De historie van Belgis

[p. 297]

LXV Kapittel.

Van de Wapenen der dry hoofdsteden van Vlaenderen, en wat Wapenen vele vremde natien van ouds gevoert hebben.

Nu lust ons een weynig te handelen van de wapenen der dry hoofdsteden van Vlaenderen, als Gend, Brugge en Iper.

Zy zyn hun gegeven door Arnout den Jongen, zoon van Baudewyn, vyfden graeve van Vlaenderen, om dat zy hun zoo kloekelyk gedraegen hadden gednerende zyn verblyf in Lombardien by den koning Berengarius, alwaer hy deszelfs dogter Rosula (die andere Susanna noemen) trouwde. In deze kloekmoedigheyd hadden bezonderlyk uytgemunt de Gentenaeren, die hun moesten verweeren tegen dry magtige koningen, te weten dien van Vrankryk, Engeland en Schotland, van de welke zy strengelyk belegert zynde, nogtans de stad behielden tot de wederkomst van hunnen vorst. Van dit beleg zyn in en omtrent Gend nog verscheyde merkteekens gebleven; maer de schryvers dezer geschiedenis hebben die zoodaenig vervalscht, dat zy ongeloovelyk schynt¹.

1 Onderzocht hebbende of de belegering van Gend inderdaed plaets heeft gehad, ten eynde Vaernewycks gezegde wegens de eerste edele geslachten dezer stad te bewaerheden, laeten wy hier eenen uyttrek volgen uyt een zeer oud handschrift, het welk niet alleenelyk het zelve bevestigd, maer daer-en-boven verscheyde aenmerkensweêrdige bezonderheden aen den dag brengt:
‘Eene declaratie te doene dat den oorspronck ende edele geslachte ende afkomste der Sersanders, voormaels geseydt de la Lune, vermaerde poorters van Ghendt, te voren van Rome is.
So es te wetene, dat ontrent den jare van 963, ten tyde des eerste keyzers Otto van Sassen, ende van Arnoudt den Jonghen en den V.^en grave van Vlaenderen, f.^s Baudewyn, in Lombardien of Neder-Italien regneerde de conynck Berengarius IV.^de, de welke dede over eel syn konynckrycke, voorts ooc Germanien en Sassen, uytroepen tournoyen en steecspelen, waer af vele princhen ende vele heeren 't verstandt hebbende, zyn aldaer ghereyst om heere en prys te behaelene des fanten van wapenen, als van Rome, Geneven (dit is niet Geneven in Italien, maer Genua in Italien), Pavien en andere italianen, ende de welcke ooc mede van den lande van Vlaenderen es ghereyst de voorn. grave Arnoudt anno LXIIII, zyn graefschap hebbende bewaerdt ghelaeten in handen, als gouverneur generael, van M.hr. van Dixmude en van zynder vrauwe moeder Mathildis, dochter Herman, hertogh van Sassen, den tydt wel van ses of seven jaren, dat hy uyt den lande was.
Binnen welcken tyde dat hy trouwde Susanna, den conynex Berengarius dochter, vielen in syn landt van Vlaenderen by envye en sinistre conspiratie drye conynghen, als de conynck Lotharius van Vranckrycke, Eduard van Enghelandt en Mohelinus van Schotlandt, belegherende de stadt Ghendt, als de hoofdstede en de souffesantste van Vlaenderen, waer af opbrekende ter hende van vyf of ses jaren zonder eenige victorie 't hebbene, en 't verstandt hebbende der comste des voornoemden grave Arnoudt, lieten aldaer, by hunlieden gemaect binnen zulcken tyde ontrent haerlieder parc, drye kercken, te wetene: Sent Denys van den conynck van Vranckryke, Maria kercke van den conynck van Enghelandt ende Sente Cathelinien te Wondelgem van den conynck van Schotlandt, al soeder noch staen 't haerlieder memorien es.
Ende afcommende in syn landt van Vlaenderen de voornoemde grave Arnoudt met syne princhesse Susanna anno LXX, brocht met hem eenige edele personagien in syn landt der natien Italien ende Lombardien, die daer ter feesten mede hadden gheweest, als van Rome eenighe des gheslachts de la Lune, nu gheseydt Sersanders, met de ghonne van....ende van Geneven (Genua) de..... nu ghenaempt de Borluuts.
Ende aldus commen synde dese voornoemde drye gheslachten met den grave Arnoudt in syn landt van Vlaenderen, sorterende henlieden om residentie te nemene te Ghendt, waer sy by privilegien desselfs princhen woonsteden en huusen cochten, ende mede antierden de koopmanschepen die alsdoe daer regneerde, haerlieden huusen hebbende ontrent der Schelde.
De welcke gheslachten waeren in viere ledene ghedeelt, als in de vier aude prochien van Ghendt tot viere stercke guyselhuusen, te wetene: de la Lune of Sersanders sinte Jacobs prochie, ten huuse nu (in het begin der 16.^e eeuw) gheseydt het Merceniers huus op de vriedachmaerct, de Borluuts sente Michiels, ten huuse naermaels van der Gruuthuusen heeren, de Bette sente Jans, ten huuse daer naer ghenaempt 't Hof van Sainct-Pol ende de Sersimoens sente Niclaes, ten huuse met den twee Tornen, d'welcke huus daer naer ontrent den tyd van grave Ferdinandus van Vlaenderen succedeerde in het gheslachte van Uutenhove, die fondateurs van die Bilocken cloostere en hospitael anno 1228, ende reghierden de voornoemde gheslachten de selve justitie van Ghendt en onderhielden se in goede rechte en accorde by der twee honderdt jaren tot den tyde van den grave voornoempt Ferdinande, die met syne princhesse vrauwe Johanna, grave Baudewyns van Vlaenderen en Henegauwe ooc keyser van Constantinople dochter, ordonneerde 39 persoonen notabele mannen als uut den voornoemden gheslachten en andere noemende.
De welcke persoonen daer naer, ten tyde van grave Guy van Vlaenderen, filius vrauwe Margriete, gravinne van Henegauwe ende daer naer van Vlaenderen, sustre van vrauwe Johanna voorn., als ontrent den jare 1280 worden ghedeelt in twee schependomen, te wetene: elck van 13 persoonen schepenen, 10 secretarissen ende 3 pensionnarissen, alsoe sy tot noch toe gheobserveert syn, al was de voorschepene van den andere voorn. gheslachte ende poorters van Ghendt stellen met sulcken anderen.
Binnen al welcken tyde de voornoemde viere gheslachten domineerden te Ghendt so alieerden zy haerlieden by huwelyck aen elcanderen en der ander gheslachten der selve stede ooc aen den naervolgende, als eerst aen de Vileyns, Dixmude, Uutendale, Triest, Raveschoot, Gruuters, Vulderstrate, Uutenhove en andere, soo blyckt by den sepulturen van haerlieden in diversche plaetsen der kercken en cloosters vercoren te Ghendt.
Volghende welken tyde naer dat de stede van Ghendt gheamplicert was binnen den tyde van grave Guy, te wetene: by twee coopen jeghens de heeren van Gavere ghedaen, by den reghierders ende borghers van Ghendt, den eersten d'landt van Overschelde, als d'Hoye, d'Sant en d'ander daer ontrent omme 60 ponden gr., ende den anderen d'landt achter de Bilocken, Eckerghem, achter Sente Lysbethen, voort den Groenen Briel, Munde, Meerham, en d'Berauw, omme 300 ponden gr., by eenen der vermaerdsten ende souftisantsten der Sersanders, alsnoch gheseydt de la Lune, siere Alexander wert afghecocht jeghens den heeren van Ghendt alsulcke erfve en landt ligghende ter syde van Sinte Lysbethen waerts, maer daer naer ghenaempt Sanderswalle, waer de selfste Sersanders syn woenste en residentie makende, besloten in d'ronde met den water van der Lieve, als eenen wal, heeft daer zyn hende des levens vulbracht ontrent den jare 1336, achterlatende, onder andere kinders, Jan Sersanders de la Lune, Rudders en Heere van der Moere, ende van een dochter van den Heere van Moerkercke ........................
Binnen welken tyde van Jan Sersanders de la Lune voornoempt syn ghecomene uut den hertogdomme van Mylanen de Heeren van Mirabello, by Pavien, te wetene: Mynheer Jan, gheseydt van Hale, en Symoen, synen sone, Barons van Mirabello, als uutghecocht of verdreven van haerlieder heerschapien by Joannes Sfortius, den eersten Hertoghe van Mylanen, ontrent den jare 1346, de welcke comende synde in d'landt van Vlaenderen, te Ghendt, ten tyde van Grave Lodewyck van Nivers, heeft Symoen de sone gecreghen in hauwelycke de bastaerde dochter van den selven Grave Elisabeth van Nivers, daer af dat succedeerde een sone Jan van Mirabello, ende onder andere kindere een dochter Clara, welcke trauwde met Geeraerdt Vylain, Heere van Sente Jan Steene en Rogier Vylain, Heere van der Loeven, moederlycke grootheere van Mynheere Adriaen van Raveschoot, ende ligghen de selve Heeren van Mirabelle met vrauwe Ysabelle van Muers begraven in Onser Vrauwen Capelle, 't Sente Veerle te Ghendt, de welcke omme residentie te nemene binnen Ghendt, cochten jeghens jonckheer Jan Sersanders de la Lune, zyn logyst in 't Hof Sanderswalle ghenaempt, de welcke sy lieden stervende, stelden over in handen van haerlieder prinche Grave Lodewyck van Male, F.⁵ Lodewyck voorseydt, Grave van Vlaenderen en Nivers, ontrent den jare 1363.’

[p. 298]

Baudewyn, zoon van den graeve Arnout voornoemd en van Rosula, dogter van den koning Berengarius, nog jong zynde, sloeg op eenen dag te Gend 500 ridders uyt de edele geslagten die daer in groot getal waeren en voor het meeste deel

[p. 299]

nog dueren. Dezen Baudewyn, bygenoemt met den schoonen Baerd, wierd naermaels grave van Vlaenderen. Hier naer vergunde den graeve Arnout de gemelde stad in haere wapen te voeren eenen witten leeuw in een veld van sable. Hy word ver-

[p. 300]

beeld met vergulde klouwen, eenen gouden halsband en eene goude kroon; maer om welke reden is my onbekent.

Aen Brugge gaf hy eenen leeuw van azur in een zilvere veld en als geheel in baeren staende, tot een teeken dat deze stad voordeel uyt de zee zoude trekken; maer den gendschen leeuw zoude de Vlaemsche waerande alom beschutten tegen de vyanden, en om die reden staet hy klimmende, wild en ongebonden.

Hy gaf aen Iper een dobbel kruys onder eenen bonten mantel, beteekenende dat zy Vlaenderen daer mede zoude bedekken voor den vyand. Zy voeren deze wapenen nog op heden.

Wy hebben in 't 7.^e kap. van het 2.^e boek getoont waer uyt de wapenen van den Adel in deze landen hunnen oorsprong schynen te hehben. Deze oude wapenen zyn waerschynelyk in het veld verkregen, tot belooning van den getrouwen dienst die de edele en mannelyke herten aen hunnen vorst en hun vaderland bewezen hebben.

Men vind geene waere edelheyd, of zy is uyt de deugd voortgekomen; eenen regten edelman zal edele werken doen, en de gene die van het zelve geslagt afstammen, zullen de voetstappen

[p. 301]

hunner voor-ouders poogen naer te volgen; die anders doen, zyn den naem van edele niet weerdig. Den edeldom zal zig door opgeblaezentheyd niet te zeer boven andere verheffen, maer gedenken (gelyk Eneas Silvius schryft) dat wy alle uyt de Arke van Noë gekomen zyn en onzen eersten oorsprong uyt den buyk van Eva hebben; want alle koningen (zoo den hoog-gezinden Plaro zegt) zyn gekomen uyt de knegten, en alle knegten uyt de koningen; de deugd alleen brengt de edelheyd voort.

De Romeynen, die zoo zeer op hunne edelheyd geroemt hebben, en van de welke vele de hunne willen doen afdaelen, zyn aldereerst van schuym der boeven gekomen, zoo Titus Livius zich niet schaemt te schryven; maer hunne edelmoedige, lofbaere en ridderlyke daeden hebben hun tot zoo groote eer en edelheyd verheven, dat bynaer alle de koningen der aerde voor hun buygden, en hunne kinderen onder deze geschikte natie deden woonen, om van de zelve edele en beleefde manieren te leeren. Deze verlichte Romeynen, wel wetende dat de deugd alleen de warachtige en volmaekte eer en edelheyd kan geven, hebben binnen hunne hoofdstad gebouwd eenen tempel der eer, doch op zoodaenige wyze, dat'er niemand in konde komen zonder eerst te gaen door den tempel der deugden, die daer nevens stond. Hier door wilden zy te kennen geven, dat alle die tot eer zoeken te geraeken, te vooren de deugd moeten behertigen; schoon dat het in de wereld dikmaels anders gaet, en dat de gene die meest verheven zyn in eer en staet, dit onderscheyd minst verdienen.

Ik vinde dat'er de wapenen van oude tyden geweest hebben; want de Troyaenen plagten in hunne krygstuygen, schilden en bannieren te voeren een verken, wezende een dier dat zyn leven waegt voor zyne jongen; die van Tharsus voerden Mars, den God van den oorlog, voor hun teeken; de oude Gotthen eene vreesselyke beerinne; de Albanen, als zy Spagnien veroverden, voerden eene

[p. 302]

kat, die haere kueren toont als zy de muys ziet; de Gallen of oude Franschen eenen moedigen leeuw met opene klouwen, de oude Saxen een strydbaer peerd; en de Cimbren eenen wilden os. Den koning Antiochus plagt voor zyne wapen te voeren eenen arend, en in den timmer eenen draek; Pompeïus, dien edelen Romeyn, voerde eenen leeuw met een zweerd in zynen klouw; den Troyaen Hector twee gulde leeuwen in een veld van azur, springende vervaerlyk tegen malkanderen; dit teeken voerde ook Priamus van Troyen, die met Anthenor en Eneas overkwam nae het land daer hy de groote stad Sicambria stigtte, van de welke de Sicambren hunnen naem gekregen hebben.

De wapen die de Romeynen voor Christus geborte voerden, was eenen zwarten scorpioen in een wit veld, en het is wel te vermoeden dat alle de aen hun onderworpene steden hun daer in volgden, gelyk de ryks-steden tegenwoordig nog doen. Naer de geborte Ons Heere voerden zy in eenen geelen balk, staende in een rood veld, deze vier letteren. S.P.Q.R., welkers bediedsel men in het latyn op dry verscheyde wyzen vind, te weten: Senex Populus Querit Roman, Sapiens Populus Querit Roman, en Stultus Populus Querit Roman. De roomsche keyzers voerden eenen zwarten arend met twee hoofden en eenen gedeelden steert.

Wanneer de Troyanen of Sicambren Frankenland en Wurtsburg, Agrippina (nu Keulen) en het omliggende land bedwongen, voerden zy eenen schild met wit en rood daer in; en zommige willen dat de zelve Franken of Sicambren, die hun aldaer nederzetten, de wapen voerden die de stad en het stigt van Wurtsburg nu voert, te weten eenen schild met rood en wit, welke wapen deze plaets na hun voorbeeld aennam. Het zelve deden ook andere landen en steden die zy veroverden, en men meynt zulks de oorzaek te wezen dat de wapenen van zekere landen rood en wit zyn, doch in eene verschillende gesteltenis.

[p. 303]

Men vind beschreven dat de landstreek langs den Rhyn, waer in Strasburg, Spiers, Worms, Mentz en Keulen liggen, meer als vier honderd jaeren bezeten is geweest door de fransche, en dat de voornoemde steden daerom wit en rood in hunne wapenen hebben, mids de Fransche hunnen oorsprong aen de Sicambren verschuldigd zyn, gelyk hier vooren genoeg getoont is. Deze wapenen verschillen nogtans van malkanderen; want Strasburg voort eenen witten schild met eenen breeden rooden balk daer dweers door, Spiers eene roode kerk in een wit veld, Worms eenen witten sleutel in een rood veld, en Mentz twee witte raderen in eenen rooden schild. De laetstgemelde stad plagt eenen geheelen rooden schild te voeren; maer eenen van haere bisschoppen, die zoon van eenen wagenmaeker was, heeft'er de twee gemelde raderen of wielen doen in stellen. Keulen voerde eertyds slegts eene wapen met rood en wit; maer daer zyn naermaels dry kroonen in gevoegt, ter eer van de heylige dry koningen, welkers Reliquien binnen die stad berusten. Watw apen de Wandalen voerden als zy te Gend kwamen, vind men hier vooren in 't 13.^e kap. Gend heeft van ouds eene wapen gevoert metdeze vier letteren, S.P.Q.G.

Aldus hebben alle wapenen hunne oorzaek waerom zy gegeven zyn, maer den oorsprong van vele is door verloop van tyd vergeten of zoo verduystert, dat men dieswegens ondervraegt zynde, weynig bescheyd zoude konnen geven. Niemand, van edele afkomst wezende en wapenen voerende, zal men veragten, maer in eer houden, al is 't dat men niet juyst weet van waer zy komen; want zy konnen met den wind niet aengewaeyt zyn; ook is men aen zulke persoonen, wiens daeden met hunne edelheyd overeen komen, dobbele eer schuldig, van den eenen kant ten opzigte van hunnen loffelyke stam, en van den anderen om hun onberispelyk gedrag.