De historie van Belgis

LI Kapittel.

Van het Stad- of Schepen-huys te Gend, verscheyde veranderingen en vernieuwingen aen het zelve gedaen, en van eenige voornaeme Klokken dezer stad.

Gend heeft een aenmerkensweêrdig Stad- of Schepen-huys, niettegenstaende dat het zich onvolmaekt vertoont; want het is van buyten zoo konstig en nieuw, dat men het kwaelyk zoude konnen verbeteren. Dit nieuw Schepen-huys wierd begonnen in het jaer 1481, onder het voor-schependom van M.^r Adriaen Vilain, ridder, heer van Ressegem, op den 4 van Julius, alswanneer den eersten steen geleyt wierd van de nieuwe Schepen-kamer, alwaer men pleyt, en onder den zelven eene goude kroon.

[p. 225]

In deze kamer (wezende in het Schepenhuys vander Keure, of van de hooge Bank) heb ik aen den muer gezien zes metaele kandelaeren, en onder idere van deze een menschen aenzigt van de zelve stoffe, met een mael-slot aen den mond, beteekenende dat de wethouders en alle andere persoonen die zitting in deze plaets hebben, als pensionnarissen, secretarissen enz., schuldig zyn te zwygen het geen aldaer verhandelt word; datzy door deugden behooren te blinken als een glansryk metael, en gelyk het metael eenen helderen klank van zich geeft, als men daer op slaet, dat'er aldus ook een voordeelig gerugt van hunne faem moet gaen, zoo menigmael als zy aengeraekt word. Voorders, gelyk het metael eene duerzaeme stoffe is, die niet ligt verandert of roest, aldus mag eenen rechter ook niet veranderen, nog het recht buygen tot voor- of agterdeel van de gene die hy lief heeft of haet. Ook moet hy van hem weeren allen roest van giften en geschenken, en al wat strydig is tegen het recht, denkende dat'er eenen oppersten rechter is, die alles ziet en eens oordeelen zal, de deugd niet ongeloont laetende nog het kwaed ongestraft, gelyk ook genoeg te kennen geven de schoone schilderyen, de welke in de zelve kamer boven der heeren hoofden hangen¹.

Zeven-en-twintig jaeren daer naer, te weten in 1516, wierd den eersten steen (en onder den zelven eenen goud-gulden) van de zael, de kapel en den toren van dit Schepenhuys geleyt door M.^hr Ryckaert Uutenhove, ridder, alsdan voorschepenen dezer stad.

Elf jaeren daer naer, te weten in 1527, wierd in de zael van het Schepenhuys den eersten balk geleyt, welke balken en den zolder zeer kos-

1 Eene dezer schilderyen, verbeeldende het laeste oordeel, en in het midden der vyftiende eeuw door den geagten gendschen schilder Nabur Martins verveerdigt, hangd nu in eene kamer, nevens de zael waer in het provinciael gerechtshof deszelfs zittingen houd.

[p. 226]

telyk gemaekt en gesneden zyn; maer dewyl zy van eene weeke soort van hout zyn, gekomen uyt den bosch van Ardennen, schynen zy nu te wyken, zoo dat zy moeten onderschraegt worden. Dit zoude niet noodig wezen, indien het ontwerp van den bouwmeester Jan Stassius had mogen uytgevoerd worden, die den toren van S. Jans-kerk heeft gemaekt; want volgens dit ontwerp, zoude al het werk van dit nieuw gebouw, dat nu van buyten staet, langs binnen gestaen en van boven met steene vouten geweest hebben, het welk ongetwyff It een goed gedagt was, strekkende tot voordeel van de stad en om het werk duerzaem te maeken; maer wie heeft zyn leven in de hand? Dien man wierd door de dood verrast, en in zyne plaets kwam den bouwmeester Justaes Pollet, die al het begonnen werk van meester Jan Stassius dede afbreken en de hoogpoort verbreeden, op zoodaenig eene wyze als zy tegenwoordig nog is. Hier toe raedden ook twee vremde bouwmeesters, den eenen van Mechelen en den anderen van Antwerpen; deze trokken van de stad elk een pensioen van 27 Philips-guldens 's jaers, en als zy voor de zelve werkten, gaf men hun daer-en-boven elk eenen Philips-gulden dags. De toezienders van dit werk waeren J.^hr Jan van Wyckhuyse en Hendrik van Tevele.

Wanneer de oude zael van het Schepenhuys afgebroken en de voornoemde straet geleegt wierd, in het jaer 1517, ten tyde dat voorschepenen was M.^hr Philippe de Gruutere, ridder, bevond men merkelyk dat daer eene vaert of rivier geweest had¹, dat de hoogpoort in eenen moeras gemaekt was, en dat'er eenen dyk ge-

1 In 1811 heeft men in het delven van eenen steenput op de oude vischmerkt, nu groenschmerkt, eenen eynd kaey gevonden, waer aen nog yzere ringen waeren tot het vastmaeken van schepen. Deze kaey of haeve, zoo als men zulks eertyds noemde, zoude, zoo ons denkt, ten tyde van keyzer Karel den Grooten moeten gemaekt zyn geweest.

[p. 227]

weest had tegen het water, dewyl'er stukken van schepen gevonden en uyt den grond gehaelt wierden. Van dezen dyk of hoogte heeft de straet, geheeten de Hoogpoort, baeren naem ontleent, en de Donderstraet, om dat zy leeger was, wierd de Onderstraet genoemt; maer dien naem is met er tyd verandert, zoo dat zy nu de Donderstraet geheeten word.

Den 28 mey 1533 overleed M.^hr Nicolaes Triest, ridder, heer van Auweghem en voorschepenen van Gend. Hy had in het voornoemd Schepenhuys doen maeken de kapel¹ met de metaele kolommen, den zolder doen leggen en den vleer der zael, op de wys van eenen doolhof, met witte en zwarte steenen, wonderlyk onderscheyden en zoo aerdig geleyt, dat weynige persoonen den in- en uytgang hebben konnen vinden, of schoon zy nogtans vindelyk zyn, waer toe zynen opvolger in het voorschependom M.^hr Jacob Bette, heer van Angerillis, zeer veel geholpen had.

In het jaer 1563, alswanneer voorschepenen was jonkheer Nicolaes Triest, heer van Auweghem,

1 In 1802 wierd de kapel van het Schepenhuys vander Keure afgebroken, de groote zael verandert en haeren vloer berleyt, ter gelegentheyd der aenkomst binnen Gend van den cersten consul van het fransch gemeenebest Napoleon Buonaparte, wanneer op het stadhuys eenen luysterryken bal gegeven wierd en eene openbaere tentoonstelling van nyverheyds-voorwerpen plaets had. In het jaer 1600 wierd het oud Schepenhuys van Gedeele, zicht gevende op de paradeplaets, alwaer nu de boter- en eyer-merkt gehouden worden, en op de pouille-merkt, afgebroken en vervolgens herbouwt; dit schepen-huys, van eenen hedendagscheren trant dan het geen vander Keure, het welk een gothisch en mosaïsch werk is, wierd slechts in het jaer 1620 voltrokken. Het stadhuys had dry schoone trappen, eenen langs de hoogpoort, regt over de wagt der pompiers, afgebroken den 19 july 1814, en twee langs de boter-merkt, afgebroken tusschen de jaeren 1807 en 1809. In het jaer 1810 is op den hoek der boter-merkt en hoogpoort eenen nieuwen ronden arduynen trap gemaekt, van eene geheel andere bouwkunde dan den gothischen voor-gevel, en in 1827 heeft men weder eenen trap gemackt op de boter-merkt, welken veel beter met den trant van het gebouw overeenkomt. Behalven deze trappen, zyn'er nog twee andere, die niet uytwendig zyn; den eersten langs de hoogpoort en den anderen langs de pouille-merkt.

[p. 228]

wierd gemaekt de nieuwe eet-zael in het Schepenhuys vander Keure, zoo groot, dat'er over de 300 persoonen aen tafel zonden konnen geplaets worden, indien het noodig waere.

Aengaende het Belfroit, S. Nicolaes-kerk en Toren, en meer andere oude gebouwen te Gend, heb ik noyt gevonden door wie en wanneer zy gestigt zyn. Alleenelyk vind men dat het Belfroit gebouwt is voor het jaer 1300, ten tyde dat de stad bestiert wierd door 39 Wethouders. Men zegt voor een wonder, dat dit gebouw van boven met de molure, daer de vier torens op staen, in het vierkant twaelf voeten wyder is dan van onder, dat is aen elke zyde dry voeten overspringende. Dat zulks waer is, kan men ligtelyk bemerken, als men daer nauwkeurig op wilt letten.

In het Belfroit hangt'er eene groote klok geheeten Roelandt, wegende 11,000 ponden. Zy wierd in het jaer 1345 gegoten, de brand-klok genoemt en dry jaeren daer naer opgewonden. Op de zelve leest men het volgende opschrift:

Meester Jan van Roosbeke, Clock-meester.

Ick heete Roelandt:

Als men my slaet, dan is 't brandt;

Als men my luyd, is 't zegen of storm in Vlaenderland.

Den 13 februarius 1539 poogde men deze klok te luyden met zestien mannen, waer van zommige trokken en d'andere staken; maer het konde niet wel geschieden, ter oorzaek van haere langwerpigheyd. Den 4 december 1554, alswanneer M.^hr Gillis de Baenst, ridder, voorschepenen was, wierd zy andermael opgewonden boven in den nieuwen lanteerne der kap van het Belfroit.

Onder het zelve voorschependom wierd de groote kopere vergulde Draek, boven dezen toren op eenen klouw staende, als of zy wilde vliegen, op nieuws verguld en weder in zyne plaets gestelt den 2 mey 1544. Dit gedenkstuk der oudheyd (gelyk men in zommige oude schriften vind) is in dit land gebragt uyt Con-

[p. 229]

stantinopelen, naer dat die stad ingenomen was door Baudewyn, graeve van Vlaenderen. Het viel eerst ten deel aen die van Biervliet, de welke in de bestorming boven alle de andere in dapperheyd uytgemunt hadden; naermaels kreegen het de bruggelingen, en het is ten laesten aen de gentenaeren te beurt gevallen, die het zelve op hunnen stads-toren gestelt hebben, daer het sedertdien tot nu toe is gebleven.

In het Belfroit hangt nog eene andere groote en schoone klok, die menigmael gebruykt word, te weten, 'smorgens als den dag opgaet, waerom zy de Dag-klok genoemt word; 's avonds naer negen uren luyd zy twee mael, en heet dan de Ruymstraet, om dat elk zich van de straet moet maeken die geen licht heeft en van den heer niet gevangen wilt worden¹. Zy plagt ook gebruykt te worden ten tyde van de gendsche nagtwaeke in de half-vastenmerkt, als'er wel 1000 mannen in het harnas gingen, gelyk hier vooren kap. 43 gezeyd is. Men noemt haer in den winter der Smeden-klok, want zy luyd dan 's avonds ten zeven uren, tot teeken dat de smeden moeten ophouden van werken en hunne gebueren laeten rusten². Zy is meest bekent onder den naem van de Werk-klok, om dat de timmerlieden, metsers en vele andere daghuerwerkers met het luyden der zelve op- en af-gaen. Zy luyd in het langste van den zomer 's morgens ten vyf en 'savonds ten zeven en half uren, en in het kortste van den winter 's morgens ten acht en 's avonds ten vier uren, voorts vervroegende of verachterendende volgens de tyden van het jaer. Des middags luyd zy ten twaelf uren, en dan word zy de Noen-klok geheeten, en 's naermiddags ten een ure luydende, noemt men-ze de Een-klok en zoo voorts³.

1 Dit gebruyk is sedert eeuwen afgeschaft.

2 Dit gebruyk bestaet ook niet meer.

3 Dewyl deze klok des morgens het openen en des avonds het sluyten van stadspoorten aenkondigd, werd zy alsdan de Peertklok genoemd. Zy luyd ook ten 10 uren des avonds, wanneer de herbergen moeten gesloten worden, waerom zy dan den Burger-tap-toe geheeten word.

[p. 230]

Ten tyde dat M.^hr Geeraerd van Ghistele, ridder, voorschepenen van Gend was, en Pieter Beys, tresorier der zelve stad, wierd de voornoemde klok in het Belfroit gehangen; maer zy was wel 200 jaeren te vooren gegoten. Het jaerschrift daer van heb ik in mynen jongen tyd opgesteld als volgt:

Met eender clocke comt nu te valde,
Corto dach-hueren heeft men lenghe ghesocht,
Comt nu, en verdient meen taex van ghelde,
Certeyn zy is daer omme ghecocht,
Cloeckelyk is sy op 't Balfroit ghebrocht,
Xpres verleend zy elek ghenoech te wercken.
Leest vooren d'hooft-letters wel bedocht,
In hen leden is 't jaerschrift te mercken.

Wy vinden dat deze klok gebroken was in het jaer 1482, onder het schependom van jonheer Jooris vander Meeren; zy wierd eerst hergoten in de Posterne (alwaer nu de gewezene abdye van Oost-Eecloo is), daer naer te Brugge, en voor de derde mael op S. Jans- (nu S. Baefs) kerkhof, alwaer zy wel getroffen wierd, zoo het op heden nog blykt. Zy heeft eenen goeden klank, is Philippus genoemt, en weegt 6972 ponden.¹

Van de andere klokken van Gend is niet noodig te schryven, nogtans kan ik niet verzwygen dat'er in S. Jacobs-toren eene zoo goede klok hangd (gelyk men zegt) als ergens in de gansche stad en nog verre in 't ronde daer buyten; maer haeren klank word verdooft, mids hy, door de leegde van dien toren, in de huyzen slaet. Keyzer Karel den V zoude deze klok geprezen hebben tegen vrouw Marie, zyne zuster, wanneer zy te zamen binnen deze stad komende, daer voorby reeden in het jaer 1539. Ook zoude

1 Sedert den tyd van Vaernewyck is deze klok nog verscheyde mael bergoten geworden, ziet voorders de Gendsche geschiedenisse, by form van maend-register, enz., door pater Beraardus de Jonghe. Ghendt 1746, in-12, alwaer van de klokken van het Belfroit breedvoeriglyk gehandelt word.

[p. 231]

zekeren abt van S. Pieters de grootste klok van zynen toren (die veel meerder was), gevult met vier-yzers of stukken van vier grooten en half, voor die van S. Jacobs geboden hebben. Het is nogtans maer eene kleyne klok, doch de grootste van dien toren.