De historie van Belgis

[p. 210]

XLVIII Kapittel.

Van den yzeren zolder te Gend, en vele andere konstige werken raekende de Beeldhouw-kunde.

Te Gend zyn nog vele andere zeldzaeme en merkweêrdige dingen te vinden. Onder andere ziet men aldaer in de abdy van S. Pieters, in den choor, agter den hoogen autaer, eenen zoo konstig gemaekten yzeren zolder¹, dat hy uyt het pavement schynt te groeyen. Hy is zeer wel verdeelt, en daer-en-boven met zulke aerdige kronkel- en vlegt-werken verciert, dat men zoude zeggen dat den meester die hem gemaekt heeft het yzer konde behandelen en buygen als of het wasch geweest had.

Op dien zolder staen de kostelyke kassen waer in besloten zyn de lichaemen van de heylige Bertulphus (den welken, zoo men zegt, plagt te kloppen, als'er oorlog of dueren tyd aenstaende was), Godwald, Ansbertus, Wandregisilius (daer wy hier vooren, kap. 17, van gehandelt hebben), Wulfram, Amelberga en verscheyde andere, tot tien toe.

Den konstenaer die hem maekte, was genoemt Pieter Pauwels, geboren en woonagtig binnen de gemelde stad, en den abt, die den zelven liet maeken, heer Jan van Cauwenburch; maer hy leefde niet tot dat dit werk voltrokken was, hier in gelyk zynde aen de koninginne Artemisia, die het overkonstig en heerlyk graf van haeren gemael niet volmaekt konde zien, mids de dood haer zulks belette. Den yzeren zolder wierd voltrokken in den tyd van den naervolgenden abt, den heer Geeraerd van Cuelsbroeck. Korts daer naer is den meester ook overleden.

Hy trok voor dit werk maer 48 guldens; maer

1 Dien zolder is in het jaer 1578 door de beeldstormers vernietigd.

[p. 211]

men heeft daer-en-boven den onkost gedaen van het yzer te doen vergulden. Zekeren abt uyt het land van Luyk, dien zolder ziende, had wel tien mael zoo veel willen geven om zulk een stuk in zyne abdy te hebben, indien hy den konstenaer van de dood had konnen verwekken, of iemand anders vinden die op zig had durven nemen een diergelyk werk te maeken; maer men heeft zulk eenen meester sedert nergens meer konnen ontdekken.

Hy was met zyne konstige handen begraven, gelyk Myrmecides, den welken eenen wagen smeedde met alle zyne toebehoorten, als speeken, velgen, assen, wielen enz., alles zoo kleyn, dat men geheel dien wagen met eene bie-vlerk konde dekken; en Calicrates, die zulke kleyne mierkens van ivoor maekte, dat zy nauwelyks met de bloote oog konden gezien worden. Hier van schryft Sabellicus, aenhaelende Plìnius. Aldus zyn'er tyden, op de welke zig eenige zonderlinge vernuften vertoonen, maer zy moeten wel waergenomen worden, want God laet niet altyd zulke lichten op de wereld schynen.

In de zelve abdy, in de kapel agter den choor, ziet men eene konstige en aenmerkensweêrdige schildery, gemaekt door meester Huyge van Goes, van Leyden, in Holland. Deze kapel heeft fraeye geschilderde glaze-vensters, op de welke verbeeld zyn historien uyt het oud Testament, betrekkelyk tot het nieuw. Zy is ondersteunt met negen steene pilaeren, en aen den ingang der zelve liggen begraven eenige graeven van Vlaenderen, in zeer geringe graf-steden ten aenzien van hunnen verheven staet.¹

Wie zal zich niet verwonderen over de konstige gesnedene werken in albast, marmer en toets, die in dit klooster ten toon staen, als voornaementlyk in den choor dry priesterlyke stoelen

1 Deze kapel was in eene kerk welke sedert eeuwen vernielt is.

[p. 212]

en de grafstede van Isabella, gemaelinne van Christiernus den II, koning van Denemerken, Noorwegen, Zweden enz., en zuster van keyzer Karel den V¹, welkers lyk-reden in het latyn gemaekt is door den geleerden en welsprekenden Cornelius Schepper (2), heer van Eeke, en naermaels in het vlaemsch vertaelt door M.^r Jan Vivarium (van de Vyvere), priester, digter en redenaer. Zy word gevonden in het leven van keyzer Karel den V, gedrukt by Geerard van Saelenson, in het jaer 1564. Een tafereel in den hoogen antaer, en agter den zelven een Graf Ons Heere, met een autaer-stuk, verbeeldende S. Andries, alle gemaekt door meester Jan de Heere, eenen vermaerden schilder en beeldhouwer. Het Tabernakel, twee schilderyen in den omgang van den choor, en eene of twee in de bovenkerk, zyn gemaekt door meester Francies vander Velde, zeer ervaeren in de landbeschryving, landmetery en andere konsten; nogtans zyn zyne werken in de beeldhouwery zoo volmaekt niet als die van meester Jan de Heere voornoemd, gelyk hy wel getoont heeft aen het okzael in de kerk van S. Jan Baptista te Gend, daer nu de moniken uyt het klooster van S. Bavo, wereldlyke kanoniken geworden zynde, den dienst doen, welk okzael hy in zes weken tyd, met min dan honderd werk lieden, voltrokken heeft, waer van de schildery

1 Deze vorstinne was den 18 July 1501 tot Brussel geboren en stierf den vrydag 19 January 1526 op het kasteel der abten van S.Pieters, tot Zwynaerde. Haer lyk wierd met eenen prachtigen stoet, gevolgd door haeren gemael, den donderdag 4 February daer opvolgende, 'snaermiddags, in gemelde abdy gebragt, alwaer 's anderdags eenen plechtigen lykdienst gecelebreerd wierd door den abt van S. Pieters, bygestaen door de abten van Drongen en Baudeloo. Een gedeelte der tombe van die princesse was in 1798 te zien in het museum dezer stad, alsdan opgerecht in de benedenkerk der gewezene abdy-kerk van S. Pieters.
Den oudsten zoon van dien geleerden, insgelyks Cornelius genaemd, is eenen der heeren geweest die in de beeldstormery der zestiende eeuw door het toedoen van den heer van Ryhove, met de bisschoppen van Brugge en Ypren te Gend gevangen zyn geweest.

[p. 213]

(het beeldwerk), gemaekt door meester Lucas de Heere, zoon van den voornoemden Jan, ook geene faut sloeg, nog geene andere der schildering of werk tot het zelve okzael behoorende. Het moest aldus met haeste gemaekt worden, ter oorzaek dat onzen opper-vorst Philippe den II, koning van Spagmen, daer de 23.^e en laeste vergadering der order van het Gulde-Vlies wilde gehouden hebben, gelyk geschiedde den 23, 24 en 25 der maend Julius van het jaer 1559.¹

De patroonen der glaze-vensteren in de gemelde S. Jans-kerk, te weten die van den nieuwen beuk, zyn geteekent door den voorgemelden Lucas de Heere, uytgenomen die der dry grootste, de welke geteekent zyn door Michiel Coxie.

Daer zyn ook te zien verscheyde konstige grafsteden en Gedenk-teekenen van overledene edellieden en andere persoonen, het meeste deel van marmer, toets en albast. Onder andere de gene van Lucas Munich, laesten abt van S. Baefs klooster; zy staet agter den choor², twee treden op te klimmen, tusschen de O.L. Vrouw en de Bakkers-kapellen, welke laeste aldus genoemt word om dat deze neêring daer haeren

1 In deze vergadering of kapittel zyn tot ridders van het Gulde-Vlies benoemd: den koning van Vrankryk Francies den II; Guidobaldo de Montefeltre de la Rovere, hertog van Urbino; Mare Antone Colonna, hertog van Palliano en Tagliacozzo; Philippe van Mantmorency, heer van Archicourt, Wimy, Farbus, Auberlien enz.; Baudewyn de Lannoy, heer van Tourcoing, Molembais, Solre enz.; Guillielmus de Croy, marquis van Renty, burggraeve van Bourburg, heer van Chievres, Meulant, enz.; Floris van Montmorency, heer van Montigny, Leuze, Aubremont, enz.; Philippe, graeve van Ligne en van Valkenburg, burggraeve van Leyden, baron van Wassenaer, heer van Maulde, Olignies, Monsruel, enz.; Karel de Lannoy, prins van Sulmone; Antone de Lalaing, graeve van Hoogstraten, heer van Borssele; waer by verzwegen, maer naermaels geuyt wierden: den koning van Vrankryk Karel den IX; don Juan van Oostenryk, onechten zoon van keyzer Karel den V, en dus halven broeder van den koning Philippe den II, gouverneurgeneral der Nederlanden; Erik, hertog van Brunswyk en Lauenburg; en Joachim, baron van Neuhaus.

2 Die grafstede staet tegenwoordig in den Krogt of Onderaerdsche kerk.

[p. 214]

autaer plagt te hebben; maer dit is nu verandert, mids de nieuwe concessie van den keyzer (de concessie Caroline). Den autaer dezer kapel is verciert met een nieuw tafereel, witte marmere beelden en andere kostelyke en konstige werken, meest gemaekt door den voornoemden Jan de Heere.

Daer is ook een konstig beeldhouw-stuk te zien in den Krogt der zelve kerk, welken Krogt, verciert met pilaeren, kapellen, autaeren en schilderyen, zoo groot en schoon is, dat hy menige kerk te boven gaet. Dit werk staet in eene afgeslotene plaets van vooren in den gemelden Krogt, geheeten Jerusalem, alwaer het zoo donker is, dat dit konst-stuk niet kan gezien worden als by middel van het keêrs-licht. Het is eene Begraeving Ons Heere, met beelden van natuerlyke grootte, gemaekt door Willem Hughe. Al is dit stuk na de oude wyze, het moet nogtans aen de beste gesnedene werken van Gend niet wyken, en al staet het in eene duystere plaets, het is zoo verlicht geworden door de faem, dat vele liefhebbers uyt verre landen herrewaerds gekomen zyn om het zelve te bezigtigen.

De werken van den voernoemden meester vercieren nog verscheyde andere plaetsen dezer stad: men ziet van hem een Maria-Beeld op den hoek van S. Joris-Hof, het welk daer gestelt wierd den 8 Mey 1480, als M.^r Joos van Ghistel, ridder, voorschepenen was. Men vind ook van zyne beelden by de Predikheeren en elders.

S. Nicolaes-kerk is redelyk verciert met täfereelen en geschilderde glaze-vensters. Het beste stuk dat men daer vind staet in de kapel der Merceniers; het sny-werk is van Willem Huglie en de schildering van Jan Schoreel, van Uytrecht.

In S. Jacobs-kerk zyn meer geschilderde glasevonsters; de beste onder de zelve is de gene toegeëygent aen de Helsenaers, en men houd voor de konstigste schildery een kleyn stuksken

[p. 215]

hangende in den beuk ontrent de vonte. Het dient voor een graf-stuk sprekende op Waulter Gaultier, en is geschildert door de konstige hand van meester Huge van Goes, die leefde ontrent den tyd van den beeldhouwer Wilhem Huge voornoemd. Deze kerk en de voorgaende hebben konstige tabernakelen. In die van S. Jacobs is een schoon priesterlyk gestoelte, het geen den heer Willem Doens heeft doen maken, en twee gesnedene beelden, het een is den stryd van S. Jacob, en van het ander, staende in de Schrynwerkers-kapel, is het lambriseersel weêrd om te zien.

In S. Michiels-kerk vind men twee goede autaerstukken, waer van het geen verbeeldende den Naem Jesus, gemaekt in 't wit en zwart door meester Jasper, het merweêrdigste is. Jan de Heere en zynen zoon Lucas hebben de gemelde kerk ook helpen vercieren, den eenen met twee beelden van albast, in den beuk, en den anderen met een geschildert graf-stuk, onder de orgel. Van deze orgel kan ik dit wonder niet verzwygen, dat zy, maer een middelbaer stuk zynde, 3000 pypen heeft, het welk de orgel-speelders als iet zonderlings aengemerkt hebben.¹

1 Over eenige jaeren is in die kerk eene nieuwe orgel geplaetst, het welk als een meesterstuk van den heer de Volder aenzien word.