namen; het is eene kleyne maer oude stad, eertyds wel betimmert en bewoont, maer door de oorlogen dikwils verwoest en bedorven. Walcourt ligt zeven mylen van Namen, in eene zeer aengenaeme landauwe. Charleroy is eene kleyne maer wonderlyke sterke stad (gebouwt op bevel van keyzer Karel den V, onder het opzigt van den kundigen bouwmeester Sebastiaen van der Hoyen, gebortig van Utrecht, die ook de steden van Charlemont en Philippeville, in Henegauw, heeft gebouwt en met den titel van architect des keyzers Karel V en des
| |
| |
konings Philippe II vereerd is geweest), ontrent dry mylen van Marienburg en zeven mylen van Namen, op de kruyn van eenen berg, aen den linker oever der Sambre. Niet verre van Bouvigne, over de Maes, op den berg van Poilvache worden nog gezien de overblyfsels van de oude stad Chevremont, de welke over ontrent twee eeuwen (in de veertiende eeuw) door de luykenaers verwoest is. Ontrent dry mylen van Namen en twee mylen van Hoey, eene stad, schuylende onder het bisdom van Luyk, ligt het dorp Andennes, alwaer eene prostdy van kanonikerssen bestaet, over meer als negen eeuwen (in de zevenste eeuw) gestigt. Aen de Maes, omstreeks Bouvigne, ligt Dane, een fraey dorp, hebbende een sterk kasteel en eene uytgestrekte heerlykheyd, voerende den titel van graefschap. Voorders onder de dorpen van het land van Namen zyn nog meer andere plaetsen, zoo om hunne grootheyd als om hunne schoonheyd en lustigheyd weirdig genoemt te worden, als Fleurus, Vascies en Sanson.
Het graefschap van Holland paeld aen de Noordzee, de Zuyder-zee, het stift van Utrecht, het hertogdom van Braband, het graefschap van Zeeland en het hertogdom van Gelderland. Deszelfs omvang is van ontrent zestig mylen, de lengte is zeer groot langs de Noord-zee van het eyland Ter-Schelling of Schellinger-eyland tot aen het zeeuwsch eyland van Schouwen, maer de breedte is zeer kleyn en nergens boven de zeven of acht mylen. Het word door groote rivieren, als den Rhyn en de Maes, bevogtigt, de welke met vele takken en ermen, vele andere naemen aennemende, daer door vloeyen, waer mede nochtans de inwoonders niet te vrede zynde, de konst en vernuftheyd daer by gevoegd hebben, allengskens zoo vele water-gangen en gragten gravende, dat, met alleenelyk de steden, maer ook meest alle de dorpen, zoo wel te water als te land, konnen bezigtigd worden. Het land is broekagtig en week,
| |
| |
met vele staende waters en meiren, waer van'er reeds vele droog gemaekt zyn, daer men velden vol land-huyzen en lust-hoven in vind. Den grond is'er zoo leeg en diep, dat het water met dyken daer uyt moet gehouden worden, op dat het land niet zou overstroomt worden, waer door men in vele plaetsen met groote verwondering ziet, dat het water hooger is als den grond. Dit land heeft vrugtbaere koorn-akkers, bezonderlyk in Rhynland, ontrent Leyden, maer die met zoo weynige breedte voor een zoo zeer bevolkt land, als men nergens vinden kan, geenzins konnen vergenoegen, doch nergens in de Nederlanden vind men zulke schoone weyden als in het noorder-kwartier van Holland, want het geen jaerlyks in boter en kaes daer uyt naer vremde gewesten gevoert word, waerdeerd men op meer als tien tonnen goud, en dan word'er nog binnen 's lands tot dagelyks voedsel eene zeer groote menigte kaes en boter vertiert. Dit land voed in de duynen, die tegen de zee liggen, een oneyndig getal konynen. Holland levert ook zeer schoone peirden en daer worden in dit gewest vele wilde end-vogels gevangen. Rivier-visch en zee-visch is'er zeer overvloedig, en van den laesten worden daer oneyndige menigte aengebragt. Men heeft'er weynig hout, maer den turf verschaft aen de inwoonders eene taemelyke brand-stof. Wat voorders het land van eenig gewas ontbreekt, word aldaer door de geduerige scheepvaerd uyt alle landen toegebragt. De locht, niettegenstaende zoo vele waters en vogtigheden, is in Holland redelyk zoet, frisch en goed, vermids de gezonde winden aldaer de ziltigheyd der zee eenigzins maetigen. Holland word van oudstyds in vier kwartieren verdeelt: Noord-Holland, Zuyd-Holland, Voorn en Kennemerland en West-Vriesland (nu Noord-Holland genoemt). Onder het eerste deel worden begrepen de dykgraefschappen van Rhynland, Delfland, Schieland en Woerden; de bezonderste steden daer van zyn Leyden, Delft,
| |
| |
Schiedam, Woerden, Rotterdam, Gouda, Oudewater en Vlaerdingen, en men heeft'er ook het heerlyk dorp van 's Graevenhage. Onder het tweede deel behooren de steden van Gorcum of Gorinchem, Workum, Schoonhoven, Geertruydenberg, Willemstad, Heusden, Vianen, Leerdam, Asperen, Ysselstein en Geervliet (de hoofdstad van het land van Putten, alsnu zeer vervallen). Van het derde deel is den Briel de hoofdstad, en behalve de zelve ziet men daer alleenelyk nog eene stad, naementlyk Goedereede of Goeree, maer daer zyn aldaer vrugtbaere akkers, uytstekende boven die der andere gedeelten van Holland. Het vierde en grootste deel van Holland besluyt Kennemerland, West-Vriesland, Amstelland, Ghoyland en Waterland, met de eylanden van Texel, Vlieland, Ter-Schelling, Wieringen, Urck en Ens; daer in liggen de steden van Haerlem, hoofdstad van Kennemerland, Alkmaer, de eerste stad van West-Vriesland, Amsteldam, het hoofd van Amstelland, Ghoyland, Hoorn, Enkhuyzen, Medenblik, Edam, Munnikendam, Purmerend, Naerden, de hoofdstad van Ghoyland, Muyden en Weesp. Boven een-en-dertig steden, met wallen en gragten besloten, zyn in Holland nog eenige voornaeme en welgebouwde dorpen, door de oude graeven met zonderlinge voorrechten begiftigt, onder de welke 's Graevenhaege den eersten rang verdient; digt by dit dorp ligt eenen zeer vermaekelyken bosch, het Loo genoemt. Vlaerdingen gaet alle andere steden van Holland in oudheyd te boven, doch zy is nu alleenelyk een gemeyn dorp, zonder mueren of wallen (de welke met het kasteel door de stroomen der Maes nedergestort zyn). Gravezande is ook eene volkryke stad geweest, met mueren omringt en hebbende eene goede haeve aen de Maes; nu ligt zy ontrent dry duyzend schreden van daer, alleenelyk door haeren kaes beroemt, vermids zy rondom eenen vetten grond heeft. Beverwyk is een dorp, dry mylen van Haerlem gelegen, zeer vermaekelyk, aenzienelyk
| |
| |
en treffelyk, met heerlyke gebouwen vervult, op eene bekwaeme plaets, aen de zee-bogt het Y genoemt, ontrent twee duyzend schreden van de zee, waer van zy door zwaere duynen afgescheyden is, gelegen. Nieuwpoort, regt over Schoonhoven, aen de andere zyde der Lek gelegen, was eertyds een genoegzaem bevolkt en ryk stedeken, maer is nu een gemeyn dorp. Schagen is een groot en heerlyk dorp, gebouwt als eene stad; het ligt in de vrugtbaerste streek van geheel Holland, hebbende een schoon kasteel, het welk den heer dier plaets behoord. Ook worden de stad Zevenbergen, alhoewel op brabandschen bodem gebouwd, en de Klundert, een schoon dorp, in het eyland Ruygenhil gelegen, onder Holland gerekent; beyde die plaetsen behooren den prins van Oragnien. Onder het land van Voorn, een der dry kwartieren of gedeelten van Holland, worden begrepen de eylanden van Goedereede of Goeree en Over-Flacke en het Over-Maesch land, liggende regt over Rotterdam en Schiedam, en vervattende het land van Putten, het land van Stryen, het land van Ysselmonde, Bonaventure, Portugael en Roon, met de voornaeme dorpen van Oud-Beyerland, Koorndyk, Petershil en Moerkerke. Voorders is nog in Holland een groot water, den Biesbosch genoemt, waer in de rivieren de Maes en Wahal te saemen loopende, zig uytstorten; hier zyn in de vyftiende eeuw, by gevolg van eene zwaere overstrooming, meer als tien honderd duyzend menschen verdronken en wel twee-en-zeventig dorpen vernield. In Delfland zyn ook vele rivieren, als de Schie, waer van de stad Schiedam haeren naem ontleent heeft, en de Rotte, die haeren naem aen de stad Rotterdam heeft gegeven. Rhynland word aldus genoemt van den mond van den Rhyn, die daer tusschen vloeyd, het word ook doorsneden door de rivieren de Does, de Vliet, de Syl en de Maren, die alle schepen konnen verdraegen. Amstelland is alzoo genoemt naer den naem der
| |
| |
rivier Amstel, die daer door vloeyd en aen de stad Amsteldam ook haeren naem gegeven heeft. In Ghoyland loopt de rivier de Vecht, en in Noord-Holland, ontrent Alkmaer, Enkhuyzen en Medemblik, by Pitten, ziet men den Hondsbosch, zynde eenen grooten en dikken wal van hout, door de inwoonders met ongemeyne kosten, vernuft en moeyte tegen den vloed der zee gemaekt, waer tegen ook nog ligt eenen zeer zwaeren dyk of dam, die men den Slaeper noemd, en wat meer binnen 's lands is nog eenen zwaeren dyk, den nieuwen Slaeper genoemt; dezen hoek, van duynen ontbloot, moet alzoo bewaert worden, want indien de zee aldaer kwam door te breken, zoude geheel Holland onder water staen en overstroomt worden. Midden op den strand ligt Egmond-opzee, en binnen de duynen de heerlykheyd en het dorp van Egmond, immers alwaer men de overblyfsels ziet van het schoon kasteel der graeven van Egmond, als ook der oude abdy, alwaer de graeven van Holland hunne begraefplaets hadden. Eenige van die landen, in het water gelegen, zyn daer droog gemaekt en bedykt, gelyk men het aen het Egmonder-meir kan zien.
Het graefschap van Artois heeft somtyds door de oorlogen zeer vermeerdert en somtyds ook vermindert; nu ligt het ten noorden aen Vlaenderen, waer van het door de Ley, de Aa en den nieuwen gragt afgescheyden word, ten westen en ten zuyden aen Picardien en ten oosten aen Waelsch-Vlaenderen en Cambresis. Het land is schoon en vrugbaer, voornaementlyk in graenen, het welk aen de inwoonders ten grooten voordeele strekt, doordien het daer mede niet alleenelyk zig zelve maer ook de naestgelegene steden van Vlaenderen en Henegauw rykelyk voorzien kan. Daer zyn negen kasselryen en verscheyde ryke abdyen en kloosters. Men telt'er twaelf steden: Atrecht, S.t Omaer (eertyds Silhin genoemt), Bethune, Arien, Bapeaume, Hesdin, la Fere, S.t Pol, Perne, Lillers, la Bassée en
| |
| |
Lens, een sterk kasteel: Renty, de verwoeste steden van Terouanne en oud Hesdin en acht honderd vier-en-twintig dorpen. Atrecht ligt aen de Scarpe, zes mylen van Douay, acht mylen van Dourlens, in Picardien, en vyf mylen van Kameryk; het is eene groote stad, die door eenen muer in twee deelen gescheyden word, waer van het een la Cité genoemt, den bisschop toebehoort, en het ander la Ville genoemt, onder den landsheer of souvereyn staet; zy zyn beyde sterk van gelegentheyd, hebbende goede mueren en bolwerken en wyde en diepe doch waterlooze gragten. De stad van S.t Omaers ligt op de Aa, vier mylen van Arien en even zoo verre van Ardres, in het graefschap van Guisnes; zy is zeer schoon en wel betimmert, met vele schoone huyzen verciert, waer onder is de heerlyke wooning van den abt van S.t Bertin, waer by een groot meir ligt, vol levende waters, die daer in vloeyen, en vlotende eylandekens, met gras en boomkens daer op, alwaer men de koeyen en schaepen laet weyden, en wanneer men eene touw aen eene der daer op staende boomkens vast maekt, kan men die eylandekens voorttrekken daer men-ze hebben wilt; onder die eylandekens houden zig altyd vele visschen, zoo wel 's zomers als 's winters, om tegen den fellen koude of tegen de groote hitte beschut te zyn. Ontrent vyf mylen van Arien en eene myl en half van Lillers ligt de sterke stad Bethune, alwaer eene groote menigte van zeer goeden en vermaerden kaes, leykaes genoemt, gemaekt word, den welken men voorders in de omliggende landen verzend. Arien ligt aen de Ley, die haer in twee deelen doorsnyd; het is eene goede en sterke stad met een zeer oud kasteel. Bapaume, liggende zes mylen van Atrecht, is een sterk stedeken, hebbende een goed kasteel en een nog al uytgestrekt regtgebied. Renty heeft een schoon kasteel en ligt dry mylen van Mont-Revel en vyf mylen van Hesdin: deze plaets is wonderlyk sterk en heeft den tytel
| |
| |
van markgraefschap, toehehoorende het huys van Croy-Hesdin, is zeer wel gelegen en word voor eene sterke plaets gehouden. Ontrent zes mylen van S.t Omaers en agt mylen van Atrecht ligt S.t Pol, van over lang met den titel van graefschap vereerd, hebbende een uytgestrekt grondgebied, waer onder Perue, een fraey stedeken, vyf mylen van daer gelegen, behoord. Dry mylen van Arien, even zoo veel van Bethune en juyst tusschen beyde die steden ligt Lillers, een taemelyk stedeken. La Bassée, een kleyn stedeken met een groot regtsgebied, ligt twee mylen en half van Lens, het welk ook een kleyn stedeken met een groot grondgebied is, liggende vier mylen van Atrecht. Onder de voornaemste dorpen van Artois bemerkt men Avesne-le-Comte, vier mylen van Atrecht, Achincourt, eene halve myl van Atrecht, S.t Venant, twee mylen van Arien, Leyburg, alwaer de rivier de Ley haere bron heeft, Blangis, Ligny, Auchy en Pas.
Het graefschap van Zeeland word ten oosten en noord-oosten door zekere stroomen, als het Goereesche-gat, Flackee en Volkerak van Holland afgescheyden, heeft ten noord-westen, westen en zuyd-westen de duytsche, vlaemsche of wilde zee, waer tegen het nogtans wel voorzien en bewaert word met duynen, uyt de zee door de natuer opgeworpen, doch welke alleenelyk in Walcheren en Schouwen, de twee uyterste der Zeeuwsche eylanden, te vinden zyn, en word ten zuyden door den linker en ten zuyd-oosten door den regter erm der Schelde van Vlaenderen en Braband afgezondert. Men heeft eertyds in Zeeland acht eylanden getelt: Schouwen, Duyveland, Tolen en Oresand (de welke beoosten de Schelde gelegen, daerom Zeeland Beooster-Schelde genoemt zyn, doch Oresand, nu door de overstroomingen vernield zynde, word het eyland van Philipsland, het welk sedertdien bedykt is geworden, in deszelfs plaets onder de eylanden beoosten de Schelde getelt), Walcheren, Noord-Beveland,
| |
| |
Zuyd-Beveland en Wolfaerts-dyk (de welke bewesten de Schelde zyn en daerom Zeeland Bewester-Schelde genoemt worden). Van deze acht eylanden, waer by men nog mag voegen de eylanden van Goeree, S.t Martens-dyk en S.t Annaland, zyn'er dry die gedueriglyk met de golven der zee worstelen en met groote kosten tegen haere woede behoed worden. De locht van Zeeland is wat straf en zoo gezond niet als de gene der naebuerige gewesten, bezonderlyk in de lente en herft, wanneer'er uyt de waters en poelen van dit land vele zwaere dampen opreyzen, dewyl Zeeland zeer weynig geboomte heeft. Den grond van Zeeland is ongelooffelyk vrugtbaer en uyt eene vette mullige aerde saemengestelt, de velden geven daer overvloedige vrugten, als zeer schoone tarwe en veel meekrab, waer mede de lakens geverwt worden. Daer ontbreken ook aen Zeeland geene lustige weyden, om het vet te maeken, niet alleenelyk binnen, maer ook buyten de dyken, zelfs op de schorren, de welke dikwils door het zee-water overstroomt worden, waer op de inwoonders eenige duyzend schaepen laeten weyden, tot hun groot voordeel, want dit vee zeer groot is en aengenaem en smaekelyk vleesch heeft, en dus van by en van verre door de omliggende volkeren zeer gezogt word. Het voornaemste eyland van Zeeland, zynde ter zelver tyd het uyterste nae het zuyden en westen gelegen, is Walcheren, niet zoo zeer om zyne grootheyd, want Zuyd-Beveland is van veel meerder bevang, als van wegens zyne bekwaeme gelegentheyd, rykdommen, bevolking, getal van steden en meer andere eygenschappen vermaert. Het begrypt in het ronde ontrent acht mylen, hebbende vier beslotene steden: Middelburg, eene bisschoppelyke stad en de hoofdstad van geheel Zeeland, Vlissingen, eene ongemeyne sterke stad, Vere, insgelyks eene sterke en bekwaeme stad, en Arnemuyden. Men ziet daer nog de oude steden van Domburg, Zouteland en West-Kapelle,
| |
| |
die, alhoewel zy niet meer door mueren besloten zyn, nogtans hunne voorige privilegien en oude stads-regten blyven genieten. Tusschen Vlissingen en Arnemuyden ligt den hock of punt van Rammekens, alwaer keyzer Karel den V het zoogenaemd zee-burcht heeft doen bouwen, om den ingang der haeve van Vlissingen langs die zyde te bevryden. Het eyland Walcheren heeft goede dorpen, zoo als Ooster-Souburg en Wester-Souburg, beyde lustige plaetsen, bynae halfwegen Middelburg en Vlissingen gelegen. Zuyd-Beveland is door den Hond van Vlaenderen gescheyden, dit eyland, het grootste van Zeeland, heeft eertyds twintig mylen omtrek gehad, maer alsnu door de groote tempeesten en overstroomingen der zee, als ook door den geduerigen vloed en ebbe van de Schelde, die tusschen Rommerswal en Bergen-op-Zoom geweldiglyk en doorgaens stroomd, is het zeer vermindert. Het plagt dry steden te hebben, waer van de voornaemste, Borssele, in het jaer 1552, met alle de omliggende landen verdronken is. Rommerswal is door die zelve overstrooming van het land afgespoelt en allengskens vervallen en vergaen. Goes is alleen van de Zuyd-Bevelandsche steden geheel gebleven, in eenen leegen moeragtigen grond, op de noordzyde van het eyland, aen eenen erm der Schelde, de Schenge genoemt. Behalve deze stad telt Zuyd-Beveland nog ontrent dertig schoone en lustige dorpen, waer van de gene van Baerland, Cruyningen, Heyntjenszand, Elfs-dyk, Bieselingen en Tersiekem-dam onder de andere uytsteken. Hier in hebben eertyds vele doorlugtige edele stammen hunne zitplaetsen gehad. Noord-Beveland, eertyds zoo vrugtbaer en lustig, dat men het voor den lusthof van Zeeland hield, is door den watervloed van 1532 gansch bedorven geworden, zoo dat het langen tyd gemeen met de zee is geweest, doch naderhand is het wederom aengewassen en bedykt en zyn daer op nieuwe goede dorpen gebouwt, zoo als Colins-plaet,
| |
| |
Cats en het Heek. Wolfaerts-dyk is het kleynste der Zeeuwsche eylanden, dewyl het maer dry mylen in de ronde heeft; het plagt eertyds nog eens zoo groot te wezen en had een stedeken, den Piet genoemt, met twee schoone dorpen: Termuyen en Sabbingen, die alle weggespoelt zyn; nu teld men aldaer maer twee dorpen meer. Het eyland Schouwen heeft, onbegrepen de daer aengehegte polders van Dreysscher, Sonnemaer en Noord-Gouwen, acht mylen omvang; men zegt het binnen-dyks groot te zyn over de achttien honderd gemeten, waer onder vele moeren of half-verdronkene landen zyn, die meest alle gebruykt worden. Deszelfs steden zyn Zierikzee (de hoofdstad van Zeeland Beooster-Schelde), Brouwershaven en Bommenee. Duyveland heeft vier mylen omtrek en heeft de dorpen Ouwerkerke, Nieuwerkerke, Vianen, Kapelle en meer andere. Het eyland Tolen, naest Braband gelegen, is zoo groot niet als Schouwen, doch moet daer voor niet wyken, en zyne grootte is zeer aengewassen met S.t Martens-dyk, een erfdeel van den prins van Oragnien, welkers lustigheyd en vrugtbaerheyd niet minder is. Het stedeken Tolen, het welk daer van het hoofd is, ligt twee mylen van Bergen-op-Zoom. Philipsland, door den grooten bastaerd van Bourgondien bedykt, heeft eenen zeer vrugtbaeren grond en ligt beoosten Duyveland, regt over S.t Anna-land.
Het graefschap van Zutphen, eertyds eene bezondere souvereyniteyt, is ontrent het eynde der elfste eeuw onder de heerschappy van Gelderland gekomen, doordien den graef Otto van Nassau, alsdan graef van Gelderland, de erf-dogter van den laesten graef van Zutphen ten houwelyke bekwam; tegenwoordig maekt het zelve het derde kwartier van Gelderland uyt, waer van Zutphen de hoofdstad is, hebbende onder zig de steden van Doesburg, Deutichom, Loehem, Borckeloo, Grol, Breevoort, Lichtenvoort, Bronckhorst en 's Heerenberg, welke twee laeste den titel van graef-
| |
| |
schap voeren. Zutphen is eene goede en volkryke stad, in een leeg land, aen de regter zyde van den Yssel gelegen, alwaer den vloed Borkel in die rivier valt; het is eene van de sterkste steden der Nederlanden. Doesburg is aen den ouden Yssel gelegen, ontrent eene myl van Aernhem; het is een zoet en wel bevolkt stedeken. Lochem ligt op den Borkel-stroom, ontrent twee mylen van Zutphen. Grol is eene zeer sterke stad, in eene breede vlakte gelegen, hebbende hooge wallen, onder-wallen, gordynen, ravelynen, contrescarpen, zwaere bolwerken en breede gragten. Breevoort is ook een sterk en wel voorzien grensstedeken, gelyk ook Lichtenvoort. Deutichom ligt op den ouden Yssel, eene sterke myl van Doesburg. Bronckhorst, op den regter oever van den Yssel, tusschen Zutphen en Doesburg gelegen, is een goed stedeken, als ook 's Heerenberg, het welk eene sterke myl van Deutichom ligt.
De heerlykheyd of het stift van Vriesland ligt tusschen de Noord-zee, de Zuyder-zee, de Eems (welke het van het graefschap van Embden of Oost-Vriesland afscheyd) en het stift van Overyssel, hebbende acht duytsche mylen lengte en ontrent eene eendere breedte. Vriesland word in Wester-Gouw, Ooster-Gouw en Zevenwolden (waer in de landekens van Stellingwerf en Schoterland begrepen zyn) verdeelt. Wester-Gouw ligt in het noorden van Vriesland en vervat de steden van Franeker, Sneek, Bolswerdt, Harlingen, Slooten, Slaveren, Hinlopen, Workum en Ylst en acht grietenyen met honderd zeven-en-twintig dorpen. Ooster-Gouw is heerlyk in rykdom en bevolking, doch heeft maer twee steden: Leeuwaerden en Doccum en twaelf grietenyen met honderd zeven-en-twintig dorpen. Zevenwolden is van eenen moeragtigen en zandigen grond, hebbende zeven kleyne wouden of bosschen, waer van het zynen naem gekregen heeft, met eenige vischryke meiren; daer het beploegt word is het genoeg vragtbaer, doch niet bekwaem tot weyden; het leverd
| |
| |
turf op, die de inwoonders aen de omliggende landen verkoopen, zynde die inwoonders sterker van lichaem en arbeydzaemer als die der andere deelen van Vriesland, die door de wellusten zeer verzwakt zyn; dit deel van Vriesland vervat geene steden en heeft maer negentien grietenyen met zeven-en-zeventig dorpen. Franeker is een kleyn maer lustig stedeken, alwaer veel vriesschen edeldom woond; het heeft vier vaerden waer door de grootste schepen in de stad konnen komen; aen de zyde nae Harlingen heeft het eene redelyke voorstad en het is gelegen in eene weeldige landauwe, vol fraeye dorpen en lusthuyzen der edele. Sneek is eene oude, groote, bevolkte, schoon gebouwde en versterkte stad, hebbende vischryke meiren in haere nabyheyd, waer door zy alle de andere steden van Vriesland overtreft. Bolsweerd, eene duytsche myl bewesten Sneek, aen de vaert van Workum nae Doccum, op eenen eenigzins verheven grond gelegen, is eene volkryke stad, met gragten doorsneden en eene duytsche myl van de zee. Harlingen, de eerste stad van Vriesland, naest Leeuwaerden, is eene goede, groote, bevolkte en magtige zee-stad, gelegen aen de Zuyderzee, eene groote myl van Franeker, in eenen leegen grond, die men in oorlogs-tyd gemakkelyk onder water kan zetten, zoo dat zy niet wel aengetast kan worden. Sloten, aen een groot meir gelegen, waer van het zynen naem bekomen heeft, is een bevolkt en wel versterkt stedeken. Staveren is d'alderoudste stad van Vriesland en was eertyds zeer groot, ryk en magtig, zynde eene hanse-stad en hebbende eene groote en bekwaeme zee-haeve, doch nu is zy vervallen en haere haeve verslykt. Hinlopen ligt aen de Noord-zee en heeft eene geringe en ondiepe haeve, welke maer alleenelyk door visschers gehanteert word. Workum ligt in eenen vetten grond en heeft eene kleyne haeve op de Noord-zee, alwaer veel visch aengebragt word. Leeuwaerden, de hoofdstad van Vriesland, is bynae in het midden van dat land,
| |
| |
in eene vette landauwe, twee mylen van Doccum, tusschen welke beyde steden eene vaerd bestaet; het is eene groote, schoone, volkryke en bisschoppelyke stad, verciert met vele heerelyke gebouwen en huyzen, vele breede straeten en diepe vaerden. Doccum, op de rivier de Eems, eene myl van de zee gelegen, heeft eene goede haeve; het is eene kleyne maer wel gebouwde stad, hebbende eenen lustigen omtrek, vol weyden en bouwlanden. Behalven deze steden heeft Vriesland nog voornaeme dorpen, ryker van koophandel als sommige steden, als Collum, Maccum, Menaldum, Heerenveen, Wirdum en Hallum. Ook behooren onder Vriesland de eylanden van der Schelling, Ameland en Schiermonik, die ontrent vyftien honderd schreden van Ooster-Gouw afliggen.
Het stift van Utrecht, tusschen Holland en Gelderland besloten; heeft eenen goeden en vrugtbaeren grond, die hooger en min diep en moeragtig als dien van Holland zynde, ook bekwaemer is om met koorn bezaeyt te worden; zulks is de oorzaek dat de logt aldaer zeer gezond en zuyver is, het welk vele lieden aenlokt om'er hun verblyf te komen nemen. Boven de hoofdstad Utrecht, waer van het land zynen naem neemt, heeft men'er nog vier bemuerde steden: Wyk-te-Duerstede, Rhenen, Amersfoort en Montfoort. Utrecht ligt aen eenen erm van den Rhyn, zoo voordeeliglyk dat men van daer in eenen dag kan reyzen tot de eene of andere van vyftig beslotene steden, welke even wyd van haer liggen, waer in den koning Philippe den II, wanneer hy zulks zelve beproefde, een groot genoegen nam. Ook kan men, des morgens uytgaende, in eene van zes-en-twintig steden, rond Utrecht gelegen, komen, aldaer het middagmael nemen en nog voor den avond binnen Utrecht terug zyn; het is eene groote, magtige, aerdsbisschoppelyke, schoone en lustige stad, hebbende heerlyke straeten, kerken en huyzen; men ziet'er nog de overblyfsels van een oud
| |
| |
en sterk kasteel; onder de kerken, die veel in getal zyn, munten bezonderlyk uyt de vyf collegiaele kerken van S.tBonifaes of Salvator, S.t Pieters, S.t Jans, O.L. Vrouw en S.t Martens (de aerdsbisschoppelyke kerk); deze laestgenoemde kerk heeft eenen der aldergrootste torens welke men in de Nederlanden ziet. Wyk-te-Duerstede, eene der oudste steden van Batavien, was eertyds zoo groot en magtig, dat zy wel honderd heydensche tempelen binnen haere mueren besloot; naderhand is zy door de Noordmannen verscheyde mael verwoest geworden, nogtans is het nog een redelyk fraey stedeken gebleven, liggende aen de Lek, eenen erm van den Rhyn, aldus genoemt, eene myl van Culemburg en dry mylen van Utrecht en hebbende een zeer oud kasteel. Rhenen ligt op de Lek, twee mylen boven Wyk-te-Duerstede en vyf mylen van Utrecht; het is eene oude stad en hoogst waerschynelyk de zelve welke by den uytmuntenden romeynschen geschiedenis-schryver Cornelius Tucitus, Grinnes genoemt word. Amersfoort ligt op het rivierken de Eems, het welk in de Veluwe zynen oorsprong hebbende, midden door de stad vlied en eene myl van daer zyne waters in de Zuyder-zee stort; deze stad ligt dry mylen van Utrecht, is wel gebouwd en met strydbaere inwoonders voorzien. Montfoort is eertyds door de bisschoppen van Utrecht, eene myl van Woerden en even zoo verre van Oudewater, aen de Yssel, tot eene grens-stad tegen Holland, met welkers graeven zy langen tyd eenen zwaeren oorlog gevoert hebben, gebouwt.
Het stift van Overyssel ligt tusschen de Zuyderzee, Vriesland, Groeningen, Westphalen, Zutphen en Gelderland, en word in dry drost-ampten verdeelt, namentlyk Ysselland of Salland, (waer by het kleyn drost-ampt van Vollenhoven gevoegt is), Drenthe en Twente. Salland strekt zig langs den Yssel van Deventer tot aen de Zuyderzee; Drenthe is met eenen grooten streep lands uytgebreyd langs Vriesland en Groeningen, en
| |
| |
de Twente paelt aen het graefschap van Bentheim en het bisdom van Munster, in Westphaelen. Daer zyn in Overyssel zeer vele moerassen en veenen of heyden, zynde het overig van den grond vrugtbaer in koorn; ook heeft men aldaer eenige weyden en is den veenagtigen grond van Drenthe met eenige lustige voordeelige, alhoewel kleyne bosschen, beplant, en door sommige rivieren, als de Yssel, de Vecht, de Aa, de Schipbeke, de Denkel en de Regge besproeyt, welke alle kleyne schepen konnen verdraegen en tot het uytvoeren van kareel-steenen, hout en turf zeer nuttig zyn. In Overyssel heeft men de bewalde steden van Deventer, Campen, Zwol, Vollenhoven, Steenwyk, Ootmarsen en Oldenzeel, en de opene steden van Meppel, Geelmuyden, Coevoorden, Hardenberg, Ommen, Almeloo, Goor, Diepenheim, Delden, Enschede, Ryssen, Wilsum, Assen en Grafhorst. Deventer, eene bisschoppelyke stad en de hoofdstad van geheel Overyssel, liggende op den regter-oever van den Yssel, is wel bevolkt, koophandelryk en met goede gebouwen verciert. Campen, op den zelven oever van den Yssel, vyf mylen beneden Deventer gelegen, is eene voortreffelyke, schoone en groote stad, hebbende hooge mueren met hooge torens en wyde gragten, maer zonder wallen of bolwerken; zy heeft eene schoone brug over de rivier, gebouwt op zeer hooge paelen of pilotten, waer van de gewelfsels zeer hoog en zoo steyl oploopen, dat het geheel werk in de logt schynt te hangen, daer het nogtans kloek en wel vastgehegt is. Zwol, gelegen in eene aengenaeme landauw, eene halve myl van den Yssel en eene groote myl van Campen, op eenen vliet, die in de Vecht valt, is eene goede en sterke stad. Vollenhoven ligt in eene bogt der Zuyder-zee, twee mylen van Steenwyk; het is eene goede stad met eene bekwaeme haeve. Steenwyk ligt op de rivier de Aa, en is een kleyn stedeken van zestien honderd schreden omtrek; het omliggende land is vrugtbaer in koorn
| |
| |
en heeft goeden turf. Hasselt is een stedeken aen de Vecht gelegen, wel bewalt en bewoont en geenzins onaengenaem, dewyl'er veel koophandel bedreven word. Ootmarsum is een oud stedeken, liggende aen de Dinkel, dry mylen van Almeloo, sommige meenen dit stedeken de oude stad Martii te zyn, even zoo als Oldenzeel, ook een kleyn maer lief stedeken, eene myl van daer gelegen, de oude stad Salium is.
Het stift van Groeningen ligt besloten tusschen Vriesland, Oost-Vriesland, Westphaelen, Overyssel, de Zuyder-zee en den zee-boezem der Noord-zee, den Dullaert genoemt. Dit land is van ouds tyd in kleyndere landen verdeeld geweest; ten oosten liggen de Langewolden, dertien schoone dorpen vervattende; daer nevens zyn de Fredenwolden, aen Drenthe paelende, eenen slegten en onvrugtbaeren grond hebbende en tien dorpen vervattende; de Hummerzer, uyt nog dry dorpen bestaende, liggen aen den mond der rivier Louwers, in eenen vetten grond; de Medachten, wat meer naest de stad Groeningen, in eenen zeer vrugtbaeren grond liggende, vervatten negen dorpen; alle deze streken liggen beoosten het Hunnesische-Diep, als ook Hunsingoen, een wyd uytgebreyd en vrugtbaer land; de Fivelingen, aen den mond der Eems gelegen, en een en-dertig dorpen in zig besluytende; de Duerswolden, liggende bezyden de Fivelingen, in eenen leegen poel- en moeragtigen grond, en negen dorpen vervattende; alle deze gewesten maeken de zoogenoemde Ommelanden uyt. Voorders heeft men nog twee andere streken in het Groeninger-land, namentlyk de Oldampten, ten noord-westen van den Dullaert gelegen, waer van het zelve voormaels groote schaede geleden heeft; en de Westerwolden, met vyf dorpen, in eenen moeragtigen en slegten grond gelegen. Groeningen is de hoofdstad en eenige stad van geheel het stift, liggende in eene kleyne streek, Goorecht genoemt, zes mylen van Leeuwaerden en vyf mylen van Emden, de hoofdstad
| |
| |
van Oost-Vriesland; het is nu eene groote, ruyme, bisschoppelyke, heerelyke en sterke stad, schoon van gebouwen, met regte en breede straeten, die meest alle op twee groote merkten uytkomen, zy heeft twaelf kerken, van de welke de oudste eenen ongemeyn hoogen en kostelyk gebouwden toren bezit. Naest Groeningen, in de Fivelingen, ligt het groot en schoon dorp Dam, waer op volgt Delfzyl, eene sterke schans met eene goede haeve. In de Old-ampten ligt Winschoten, eene redelyke sterkte. Aen den Dullaert heeft men Langerakker-schans en op de Bourtanysche heyde ligt ook nog een sterk fort. Onder de dorpen van het Groeninger-land zyn'er ontrent honderd zestig die kerk-torens hebben, de grootste daer van zyn Visch-Vliet, aen de Lauwers, Nord-Harn, in de Lange-Wolden, Winsum, aen de Hunnesische bogt, Bettim, Uythuyzen, Meddelstum, Ultrum, Woesum en Liens, in de Husingoen, Loppersum, Bierum en Fraemsuinum, in de Fivelingen, en Middenwolden in de Old-ampten. Onden Groeningen behooren ook de eylandekens var Watten, Rottam, Borkum en Wyst, welke door visschers bewoont zyn en elk twee à dry kleyne dorpen vervatten.
De heerlykheyd van Mechelen is de kleynste van alle de nederlandsche provincien, doordien haer regtsgebied niet voorder strekt als over de stad en vryheyd van Mechelen en de dorpen van Hever, Muysen, Hoombeek, Leest, Hessene, Neckerpoel, Heyst, Nieuwland en toebehoorten. Het groot dorp van Heyst, gelegen ontrent twee mylen van Mechelen, op eenen hoogen heuvel, met de daer onder liggende regtzeggingen, die te saemen eene goede heerlykheyd uytmaeken, gebruykt de costumen der zelve stad en is begrepen binnen de paelen van haere jurisdictie, zoo dat men van de vonnissen, aldaer uytgesproken, nae Mechelen mag appeleeren, gelyk die van Heyst ook met de stad Mechelen contribueeren in alle haere lasten, uytgezondert nogtans dat
| |
| |
zy geenen accyns betaelen. De overige landen buyten Mechelen hebben met die stad niets gemeyns, maer staen onder Braband en worden door bezondere amptheden bedient. Daer-en-tegen zyn'er vyf dorpen in Braband gelegen, waer van'er twee, naementlyk Deurne, by Antwerpen, en Hagen, tot Mechelen in beroep en ten hoofde gaen, wel verstaende, dat zy de keur hebben van hunne appellatie te verheffen voor de schepenen der stad Mechelen, of in de kancelary, alles uyt kragte van een concordaet, den achtsten dag van winter-maend in het jaer Ons Heere 1533 tusschen die van Braband en de stad Mechelen gesloten. De stad Mechelen is eene van de oudste en voornaemste steden der Nederlanden, wonderlyk wel gelegen van wegen de logt en alle andere menschelyke gerieffelykheden, in het hert van Braband, tusschen Loven, Antwerpen en Brussel, op ontrent vier mylen afstand van idere van die steden, zes mylen van Dendermonde en twaelf mylen van Gend. Zy word door de rivier de Dyle besproeyd en door haere ermen in verscheyde deelen verdeeld, waer over vele bruggen liggen; de daer door gemaekte eylandekens staen vol schoone kerken, kloosters, gasthuyzen, godshuyzen en andere gebouwen. Mechelen is nu eene aerdsbisschoppelyke stad, hebbende zeven parochie-kerken, waer onder de wel gebouwde hoofd-kerk van S.t Rumoldus of Rombout. Daer zyn ook aldaer vele conventen of kloosters, onder de welke dat der Minderbroeders, gehouden voor het grootste, schoonste en volmaekste klooster, het welk dat geestelyk mans-order in de Nederlanden bezit, uytschynt. Binnen Mechelen zyn ook vele heerlyke paleyzen en bezondere huyzingen met schoone en lustige hoven, naementlyk het huys van Pitzenburg, eene wooning der heeren van het duytsch ridder-order, de welke jaerlyks groote inkomen hebben. Mechelen heeft nu een schoon seminarie en daer word aldaer veel geschut gegoten, en dat zoo konstiglyk als
| |
| |
ergens in de gantsche weireld, ook is aldaer het groot arsenael of wapenhuys der Nederlanden, alwaer al het grof geschut en andere oorlogsgereedschappen, enginen en wapenen bewaert worden. Te Mechelen is ingestelt den grooten raed der Nederlanden, waer in het uyterste vonnis, gezeyd revisie, gegeven word, zonder voorder appel; daer komen ook voor dezen grooten raed, ter eerste instantie of aenleg, de zaeken der gulde-vlies heeren. Ten laesten genieten de mechelaeren groote voorregten en vryheden, die zy voor hunne diensten van de nederlandsche vorsten gunstiglyk verkregen hebben.
|
|
Auteursrechtvrij