De historie van Belgis

LVI Kapittel.

Van tien Eygendommen die aen Gend mogen toegeschreven worden; van de rivier de Lieve; van de Voorrechten dezer stad en haere Teekens.

Vele andere vremde dingen zyn te Gend voorgevallen, doch een groot deel der zelve, gelyk reeds gezeyd is, vergeten of verzuymd te beschryven, en zommige vrywillig agtergelaeten. Wy zullen derhalven onderzoeken waer in deze stad boven andere uytmunt.

Desiderius Erasmus, van Rotterdam (die eenige, om zyne uytnemende geleertheyd, genoemt hebben den Phoenix der Nederlanden, dat is te zeggen zonder weêrga in dit land, gelyk'er maer eenen Phoenix in de wereld is), schryft dat Gend in heerlykheyd en grootte aen geene andere steden behoort te wyken, zoo verre als hun de christene landen verstrekken; ten tweeden, dat zy eene der vermaerdste is ten aenzien van haere oude gestigten, ten derden dat zy bewoont is door scherpzinnig en verstandig volk; zy heeft ten vierden de eygenschap dat men nergens de vlaemsche tael zoo volmaektelyk spreekt als te Gend; en ten vyfden, dat'er nauwelyks eene stad gevouden word die zoo wel voorzien is van levende of stroomende wateren, welke rivieren zeer bekwaem zyn om andere nabuerige landen en steden met verscheyde goederen behulpzaem te wezen, en ook van de zelve geholpen te worden. Deze wateren zyn zoo veel te beter, om dat de stad naby de zee gelegen is.

[p. 255]

Al is de Lieve, onder de rivieren die Gend doorkruyssen, de kleynste en veragtste, nogtans zoude zy, indien zy een weynig verbetert en gediept waere, merkelyke voordeelen en een groot gerief bybrengen, dewyl zy haer van Gend tot Brugge strekt. Ik vinde dat in het jaer 1339, alswanneer J^hr. Simon van Parys, voorschepenen was, Jacob van Artevelde, kapiteyn van Gend, de gemelde vaert, komende van Damme binnen deze stad, dede beginnen te delven; en daer staet, dat hy die met geweld dede leyden door landen en meêrschen, tegen den dank der eygenaeren, maer dat hy hun deze schaede rykelyk betaelde. Hier in heeft hy, na myn dunken, zeer wel en wysselyk gedaen; want indien hy deze gronden te vooren had willen doen afkoopen, de bezitters zouden hun daer zekerlyk zeer steeg mede gehouden hebben. Dit en meer andere beletselen ruymde hy uyt den weg, voerende een proces met de gewapende hand tot dat hy zyne begeêrte vervuld zag. Zulke ondernemingen, die tot den algemeynen welstand strekken, willen zomtyds aldus uytgevoert worden; want het bezonder voordeel behoort te wyken voor het algemeyn. Deze rivier was langen tyd te vooren nog gedolven, te weten onder de negen-en-dertig bestierders dezer stad, gelyk hier naer zal gezeyd worden.

Gend is, by afkoop, in de Lieve gerechtigd tot aen de stad Damme, en dit recht bestrekt zig over 28 roeden in de breedde; mids de gemelde rivier maer 2 roeden breedde beslaet, zoo blyven'er nog aen elke zyde 13 roeden land aen Gend toebehoorende, uytgenomen by de stad Damme; want daer heeft zy (zoo eenige meynen) de 26 roeden aen d'eene zyde liggen (1).

Op deze rivier plagten vele schepen te vaeren, in den tyd dat den koophandel te Brugge nog¹

1 De stad Gend heeft in het jaer 1826 deze gronden verkocht; de Lieve is in het jaer 1811, gezuyvert en gediept.

[p. 256]

bloeyde, onder andere Durm-schepen, lang 64 roede-voeten enz., blykende by eene wettelykheyd van deze en meer andere dingen handelende, gepasseert en geordonneert by schepenen van der Keure in Gend, den 10 april 1464, voor Paesschen, in het schependom van M.^hr. Roelant van Wedergrate, M.^hr. Olivier 's Graven en hunne medegezellen, staende geregistreert in den boek van de voorgeboden der zelve stad.

Ik heb ook gevonden zekere andere geboden, artikel-wys uytgegeven by de stad Gend, nopende de yking der schepen van ouder date, waer in de Lieve ten hoofde genoemt staet, mogelyk ter oorzaek van den brugschen koophandel voorschreven.

Voorders vind ik, dat in het jaer 1408, onder het voorschependom van M.^hr Steven van Liedekercke, de gemelde vaert gekregen wierd uyt de handen der schiplieden, die de zelve de stad langen tyd met geweld onthouden hadden, alsdan de bestiering in hunne magt hebbende.

Ten zesden zyn de poorters of ingezetenen van Gend zoo ryk in gronden van erven, dat men hier in niet ligt hunne weêrga zoude vinden; zommige van die erf-gronden bestrekken zig tot voor de poorten en mueren van andere steden, niet alleen in Vlaenderen, maer ook in Braband en andere landen.

Ten zevensten heeft Gend langen tyd vermaerd geweest door haere wevery van wolle lakens; de zwarte zyn zeer duerzaem en houden wel hunne verwe, maer den draed valt wat grover als van de vremde lakens. De gendsche blauwen (die men ook grauwen heet) zyn aengenaem in d'oog en zeer voordeelig om draegen¹. Deze stad dryft ook grooten handel in lyne lakens, de welke omstreeks de zelve gemaekt en aldaer gebleekt zynde, nae vremde landen verzonden worden.

1 Dien laken-handel en de laken-fabriquen dezer stad zyn geheel te niet.

[p. 257]

Gend heeft boven andere steden den naem dat'er zeer kostelyke peper-koeken gebakken worden¹. Zy is zoo wel voorzien van verschen visch, mids de rivieren, en van zee-visch, mids de groote nederlandsche-zee, haer zeer nae-by gelegen (welke zee boven de spaensche- en italiaensche-zeeën door God verrykt is met een eeuwig-duerende zaed van menigerhande soorten van goeden visch), dat zy van haeren zee-visch niet alleen de andere vlaemsche steden mededeelt, maer zelfs de fransche, tot Parys toe².

De inwoonders van Gend genieten ook eene zoete en gezonde lucht, en deze stad heeft, om zoo te spreken, eenen bebloemden mantel, ten opzigte van alle de schoone meerschen en beemden die binnen en rond de zelve gelegen zyn; zoo dat men haer met recht noemen mag de bloem van Vlaenderen en van meer andere landen, het prieel der gezondheyd, het vermaek der menschen, en eene binnenlandsche vastigheyd, mids zy zoo diep in het land gelegen is en zulke sterke water-mueren heeft.

Den hertog Philippus heeft deze stad willen verheffen en verheerlyken, als hy den 12 augustus 1430 eene ordonnantie maekte, die behelsde, dat die van Gend, als de oudste stad van Vlaenderen, het recht van voorspreken en voorgaen zouden hebben door geheel dit graefschap, uytgenomen te Brugge³, daer hun alleen het voorgangrecht vergunt wierd. In dien tyd was voorschepenen J.^hr Nicolaes van Hoedevelde.

Mids Gend in groot aenzien is en zeer geprezen word door de vremdelingen die daer komen, om

1 Het is nu Antwerpen die voor het bakken van peper- of lekker-koeken, Dordrecht voor de heylig- of zaligmaekers, Assche voor de zoo-genoemde assche-koekskens, Hulst voor de rotjeus, Kortryk voor de suyker-wafels, Meenen en Aelst voor de taerten, Rousse voor de échandés of fitemarullen, Mechelen voor de machesolen, Brussel voor den pain à la Grecque en de pistolets, de kroouen spannen.

2 Nu worden slechts mossels en levnerd nae Vraukryk gezonden.

3 Den ridder Dierix wederspreekt deze uytzondering in zyn 1.^e boekdeel, bladz. 182.

[p. 258]

dat zy zelden eene stad vinden die aen deze in schoonheyd en grootte gelyk is (want zy heeft vele groote, wyde en effene straeten, schoone merkten en wandel-plaetsen), plagten zy hun gemerk te nemen aen zekere teekenen (waer van zommige ten dien eynde te Gend gestelt zyn), om te antworden, als zy dieswegens ondervraegt wierden, en met de gemelde teekenen te bewyzen dat zy daer geweest hadden. Zommige namen hun gemerk aen het Maria-Beeld by het grootvleeschhuys, overeynd staende met eene schryfpen in de hand; andere aen de elf torens van S. Nicolaes-kerk¹; eenige aen den krogt van S. Jans-kerk, daer men aen d'eene zyde met zestien en aen d'andere met negentien trappen in daelt; andere aen het schoon portael van O.L. Vrouwkerk op S. Pieters, buyten en binnen verciert met konstige oude steene beelden, byna zoo groot als levende persoonen; of aen het hoveken daer nevens. Deze kerk is een schoon vat, rustig door eene hand opgebouwt (zoo men zegt) door de mildheyd der wolle-wevers, die voortyds in groote menigte binnen deze stad woonden, bezonderlyk op S. Pieters. In de gemelde kerk is niet konstigs nog merkweêrdigs meer te zien als het gestoelte in den choor, het welk van hard eyken hout gesneden is, d'eene zyde door de konstige hand van meester Willem Hughe. Vele, al woonen zy te Gend, weten niet van het Krogtjen in deze kerk, waer in eenen autaer staet aen den welken misse gedaen word², nog ook niet van een Maria-Beeld in S. Nicolaes-kerk, waer van het Kindeken Jesus gemaekt is met eene drilnote in de hand.

Wy vinden dat O.L.V. kerk op S. Pieters afbrandde in het jaer 1359, den 3 van weedemaend. Acht dagen daer naer ontstond'er op de zelve parochie eenen anderen brand, waer door

1 Daer bestaen slechts nog zes van die torens.

2 De O.L.V. kerk en krochtjen zyn in 1799 afgebroken.

[p. 259]

negen huyzen in asschen geleyt wierden en vele menschen op hunne bedden verbrandden eer zy dat ongeluk gewaer wierden. Zommige meynen dat deze kerk in dien tyd op het Spriet stond¹.

1 Den 28 november 1570 ontstond'er ook eenen fellen brand in O.L.V. kerk, die met moeyte gebluscht wierd, en waer van men nu nog eene schildery in S. Pieters-kerk vind.