De historie van Belgis

LVII Kapittel.

Van zommige oude Policien te Gend; van de genegentheyd der Gentenaeren tot hunnen Vorst en van hunne grootmoedigheyd; van de Kamer van den Raed binnen de gemelde stad.

Eene stad is niet alleen te pryzen om haere gebouwen en vercierselen, maer veel meer om haere goede bestiering en policie, gelyk Lacedemonien of Sparten, de welke dieswegens door geheel Griekenland vermaerd was.

Den vromen en ridderlyken Jacob van Artevelde (al was'er ook gebrek in hem) heeft daer toe in zynen tyd veel geholpen. In het jaer 1337, op Onnoozele Kinderen-dag, kwam by hem in de bestiering of het schependom van Gend M.^hr Thomas van Vaernewyck, en bleef daer in zeven jaeren zeven maenden en zeven dagen. Den voornoemden van Artevelde zeyde met een vrymoedig hert: Wanneer gy my groote huyzen ziet bouwen, en myne kinderen ziet uythouwen en vergulde spooren draegen, gelooft my dan niet meer. Twee jaeren daer naer, in october, deelde hy Vlaenderen in dry deelen, te weten in het Gendsche, Brugsche en Ipersche. Sedert is'er als een vierde deel bygevoegt: het vry van Brugge. In februarius van het jaer 1340, als J.^hr Janvander Vloet voorschepenen was, verdeelde hy Gend in dry leden, als de poortery, de neeringen en de wevery; want deze stad dreef in dien tyd eenen grooten handel in wolle lakens, gelyk hier vooren gezeyd is.

[p. 260]

Alsdan wierd de wet van Gend verkozen voor Doornyk, daer van Artevelde lag, met den koning van Engeland, den hertog van Braband en den graeve van Henegouw. Aldaer vernietigde hy de sententie die den koning van Vrankryk op het land van Vlaenderen had doen afkondigen van wegen den roomschen paus. Deze sententie hield in, zoo haest Vlaenderen tegen den voornoemden koning iet dede, dat hy in dit land mogt verbieden misse te doen, kinderen te doopen, uyt het kinder-bed opstaende vrouwen in de kerk te leyden, dooden op gewydde plaetsen te begraven enz. Hy bragt de bullen daer van binnen Gend, alwaer hy die scheurde.

In het jaer 1343, als J.^hr Simon van Parys voorschepenen was, stelde den kapiteyn van Artevelde, in weede-maend, te Gend 52 dekens aen, van elke neering eenen, voorders eenen opper-deken en nog eenen anderen deken van de wevery, op dat al het volk onder deze twee opper-dekens zoude staen.

De kronyken zeggen dat het gemeynte van Vlaenderen noyt in zoo groote eer nog ontzag was als in dien tyd. Van Artevelde was nogtans van geene hooge afkomst, maer van gemeyne onders geboren¹; hy was vryen brouwer, en

1 Het is geduerende langen tyd een algemeyn gevoelen geweest, dat onzen grooten van Artenelde van eene geringe afkomst was, den brouwers-stiel oeffende en met eene meé-vrouw of meè-verkoopster getrouwd was. Dit gevoelen, eerst door den naemloozen schryver van Denys Sauvage en door Froissard geuyt, is daer naer gestaefd geworden door Jacobus Meyerus, Grammayus, Cousin, Colins, Paulus-Emilius Veronensis, Damhouder, pater Daniel, Aubertus Miroeus, Mestertius, d'Oudegherst, Waernewyck, de Burante, Dewez en eenige andere anteuren, die Froissard geheel nagebootst hebben. Dit gevoelen is gebeel ongegrond en eene waere doling. Ziet hier deszelfs eerste oorzaek: Froissard en den naemloozen schryver van Denys Sauvage hadden hooren zeggen, dat Artevelde met eene mevrouw getrouwd was, en dewyl zy den waeren zin van dit woord niet konden bevatten, teekenden zy dit aen in hunne kronyk, als of Vlaenderens ruwaerd met eene mée of mede-vrouw (vendeuse d'hydromel) was gehuwd. Eene zulkdaenige daedzaek, gevoegd hy den brouwers-stiel die Artevelde oeffende, en by de omstandigheyd dat hy huys-knecht des konings van Vrankryk had geweest, lieten schier niet meer twyffelen aen de waerheyd van gemeld gevoelen. Echter blykt het nu, zoo wel uyt de geagte boekwerken van Sanderus, Philippe de l'Espinoy, Duchesne, ridder Dieriex en Norbert Cornelissen, als door handschriften en autentieke charters, dat Artevolde, benevens zyne gemaelin, aen een zeer edel geslagt behoorden, dat hy noyt knecht des konings van Vrankryk is geweest, noyt den brouwers-stiel heeft uytgeoeffend en edel was, in de geheele kracht van dit woord, zoo wel als de de Bruno, Vaernewyck, de Courtroisin, Baronnaige en meer andere gendsche geslagten, en eyndelyk dat het tegenstrydig gevoelen slegts eene dwaeling is, veroorzaekt door de weynige kennis welke vremdelingen, die onze geschiedenissen wilden beschryven, van Vlaenderens oude gebruyken hadden.
Te Gend, Brugge, Iperen en in andere vlaemsche steden was'er zeer veel adel, de magistraeten mogten niet anders bestaen als uyt getitelde edele, licenciaten of aen de eene of andere ambachts-neering behoorende persoonen. Hier om waeren in elke neering dry slach van supposten: 1.^o de gene die inderdaed de neering uytoeffenden en by wylen aen eene geringe familie behoorden; 2.^o die, welke door erffenis-regt in eene neering kwamen; en 3.^o de gene die zich als honoraire leden lieten inschryven. Het waeren uyt de persoonen der derde classe dat de magistraeten en hoofdmannen by de troepen genomen wierden, en de zelve waeren alle edele. Het is aldus dat men de naemen der Borluut in den neerings-boek der leertouwers, den genen der Borluut en Vaernewyck in dien der vleeschhouwers, de gene der van Hoorebeke, de Clercq, Goethals enz. in den genen der brouwers der stad Gend aengeteekend vind. Hier uyt besluyten; dat deze heeren, ten meerderen deele aen den ridderstand behoorende, den leertouwers-, vleeschhouwers- of brouwers-stiel uytgeoeffend hebben, waere loutere dwaesheyd. Wat meer is, alle de gene die aen het hoofd der neeringen en wevery waeren, in de 13.^e, 14.^e en 15.^e eenwen, zyn insgelyks edele geweest, die als honoraire leden ingeschreven waeren.
Dewyl Jacob van Artevelde, wiens vader Jan van Artevelde, aen het magistraet der stad Gend behoorde, alle de hoedaenigheden bezat om zich ook eens met de zaeken van den staet te bemoeyen, het geen hem zoo veel te meer toekwam, daer hy reeds in den oorlog te Chypres enz. blyken zyner dapperheyd gegeven had en onder het getal der huys-edele en niet huys-knechten des konings van Vrankryk was gesteld, liet by zich eerst in de neering der brouwers inschryven, om in het magistraet te konnen geraeken, en wierd vervolgens suppost dier neering en voorders opper-deken der twee-en-vyftig neeringen. Een diergelyk gebruyk had ook te Florencien en te Genua plaets, met welke steden Gend in groote handel-betrekkingen is geweest. Het schynt zelfs dat de florentinen de gentenaeren in hunne regeerings-wyze, costumen en andere gebruyken nagevolgd hebben, want in de midden-eeuwen was het in Vlaenderen, zoo wel als te Genua en te Florencien, de edele toegelaeten zig tot den koophandel, nyverheyd en schipvaerd te begeven, zonder hier door hunnen edeldom te verliezen, en in dien tyd vond men de zelve regterlyke gebruyken tevens te Gend en te Florencien in wezen.
Een ander en onbetwistbaer bewys van den edeldom van van Arterelde is de wapen van zynen zoon, verbeeldende dry goude kaproenen op een zwart veld en een sterreken in het midden, staende in eenen dry-hoek en omringd door deze woorden: S. Philippe Daertevelde.

[p. 261]

had eens opper-deken der stad geweest. Al was hy onder de gentenaeren geagt als eenen anderen

[p. 262]

Philopoemen, hy wierd van de zelve, op het vermoeden dat hy iet voorgenomen had tegen hunnen wettelyken vorst, doodgeslaegen den 24 julius 1344, in den padden-hoek¹, alwaer hy langs zyne agter-poort wilde uytvlugten om zig te redden. Beuevens hem wierden ook verslaegen tien van zyne raedsmannen. Hy woonde op den Kalanderberg, en men klom in zyn huys met eenen steeger; het wierd naer zyne dood afgebroken, benevens het gene van die met hem omhals gebragt waeren². De oorzaek van dien haet des volks tegen hem was, dat hy den koning van Engeland had beloft te voldoen, welken vorst begeerde dat den graef Lodewyk voor Vlaenderen hulde zoude doen aen zynen zoon den prins van Walles, en niet aen den koning van Vrankryk, of dat hy den gemelden zoon zelve graevs van dit landschap zoude maeken.

Dat de gentenaeren goedjonstig en genegen geweest hebben tot hunne vorsten (al is 't dat zy zomtyds door kwaede en oproerzugtige menschen zyn verleyd geworden, als schaepen zonder herder), is gebleken in vele gelegentheden, te lang om op te haelen. Ziet hier onder andere een staeltjen van deze goedjonstigheyd:

Wanneer den hertog Philippe in het jaer 1429 het graefschap van Namen kogt, leverde Gend de koopsomme. Korts daer naer stief den graeve Diederik, die het verkogt had, zonder kinderen, waer door den voornoemden hertog erfagtigen

1 Volgens Gaguin, was het eenen garreelmaeker, die hem de doodsteek toebragt, op den oogenblik dat hy van Sluys kwam en in zyn huys stond te treden.

2 Zoo het schynt na verscheyde geloofbaere charters, zoude niet eene van die huyzen afgebroken maer enkelyk geplonderd en beschaedigd zyn geweest.

[p. 263]

graeve van Namen wierd. Om deze reden zogten de luykenaeren oorlog, zy wilden den hoogen toren van Bovines, in 't land van Namen, geweert hebben, om dat men van op den zelven de inwoonders van Luyk over hunne merkt konde zien gaen.

In het jaer 1443 wierd door den paus Pius den II eene Kruysvaerd geboden. Wanneer den hertog Philippe zynen bastaerd-zoon Antonius derwaerds zond, trokken op den 20 april van het zelve jaer uyt Gend nae Turkyen 180 strydbaere mannen, elk aen hebbende eene zwarte jornye, op de slinke borst een rood kruys, en van vooren en agter eene geëmailleerde zilvere G. Hunnen kapiteyn was genoemt Hector de Cassolier, die een jaer daer naer wederkeerde, voorzien van geloofsbrieven; de bannieren die hy uyt Gend medegevoert had, wierden in S. Jans-kerk binnen de gemelde stad boven den H. Kruys-autaer gehangen.

De gentenaeren hadden ook groote genegentheyd en agting voor hunnen wettelyken heer den hertog Karel, misschien om dat hy zulk eenen dapperen krygsheld was. Zyne kloekmoedigheyd bleek in den slag van Montl'hery, voorgevallen den 16 julius 1464, tusschen hem en den koning van Vrankryk. Karel had maer 9000 mannen, en hy versloeg met dit leger 9000 fransche, welkers heyr in 30,000 mannen bestond. By een verdrag dat tusschen beyde de partyen gemaekt wierd, moest den franschen koning aen den hertog Karel, graeve van Vlaenderen, toeleggen het land aen deze zyde van de rivier de Somme gelegen, om het zelve zyn leven lang te beheerschen en te gebruyken. Naer zyne dood keerde deze heerlykheyd weder aen de kroon van Vrankryk, mids daer voor aen zyne erfgenaemen 200,000 kroonen te betaelen, waer mede den gemelden vorst aen hem en zyne naerkomelingen voor altyd moest afstaen de graefschappen van Guînes, Peronne, Mondidier en Roye, met de daer onder behoorende casselryen en het graefschap van Boulonien met zyne toebehoorten.

[p. 264]

In dien oorlog te velde liggende, had Karel beloft eene bedevaerd te doen nae O.L. Vreuw van Boulonien, en hy volbragt die belofte in het jaer 1465, te voet reyzende nae Luyk, Brussel, Gend, Brugge en zoo voort nae Boulonien, alwaer hy opofferde eenen man te peerd, in het vol harnas, geheel van fyn goud, verrykt met peerlen en kostbaere gesteenten. Men toont deze offerande op de hoogtyden van het jaer en als'er eenige voornaeme persoonen komen om die te zien.

In het zelve jaer, ter begeerte van dien vorst, trokken uyt Gend nae Luyk 4000 voetknegten, van de welke kapiteyn was Jan vander Asselt, gezeyd van Nieulant¹. In dit jaer bleeven agter beyde de vrye merkten te Gend, d'eene te half ougst en de andere te half vasten, die geduert hadden van in 1453, alswanneer meester Jan Rym voorschepenen was.

Karel, de steden Dinant en Luyk verovert hebbende, ging in het jaer 1471, op den 7 februarius, de stad Amiens belegeren. Op Asschen-Woensdag trokken hem uyt Gend ter hulp 175 mannen, die de stad en de neeringen betaelden; maer daer bleeven'er 35 van dood buyten Cortryk, eer zy in het leger geraekten. Een jaer daer naer veroverde dien hertog de steden Nielle, Roye, Montdidier, Poix, S. Wautier en Neufchâtel; daer-enboven verbrandde hy wel 2000 dorpen, zonder van wegen den koning van Vrankryk eenigen wederstand te ontmoeten. In 1474 nam hy Venloo en Nimwegen, in Gelderen, en het grootste deel van dat land in; maer in 1475 liet hy agter in de handen zyner vyanden een juweel, genoemt Hocquetoy, van fyn goud, omzet met peerlen en kostelyke gesteenten, het welk meer weerdig geschat was als geheel Braband en Vlaenderen. Dit gebeurde te Granson, in Zwitserland, van waer hy voor de Zwitsers en Zwaven tot in Bourgondien moest vlugten, wel zeven mylen verre. Hy

1 Om dat zynen vader heer van Nieulant was.

[p. 265]

ondernam dien slag om dat de Zwitsers het land van Feretten tegen hem wilden beschutten, en verloos in den zelven wel 16,000 mannen.

By het stedeken Morat, ontrent een meir, ziet men nog een huysken vol doods-hoofden der soldaeten van den hertog Karel, die aldaer verslaegen wierden, en met groote menigte in het meir gejaegt, daer zy versmoorden, gelyk de letteren uytwyzen die op het zelve huysken staen. In Zwitserland predikten zommige moniken, dat men tegen den hertog Karel stryden mogt als tegen de turken. Dezen vorst is daer naer door de Zwitsers, Lorreyners en 900 zweertdraegers uyt Vrankryk deerlyk verslaegen voor de stad Nancy; hy wierd daer begraven, maer zyn lichaem is sedert nae Brugge, in Vlaenderen, gebragt.

De gentenaeren, vernemende wie de noodingbrieven agtergehouden had, die door dezen vorst aen zyne zuster gezonden wierden, waeren zeer vorgramt en deden daer over streng recht, zonder aenzien van persoonen.

Zy hebben niet alleen getrouw en onderdaenig aen hunne vorsten, maer daer-en-boven eertyds mannen van grooten moed geweest, die de lasten der oorlogen en andere ongemakken wel konden uytstaen; want in weerwil der groote dierte van het koorn in het jaer 1439, alswanneer het binnen Audenaerde 8 schellingen 4 grooten het halster verkogt wierd, het welk zeer duer was, ter oorzaek dat men in dien tyd weynig geld vond en dat het zeer leeg stond, en niet tegenstaende de onrust en bekommering van den oorlog en de daer op volgende pest, die alsdan grootelyks woedde, hebben de gentenaeren (ik weet niet uyt wat grootmoedigheyd en hooveerdy) opgeregt een pragtig schiet-spel van het oud gilde van S. Joris, met den hand-boog, waer van de pryzen wel in 252 marken zilver bestonden; want daer vele zilvere kannen en andere kostelyke stukken te winnen waeren.

Dat het geld alsdan zeer leeg stond, blykt hier

[p. 266]

uyt, dat als den hertog Jan van Bourgondien munt dede slaen in het jaer 1418, de engelsche en vlaemsche nobels den 7 julius gestelt wierden op 7 schellingen grooten, de goude kroonen op 3 schellingen 6 grooten, de gulde franken op 3 schellingen 4 grooten en alle ducaten op 3 schellingen 2 grooten. In het jaer 1420 maekte den hertog Philippe eene berekening voor twintig jaeren, waer by de engelsche en vlaemsche nobels gestelt wierden op 7 schellingen 8 grooten, de saluten op 3 schellingen 10 grooten en de rhynsche guldens op 3 schellingen grooten. Het zilver was dan weerd 22 schellingen 9 grooten het mark, dat was 34 grooten 3 myten de once, en 20 deniers obole parasys de engelsche, eene myte min op de twintig engelschen. Hier uyt ziet men hoeden tyd sedert verandert is.

Gend heeft een schoon voorrecht, te weten dat de Kamer van den Raed in Vlaenderen aldaer gehouden word op het Graeven-kasteel, of het Graeven-steen. Zy plagt eertyds elders gehouden te worden; want den 18 augustus 1400 gebood den hertog Jan dat de Kamer van den Raed, die te Ryssel was, nae Audenaerde zoude komen.

In het jaer 1409 waeren te Gend niet meer als vyf Raedsheeren, te weten: meester Daniël Alaerts¹, meester Jan Doret, meester Joos de Steelant, meester Goosen le Sauvage en meester Gillis vander Woestyne; maer den hertog Philippe voegde'er nog vier by, te weten den heer van Moerbeke, meester Simoen de Formelis, meester Jan vander Kethulle en meester Francies van Ghent. Den heer van Moerbeke trok 2 schellingen 8 grooten dags, meester Simoen de Formelis

1 Dit geslagt is in de 17.^e eeuw tot den adel verheven; verscheyde leden van het zelve hebben het burgemeesters-ampt in het brugsche vrye bedient. De Steelants waeren van een edel geslagt van het land van Waes. Goosen le Sauvage, anders Goesin de Wilde, stierf president van den raed van Vlaenderen, den 5 february 1447. Gillis vander Woestyne kwam insgelyks tot het presidentschap en stierf in 1463.

[p. 267]

3 schellingen 4 grooten en d'andere elk 2 schellingen grooten, welken loon hun maer betaelt wierd als zy werkten.

In het jaer 1439 was de Kamer van den gemelden Raed te Cortryk, alwaer de leden der zelve vernieuwt en hun zekere pensioenen toegewezen wierden. In 1446, als Joris Utenhove voorschepenen was, wierden door de schepenen vander Keure te Gend, voor vyftig jaeren gebannen twee heeren van den Raed, te weten: meester Joris Snul en meester Lodewyk van Aertrycke, benevens hunnen deurwaerder Jan vanden Driessche, om zekere zaeken die zy tegen de ingezetene van Geeraerdsbergen gedaen hadden. In 1451 was deze Kamer te Dendermonde.

Dry jaeren daer naer predikten de Minderbroeders te Gend op de merkt tegen de tuyten der vrouwen en de verkeer-berders. Men moet weten dat de vrouwen in dien tyd op hunne hoofden droegen groote templetten, zeer heerlyk en staetig. Wanneer zy deze zomtyds niet op hadden, wierd hun gevraegd nae hunne jonkvrouw. Zy gingen (zoo het scheen) de bodschap doen en kwamen weder met den tempel of wimpel op het hoofd; dan neygde men voor hun en men noemde-ze jonkvrouw.

In het jaer 1409 lag het Geestelyk Hof van Doornyk in het Graeven-steen te Gend.

Den 4 julius 1463 veranderde den hertog Philippe de Kamer van den Raed, in de zelve aenstellende eenen president, zes raedsheeren en nog vyf commissarissen, te weten: meester Gillis de Zadeleere, Joos vander Poort, Joos vanden Brande, Simoen van Moerkercke en Jacob Donche.

In het jaer 1506, onder het voorschependom van d'heer Joos Triest, wierd gebroken zeker contract, genoemt het Kalfs-vel, inhoudende zekere verbanden die de heeren van den Raed hadden op de Poorters van Gend.