De historie van Belgis

Achtste Kapittel.

Van de bynaemen welke aen sommige Forestiers en Graeven van Vlaenderen gegeven zyn geweest.

Even als andere vorsten, hebben de souvereynen van Vlaenderen, ingevolge hunne meer of min uytstekende lichaemlyke of innerlyke hoedaenigheden, bynaemen verworven, waer onder zy by het naergeslacht bekend zyn. Daer die bynaemen noyt zonder gewigtige beweegredens aen onze vorsten gegeven zyn en de zelve somtyds hunnen aerd doen kennen, moet eene verhandeling over derzelver oorzaek den weetgierigen lezer natuerlyk behaegen.

Lideric den I, zoon van Saluwaert, vorst van Dijon, in Bourgondien, en van de vorstin Ermengarde, dogter van den graef van Roussillon, den eerst-bekenden forestier van het land van Buc¹, nu Vlaenderen, wierd genoemt Li-

1 Volgens de eenpaerige betuygenis van alle onze kronykschryvers, was Vlaenderen in oude tyden geheel overdekt met wouden en bosschen, waerom de eerste vorsten of bestierders van dit landschap forestiers of houtvesters genoemt wierden. Ouder de boomen, welke die uytgebreyde wouden uytmaekten, bevouden zich vele beuken, doordien deze boomen in. Vlaenderen zeer wel groeyen en aen dit land eygen zyn. Van die beuken, kan Vlaenderen zeer wel zynen ouden naem van land van Buc bekomen hebben.

[p. 70]

derik de Buc, om dat hy de souvereyniteyt van dat landschap bekwam van Dagobertus, koning van Austrasien, wiens zuster hy ten houwelyke had.

Lideric den II, vyfden forestier van het land van Buc, komt ons altyd in de kronyken voor onder den naem van Lideric van Harlebeke. Dien bynaem van Harlebeke is hem gegeven, om dat hy, aleer hy forestier wierd, erffelyken graeve was der aloude stad Harlebeke, by Kortryk, alwaer hy ook geboren, gestorven en ter aerde bestelt is.

Baudewyn den I, eersten graef van Vlaenderen, had den bynaem van den Yzeren of met den Yzeren erm bekomen, om dat gewoonelyk geheel zyn lichaem met een yzer harnas bedekt was en dat hy eenen zoo kloek en sterken erm had, dat den zelven van yzer scheen te zyn, het geen hem zeer ontzachelyk maekte.

Baudewyn den II, tweeden graef van Vlaenderen, had den bynaem van Kaelen (calvus). Volgens het grootste gedeelte der vlaemsche kronykschryvers, is dien bynaem aen dezen vorst gegeven, niet om dat hy kael van hair was, maer om dat zynen moederlyken groot-vader, den koning van Vrankryk Karel den II, wiens hoofd schier geheel van hair ontbloot was, den zelven droeg. Daer zyn nochtans eenige schryvers die beweiren, dat den graeve Baudewyn den II inderdaed zeer kael van hair was, en dit gevoelen, hoewel het zelve het gene der meeste menigte niet is, schynt het meest gegrond te zyn, dewyl het natuerlyker is te gelooven, dat den graeve zynen bynaem bekomen heeft van een lichaemsgebrek, daer hy zelve aen onderhevig was, te meer daer zynen moederlyken groot-vader en zelfs, zoo eenen franschen geschiedenis-schryver verhaeld, zyne moeder kaelhoofdig waeren en men dikwils dit gebrek in familien ziet blyven en de ouders het zelve aen hunne kinders ziet voordzetten.

Arnold den I, derden graef van Vlaenderen,

[p. 71]

word door de historie-schryvers als eenen zeer fraeyen mensch afgebeeld, ook wierd hy daerom in zyne jeugd Arnold den Schoonen genoemt. In zyne mannelyke jaeren verwierven hem zyne uytmuntende deugden en zyne roemruchtige daeden den bynaem van Grooten, den luysterryksten van alle de naemen welke men eenen vorst kan toeëygenen, wanneer den zelven hem niet, zoo als het zoo dikwils gebeurd, door eene laffe vleyery gegeven word. Toen Arnold eenen zeer hoogen ouderdom bereykte, welken de schoonheyd van zyn lichaem en aengezicht bad doen verdwynen, en hem belette eenige andere deugden als eene stille godvrugtigheyd te doen glinsteren, wierd hy Arnold den Ouden genoemt, onder welkers laesten bynaem dien vorst in de geschiedenis en by het naergeslacht meest bekend is.

Baudewyn den III, vierden, en Arnold den II, vyfden graef van Vlaenderen, hebben beyde geenen anderen bynaem als den genen van Jongen bekomen, welken hun gegeven wierd, om dat zy inderdaed, ter vergelyking van Arnold den Ouden (vader van den eerstgenoemden en grootvader van den anderen), zeer jong waeren, wanneer de bestiering van Vlaenderen hun toevertrouwt wierd.

Baudewyn den IV, zesden graef van Vlaenderen, word ons door de geschiedenis-schryvers afgeschetst met eenen buytengewoonen langen en schoonen baerd, welken hem de bynaemen verschafte van Baudewyn den Gebaerden (Balduinus Pogonatus), Baudewyn met den langen Baerd en Baudewyn met den schoonen Baerd, waer onder den naem van dien vorst tot ons is gekomen.

Baudewyn den V, zevensten graef van Vlaenderen, heeft twee bynaemen gehad. Zyne milddaedigheyd wegens de stad Ryssel, welke hy met mueren omringde en alwaer hy de naermaels zoo beruchte collegiaele kerk van S.^t Pieters gestigt heeft, deed hem Baudewyn van Ryssel noemen, terwyl zyne goedaerdigheyd hem den bynaem

[p. 72]

van den Goedertieren verwierf. Doch onder den eersten dezer bynaemen staet hy in de geschiedenis meest bekent, en den anderen schynt hy maer alleen geduerende zyn leven gevoert te hebben.

Baudewyn den VI, achtsten graef van Vlaenderen, is door de fransche kronyk-schryvers onder de naemen van Baudouin de Mons en Baudouin de Hasnon, en door de vlaemsche geschiedenis-schryvers onder die van Baudewyn den Vreédzaemen en Baudewyn van Bergen genoemt. Den naem van Baudewyn van Mons of Bergen, hoofdstad van het graefschap van Henegauw, wierd hem gegeven uyt hoofde van zyn houwelyk met de vorstin Richilde, dogter van Reynier den IV, graef van Henegauw, waer door hy de souvereyniteyt over dat landschap en desvolgens over deszelfs hoofdstad Bergen bekwam, alwaer hy, geduerende zyns vaders leven en aleer de bestiering van Vlaenderen in handen te nemen, zyn gewoon verblyf hield. De henegauwers noemen hem Baudewyn van Hasnon, om dat hy den herstelder en den milden begiftiger is geweest van het vermaerd Benedictiner-mans-klooster of abdy van Hasnon, in Henegauw, eerst door den heyligen geloofs-verkondiger Amandus gestigt en daer naer S.^t Amand genoemt. Eyndelyk wierd hy den Vreédzaemen of den Peysbaeren bygenoemt, om zynen gerusten en vreédzaemen aerd, welken, indien den graef niet in het bloeyen zynder jaeren door de onverzoenbaere dood zyne onderzaeten ontrukt was geweest, zyne staeten tot heyl en voorspoed zoude verstrekt hebben.

Arnold den III en Baudewyn den VII, beyde zoonen van Baudewyn den VI en agtervolgens negenste en tiende graeven van Vlaenderen, hebben beyde, om hun eenvoudig verstand, en rampzalig eynde, als zynde, naer eene zeer kortstondige regeering, omstreeks de stad Cassel, in West-Vlaenderen, verslaegen, de zelve bynaemen

[p. 73]

gehad van den Simpelen¹ en den Ongelukkigen.

Robregt of Robert den I, elfsten graef van Vlaenderen, is, volgens het gevoelen van meest alle de schryvers, den Vriese bygenoemt, om dat hy door zyn houwelyk met de vorstin Gertruyde, dogter van Herman, hertog van Saxen, en weduwe van Floris den I, graef van Holland en Zeeland, de heerschappy dier landen bekomen hebbende, West-Vriesland en Kennemerland op de Vriesen veroverd heeft en in verscheyde luysterryke veldslaegen over dit volk gezegepraelt heeft. Andere willen dat dien bynaem hem gegeven wierd als een kenmerk van zyne uytnemende sterkte van lichaem, buytengewoone vromheyd en onbeschromden moed, terwyl in dien tyd de Vriesen voor de sterkste, kloekmoedigste en vromste mannen van het noorden aenzien wierden. Daer zyn ook schryvers die beweiren, dat dien bynaem hem gegeven wierd, om dat hy zig beter als eenige zyner voorzaeten van zyne onderdaenen had doen vreezen en eerbiedigen, zoo dat den bynaem van Vriese, volgens hun, het woord gevreesden zoude beteekenen; den lezer zal na welgevallen eene van deze verschillige gevoelens konnen aennemen. Behalve den bynaem van den Vriese heeft Robregt den I nog twee andere bynaemen gehad: vermids hy eenen taemelyken hoogen ouderdom gehad heeft en om hem te onderscheyden van zynen zoon en erfgenaem van zyne kroon, die ook den naem van Robregt voerde, is hy (zekerlyk naer zyn overlyden) den Ouden bygenoemt; en naer dat hy uyt boetveirdigheyd de bedevaerd nae het Heylig Land had gedaen, wierd hy Robregt van Jerusalem genoemt, doch dezen laesten naem, dewyl den zelven met meerdere rede aen zynen zoon Robregt toekwam, heeft hy by het naergeslacht niet behouden. Volgens Iperias en Mal-

1 Een oud fransch woord, het welk alsnu in de beteekenis van eenroudigen of ennoozelen zeer weynig gebruykt word.

[p. 74]

bruncq wierd Robregt den I, om zyne uytmuntende dapperheyd, ook den zoon van S. Joris genoemt.

Robregt den II, twaelfsten graef van Vlaenderen, wierd eerst Robregt den Jongen of den jongen Robregt de Vriese bygenoemt; laeter, naer dat hy, ten jare 1077, Godefridus van Bouillon, in den eersten kruystogt nae het Heylig Land vergezeld had en de heylige stad Jerusalem had helpen innemen, wierd hy Robregt of Robert van Jerusalem genoemt, onder welken glorieryken naem hy in de geschiedenis gekenmerkt is.

Baudewyn den VIII, dertienden graef van Vlaenderen, door de vlaemingen Hapkin (en niet Apkin, zoo als sommige geschreven hebben), door de waelen à la Heppe of à la Hapieule en door de fransche à la Hache bygenoemt, bekwam dezen bynaem, niet om dat hy, zoo sommige meynen, naer het aloud gebruyk der Gauloisen, gewoonlyk eene byl, alsdan hapkin¹ genoemt, in de hand droeg, maer wel uyt hoofde van het streng regt het welk hy in zyne staeten onderhield, en van de groote menigte booswigten welke hy deed ombrengen, dewyl men in dien tyd tot het onthoofden der misdaedige eene byl gebruykte, welke eenige eeuwen laeter door een slag-zweird vervangen wierd, het gene den zelven naem van heppe behield, zoo als men het kan zien in het waelsch opschrift der schildery, berustende in het stadhuys te Gend en verbeeldende den zoon die zynen vader wilt onthoofden, waer van in de historie van Belgis breedvoerig gehandelt is, ver-

1 Ten platten lande vind men hedendags nog in verschillige provincien der Nederlanden, doch bezonderlyk in Vlaenderen, spooren der oude land-tael in sommige woorden welke by onze landslieden nog van gebruyk zyn. Het is alzoo dat eenen persoon zich tot Olsene (een dorp gelegen aen den kasseydeweg van Gend op Kortryk, tusschen Machelen en Zulte) bevindende, met verwondering eenen boer hoorde zeggen, sprekende van een stuk land, gemeenlyk byl-stuk genaemd, dat het een hep-stuk was, welke benaeming haeren oorsprong moet genomen hebben uyt den naem van heppe of hapkin, welken in de middeneeuw in Vlaenderen aen eene byl gegeven wierd.

[p. 75]

mids het slag-zweird, waer mede den boef zynen vader het hoofd dagt te zullen afslaen, aldaer heppe genoemt word.

Den gelukzaligen Karel den I, veertienden graef van Vlaenderen, schynt, volgens het eenpaerig gezeg van alle de kronyk-schryvers, die hem als alderdeugdzaemst en zeer goedaerdig afschetsen, zynen bynaem van den Goeden zeer wel verdient te hebben. Daer de godvrugtigheyd, onder de andere deugden waer mede dezen graef begaeft was, zeer uytscheen, is hy ook wel den Godvrugtigen bygenoemt.

Willem, vyftienden graef van Vlaenderen, heeft de bynaemen gehad van van Normandien, om dat hy zoon was van den hertog van Normandien Robregt III en van Clito.

Dirk, Diderik, Theodorik of Thierry, zestienden, en zynen zoon Philippe den I, zeventienden graef van Vlaenderen, hebben beyde geenen anderen bynaem gehad als den genen van Elsatien, om dat Dirk, zoon van Dirk, hertog van Lotharingen en van Geertruyde, dogter van den graef van Vlaenderen Robregt van Jerusalem, alvoorens in Vlaenderen te regeeren, landgraef van den Elsas of Elsatien was geweest.

Baudewyn den IX, graef van Henegauw en achttienden graef van Vlaenderen, is om zynen vromen aerd den Kloekmoedigen bygenoemt. Zyne gemaelin Margareta, zuster en erfgenaeme van Philips van Elsatien heeft den zelven bynaem van Elsatien gevoert.

Baudewyn X (of Baudewyn VIII, indien men, zoo als vele schryvers doen, zynen vader Baudewyn den Kloekmoedigen, en den tweeden zoon van Baudewyn van Bergen, Baudewyn den Simpelen, onder het getal der graeven van Vlaenderen niet rekent, in welk geval hy alsdan maer den zestienden graef van dit landschap zoude zyn), negentienden graef van Vlaenderen, bekwam den bynaem van Baudewyn van Constantinopolen, naer dat hy op den troon der grieksche keyzers te Constantinopolen was gestegen.

[p. 76]

Joanna en Margareta II, beyde dogters van Baudewyn van Constantinopolen, en agtervolgens graevinnen van Vlaenderen, hebben ook beyde de bynaemen van Constantinopolen gehad. De graevin Margareta wierd nog daer-en-boven, om haere schoonheyd, rykdommen, magt, verstand en geleerdheyd, met zinspeling op haeren voornaem, Margareta Margaretarum, dat is, de Peirel der Peirlen genoemt.

Ferdinand of Ferrant¹, zoon van don Sanchez, koning van Portugael, die door zyn houwelyk met Joanna van Constantinopolen den twintigsten graef van Vlaenderen wierd, heeft geenen anderen naem gedraegen als den genen van Ferdinand of Ferrant van Portugael.

Thomaes, zoon van Thomaes, graef van Savoyen, en door zyn houwelyk met Joanna van Constantinopolen, reeds weduwe zonder kinderen van den vorst Ferdinand van Portugael, een-en-twintigsten graef van Vlaenderen, heeft geenen anderen bynaem gehad als van Savoyen, uyt oorzaek dat zynen vader souvereyn van dat landschap was.

Willem den II, twee-en-twintigsten graef van Vlaenderen, is in de geschiedenis bekend onder den bynaem van Dompierre, welken hem gegeven wierd om dat hy zoon was van Archambauld den VIII van Bourbon, heer van Dompierre (Domus-Petri), in Champagne, en oppersten schenker der oude graeven van Champagne. Naer zyne

1 Den naem van Ferrant, welken aen den vorst Ferdinand van Portugael gegeven wierd, was eene verkorting van zynen doop-naem en beteekende in het fransch der 12.^e en 13.^e eeuwen yzer-kleurig. Wanneer dien vorst, in den veldslag van Bovines, tusschen Ryssel en Doornyk, door den franschen koning Philippus-Augustus krygsgevangen gemaekt zynde, op eenen wagen, met vier yzer-kleurige peirden bespannen, binnen Parys gebragt wierd, zong het volk de volgende rymkens, met zinspeling op gemelde naem-verkorting:
Quatrc ferrants bien ferrez,
Trainent Ferrant bien enferrez.
Het geen letterlyk in het vlaemsch vertaelt, te zeggen is: Den sterk geboeyden Ferdinand word door vier wel beslaegen yzer-kleurige peirden voortgetrokken.

[p. 77]

dood is hy, om hem te onderscheyden van zynen oudsten zoon Willem den III, ook wel den Ouden bygenoemt. Dezen vorst was door zyn houwelyk met de princes Margareta van Constantinopolen, reeds weduwe van Bouchard van Avesnes, op den troon van Vlaenderen geraekt.

Willem den III en Guy of Guido, beyde zoonen van Willem den II, en agtervolgens dry-en-twintigste en vier-en-twintigste graeven van Vlaenderen, hebben ook beyde den bynaem van Dompierre gehad; doch den eerstgenoemden is nog den Jongen bygenoemt, ter onderscheyding van zynen vader Willem den Ouden.

Robregt den III, vyf-en-twintigsten graef van Vlaenderen, is Robregt van Bethune genoemt, door zyn houwelyk met de vorstin Mechtildis, eenige en erfagtige dogter van Robregt van Atrecht, heer van Bethune, dewyl hy reeds souvereyn van Bethune was, aleer zynen vader Guy van Dompierre overleed en hy ten troon van Vlaenderen steeg.

Lodewyk den I, zes-en-twintigsten graef van Vlaenderen, wierd, even als zynen vader Lodewyk (zoon van den graef Robregt van Bethune) Lodewyk van Nevers genoemt, uyt hoofde dat beyde die vorsten het fransch graefschap van Nevers bezaten, doordien Yolente of Violente, tweede gemaelin van Robregt van Bethune, eenige erfagtige dogter was van Odo of Eudes, graef van Nevers. Nochtans om vader en zoon van elkander te onderscheyden, wierd den eersten den ouden Lodewyk van Nevers en den anderen den jongen Lodewyk van Nevers genoemt. Dewyl dezen jongen Lodewyk van Nevers ten jaere 1346 in den beruchten veldslag van Crécy gesneuveld is, wierd hy Lodewyk van Crécy genoemt, onder welken naem hy by meest alle de hedendagsche geschiedenis-schryvers aengeteekent staet.

Lodewyk den II, zeven-en-twintigsten graef van Vlaenderen, is door sommige schryvers om zynen vroylyken aerd en om dat hy in het bywoonen

[p. 78]

en aenhooren van spelen en klugten een genoegen nam, den Blygeestigen bygenoemt, doch door meest alle de schryvers word hy Lodewyk van Male¹ genoemt, en het is onder dien bynaem dat hy in de geschiedenis bekend staet. Male² was een kasteel, het welk door den graef van Vlaenderen Robert den Vriese, eene myl van Brugge, gebouwd was, sedertdien tot een vorstelyk paleys der graeven van Vlaenderen verstrekte, in de 16.^e eeuw door den koning van Spagnien Philippe den II aen don Juan de Lopez-Gallo verkogt, kort naderhand tot den rang en tytel van baronny verheven en in het midden der laeste eeuw geslegt is. Dewyl Lodewyk den II in dit kasteel ter weireld kwam en aldaer gewoonelyk

1 Eenige fransche kronyk-schryvers hebben zich misgrepen met den naem van den graef Lodewyk van Male te vertaelen Louis lo Masle, het is te zeggen, Lodewyk den Mannelyken, in plaets van Louis de Male, zelfs hebben sommige van hun daer by gevoegd dat Lodewyk, door zynen vromen mannelyken aerd aldus genoemt was; hadden zy beter het land gekend waer van zy handelden, zy zouden dien misslag niet begaen hebben. Hier uyt ziet men hoe noodzackelyk het voor eenen geschiedenis-schryver is eene volledige kennis te hebben der plaetsen en inwooners der landstreek waer van hy spreekt, en hier ontrent denkt men te mogen bemerken, dat het by gebrek is aen die vereyschte wetenschap in eenen historie-schryver, dat Paulus-Emilius Veronensis, Froissart, Monstrelet, Gaguin, Daniel en menigvuldige andere, die deze kronyk-schryvers gevolgt hebben, zoo vele en zulke zwaere misslaegen begaen hebben nopens den naem der plaetsen en persoonen in Vlaenderen, waer in zy, by gebrek van de vlaemsche tael magtig te zyn en ons land te kennen, zich geheel verwert hebben.

2 By vele schryvers word dit kasteel Maele genoemt; doch zulks is den rechten naem niet, dewyl onze voorouders de ae in hunne tael niet gebruykten en de woorden baeren, haege, maelen, draek, vaeren, vaenen enz., schreven baren, hage, malen, drac, varen, vanen enz., en men in alle de oude charters, waer van gewaeg gemaekt word van dit kasteel, het zelve Male gespelt vind. Dit kasteel heeft verscheyde kasteleynen gehad, die aldaer door de graeven van Vlaenderen gesteld waren, om het zelve te bewaeren, en het is van hun dat de edele familie van Male of van de Male afkomstig is, waer aen den bekenden brugschen schryver Seger van Male behoorde, bekend door eene manuscripte kronyk en door zyne lamentatien op de beeldstormery der 16.^e eeuw, waer van hy ooggetuyge is geweest, welke werken den heer Custis, by het schryven van zyne jaer-boeken van Brugge, zeer nuttig zyn geweest.

[p. 79]

zyn verblyf hield, wierd hem daer van den naem gegeven¹.

Philippe den II, eersten hertog van Bourgondien, van den tweeden stam, en acht-en-twintigsten graef van Vlaenderen, wierd genoemt Philippe van Valois, dewyl hy uyt den koninglyken stam van Valois, welken alsdan den troon van Vrankryk bekleedde, zynen oorsprong nam, doch in de geschiedenis is hy door den bynaem van den Stouten gekenmerkt. Den zelven wierd hem gegeven, om dat hy in den beruchten veldslag van Poitiers (alwaer den zoon van den koning van Engeland Eduard den III, den prins van Walles, uyt hoofde van zyn zwart harnas den Zwarten prins bygenoemt, eene luysterryke overwinning behaelde op 's hertogs vader den franschen koning Jan, die aldaer, benevens den hertog, de vryheyd verloor), hoewel gekwetst en nog maer veertien jaeren oud zynde, het voorbeeld van zyne broeders niet wilde volgen, die reeds uyt het gevegt geweken waeren, en met geweld uyt de handen van zynen gouverneur ontsnapte, om andermael nae het slagveld weder te keeren, alwaer hy wonderen van dapperheyd verrichtte en zynen vader tegen de aenvallen des vyands kloekmoediglyk verdedigde.

Jan van Valois, tweeden hertog van Bourgondien, van den tweeden stam, en negen-en-twintigsten graef van Vlaenderen, verdiende zeer wel zynen bynaem van Jan zonder Vrees (Jean sans Peur) of Jan den Onbevreesden, dewyl hy niet alleen in de veldslagen, gevechten, belegeringen enz. van niets bevreesd was, maer ook in alle andere zaeken voor niets beängstigd was en, om zoo te zeggen, nog duyvel nog hel vreesde. Sommige schryvers en vele schriften en charters van zynen tyd noemen hem Jan den Stouten, doch

1 Lodewyk van Male was getrouwt met Margareta, dogter van Jan, hertog van Braband, die om haer fraey en vriendelyk gelaet den bynaem van de Schoone heeft gehad.

[p. 80]

verkeerdelyk, vermids dien bynaem hem weynig gegeven is en alleen aen zynen vader behoorde. Jan den Onbevreesden is in zyne jongheyd Jan van Dijon genoemt geweest, welken naem hy tot zyn vaders dood en zyne verheffing tot het hertogdom van Bourgondien en tot het graefschap van Vlaenderen behouden heeft.

Philippe van Valois, hertog van Bourgondien, dertigsten graef van Vlaenderen en derden graef van Vlaenderen van den naem van Philippe, voerde geduerende zyn vaders leven den naem van Philippe van Charolois, daer naer wierd hy door lautere vlyery Philippe den Goeden of wel den goeden Hertog (le bon Duc) genoemt; hoewel hy door de vreedheyd, welke hy in den oorlog tegen die van Tongeren en by den opstand der bruggelingen en gentenaers bewezen heeft, dien streelenden naem geenzins verdiende en door zyne nederlandsche onderdaenen weleer gevreest als bemind wierd, is dien streelenden naem hem in de geschiedenis bygebleven en heeft hy den zelven tot heden toe behouden.

Karel van Valois, een-en-dertigsten graef van Vlaenderen en tweeden graef van Vlaenderen van den naem van Karel, wierd in zyne jongheyd en tot dat hy naer de dood van zynen vader Philippe den Goeden de bestiering van zyne staeten in handen nam niet anders genoemt als den graef van Charolois, welken titel zynen gemelden vader, voor deszelfs troon-opklimming, insgelyks had gedraegen. Laeter wierd Karel, om zyne groote strydbaerheyd en zyn ongerust gemoed, het geen hem in de werkzaemheden en gevaeren des oorlogs een groot genoegen deed scheppen, den Strydbaeren en (doch verkeerdelyk, dewyl dien bynaem alleen zynen over-groot-vader Philippe toekomt) den Slouten bygenoemt. Naer dat hy den 5 january 1476 (ouden styl), ten gevolge der verradery van Campobassa, in den veldslag van Nancy gesneuveld was, wierd hy, en wel te recht, den Onverzaegden bygenoemt, en dezen

[p. 81]

bynaem, welken hy door zynen onverzaegden en onbezonnen oorlog tegen de strydbaere zwitsers en den jongen doch vromen en dapperen hertog Renerius van Lotharingen wel verdient had, is hem in degeschiedenis bygebleven. Men ziet in eenige oude schriften dat de gentenaers aen dezen Karel van Valois ook wel den bynaem van den Bermhertigen toegeëygent hebben, en niet zonder rede, vermids hy by zyne hulding, als graef van Vlaenderen, vyf honderd dry-en-zestig gendsche poorters, die door zynen vader Philippe den Goeden, krachtens den vrede van Gavre, uyt Vlaenderen gebannen waeren, niet alleenelyk uyt hun ballingschap geroepen, maer ook weder in het bezit van hunne goederen gesteld heeft, die ten behoeve van den souvereyn verbeurd waeren. Onder de grafschriften, welke op last van den hertog van Lotharingen voor dezen vorst gemaekt zyn, is deze wel een der bezonderste geweest:

Wel Karel, ligt g'hier dood? Gy zocht noch rust noch peys;

Gy hebt nu rust genoeg, rust nu voor deze reys.

Maximiliaen den I, keyzer van Duytsland en twee-en-dertigsten graef van Vlaenderen, word by de vlaemsche kronyk-schryvers den Christelyken Peys- of Vrede-zoeker, en by de fransche historie-schryvers Coeur d'acier (het is te zeggen met het staelen hert) bygenoemt. Nochtans konden hem geene van deze bynaemen toegepast worden, dewyl hy niet min als vredelievende was en zich niet altyd zeer dapper of onbeschroomt getoont heeft. Het naergeslacht heeft over die benaeming, welke hem door de vleyery gegeven was, regt gedaen, daer hy nu enkelyk door de hedendagsche geschiedkundige Maximiliaen genoemt word, zonder daer iets meer by te voegen.

Philippe den I van dien naem als koning van Spagnien en den IV van dien naem als dry-endertigsten graef van Vlaenderen, is om zyn lieffelyk wezen en het fraey gemaeksel van zyn geheel lichaem den Schoonen bygenoemt. Dien vorst had ten houwelyke de vorstin Joanna van Cas-

[p. 82]

tillien (tweede dogter van Ferdinand den V, bygenoemt den Katholyken, koning van Arragon, en van Isabella, koningin van Castillien), die, eenigzins uytzinnig geworden zynde, den bynaem van de Krankzinnige heeft gekregen, onder welken deze princes, bezonderlyk by de fransche geschiedenis-schryvers, bekend staet.

Karel den III als vier-en-dertigsten graef van Vlaenderen, den I als koning van Spagnien en den V als roomsch-keyzer of keyzer van Duytsland, is in de geschiedenis bekend onder den naem van Karel Quintus¹, het welk insgelyks Karel den V wilt zeggen. Er zyn hem nochtans geduerende zyn leven vele andere naemen gegeven geweest, waer van evenwel hem niet eenen overleeft heeft, waer uyt men vermoeden kan, dat hy de zelve ten meerderen deele aen de vleyery verschuldigd was. Men heeft hem onder andere bygenoemt den Wyzen, den Regtveirdigen, den Stedewinner, den Veroveraer, den Katholyken², den Magtigen, den Doorluchtigen en den Gelukkigen.

Philippe den V als vyf-en-dertigsten graef van Vlaenderen en den II als koning van Spagnien, onder wiens regeering Marcus van Vaernewyck zynen Spiegel der Nederlandsche Oudheyd eerst in het licht gaf, is door zyne vleyers den Ver-

1 Dezen bynaem van Quintus is ook nog gegeven aen den paus Sixtus den V (zynde in zyne kindsheyd eenen verkensdryver in de Marcha van Ancona geweest, en genoemt Felix Peretti), die zich door zynen regtzinnigen, strengen en manhaftigen aerd, als ook door de nuttige inrigtingen en fraeye werken waer mede hy de stad Roomen verrykte, den naem heeft verworven van eenen der grootste pausen te zyn geweest die oyt geregeerd hebben. Hy had veel gelykenis van aerd met keyzer Karel Quintus, en het is deze gelykenis welke oorzaek is geweest dat men hem den bynnem heeft gegeven, welken dien monarch met zoo veel eer gedraegen had.

2 Dezen bynaem voerde hy als koning van Spagnien en word nu door de koningen van dat land genomen, waer van den laesten koning van Arragon Ferdinand den V en eersten koning van geheel Spagnien eerst het voorbeeld heeft gegeven, naer het verdryven der musulmannen of mooren uyt Spagnien.

[p. 83]

standigen-en door zyne vyanden, welke de eerste in getal te boven gaen, den Dweepzuchtigen, den Dwingeland en den Vreedaerdigen bygenoemt; ook word hy door zommige schryvers den Droefgeestigen en den Ontrouwigen genoemt, welke bynaemen hem veeleer als de andere schynen met regt te mogen toegepast worden.