De historie van Belgis

XLV Kapittel.

Van zommige Gedenk-teekenen en Oudheden der stad Lothryk, daer men meynt dat Belgis gestaen heeft.

Om dat wy hier vooren iet gezeyd hebben van de verwoesting der stad Lothryk, dunkt ons niet on behoorlyk daer van te verhaelen het geen wy gehoort en gezien hebben; te meer, om dat het een gemeyn gevoelen is, dat ter zelve plaets de groote stad Belgis gestaen heeft.

Het is waeragtig en openbaer, dat'er op en omtrent de plaets daer nu de kerk van Velsike staet, in het land van Aelst, omtrent vier mylen van Gend, vele voorwerpen gevonden worden die klaerlyk betuygen dat daer eene stad gestaen heeft. Ik heb onder andere gezien het beeld van eenen gelauwerden roomschen keyzer, geslaegen op eenen zilveren penning, met dit opschrift: Severus Pius Aug. Op d'andere zyde was verbeeld eene

[p. 188]

vrouw, zittende in eenen antieken wagen, met deze woorden: Restitutor Urbis; maer de stad die hy weder zoude opgeregt hebben, stond aldaer niet genoemt. Voorders heb ik gezien verscheyde andere oude penningen die op deze plaets gevonden waeren.

Ook is daer uytgedolven een aerde manneken, geheel naekt en gelauwert, hebbende op zyn hoofd twee hoortjens, gelyk aen die der rammen, waer in het hair vergadert was, als of het den afgod Bacchus geweest had. Dit beeldeken was in alles aerdig en konstig gemaekt; maer des zelfs regten arm was gebroken.

Men heeft my daer-en-boven verzekert, dat aldaer zomtyds veel houte kolen in de aerde gevonden waeren; het welk reden geeft om te vermoeden dat deze stad verbrand is. Ook zyn daer omtrent uyt den grond gehaelt vyf steene potten, benevens vyf zeldzaeme antieke aerde kruyken, zeer dik van buyk en zoo eng van hals, dat'er geene nesteling-maelie in konde gesteken worden. Alle deze kruyken waeren zoo rood als vermillioen en elk toegedekt met een tichelken. In eene van de zelve was natuerlyken goeden wyn.

Nog zyn daer gevonden vele antieke aerde schaelen, van buyten met looverkens en van binnen als eene maen, met grieksche letteren daer op. Andere waeren van buyten verciert met figuren van herten, haezen en diergelyk wild.

Op deze plaets worden verscheyde fyne steenen uyt de aerde gegraeven. Ik heb onder andere gezien eenen schoonen cornalyn - steen, staende in eenen gouden ring: in den zelven was uytgesneden eenen sater, die eene schael met fruyten op zyne hand droeg, en voor den welken een aerdig doornboomken stond. Wy ondervonden dit, met den gemelden steen in wasch en op papier te drukken. Ook heb ik gezien eenen grooten grenaet en nog eenen anderen vremden steen die allerleye verwen had.

Wanneer ik in het jaar 1563 te Velsike was,

[p. 189]

om deze plaets te bezigtigen, wierd my gezeyd dat'er twaelf jaeren te vooren, door zekeren landsman, genaemt Jan de Hondt, tusschen Sottegem en Godveerdegem gevonden was eenen schoonen onix, waer in zeer konstig gegraveert stond eenen gekroonden klimmenden leeuw, welkers kroon en nagelen of klouwkens verguld waeren. Dezen steen wierd den vinder afgekogt voor een muddeken koorn, en ter hand gestelt aen mevrouw de graevin van Egmont, Francisca van Luxemburg, die hem dede stellen op het deksel van haeren voornaemsten drink-beker, den welken nog in wezen is en alsdan op het kasteel te Sottegem was.

Zulks moet niemand vremd of ongeloovelyk voorkomen, want in het zelve jaer 1563 wierd op de prochie van Espire boven Audenaerde (welke parochie toebehoort aen den heer van Gruythuyse, en van Avelgem afhangt), door den pagter van den heer van Hachincourt, voogd van den voornoemden heer van Gruythuyse, gevonden een schoon juweel van staf- goud, omtrent twee voeten lang, wel dry vingeren breed en omtrent eenen dweerschen vinger dik. Deszelfs kanten waeren omgeslooft en gekromt, op de wyze van eenen halven cirkel of maen, en het had aen beyde de eynden eenen ring van fyn goud.

Dit goud wierd op den toets-steen bevonden te zyn rhynsch goud, dat is, gevonden in den Rhyn, die door Duytsland stroomt, van het welk de duytsche vorsten hunne goud-guldens plagten te slaen; want den Rhyn is eene van de zeven goudryke rivieren der weêreld, van de welke Plinius schryft in zynen 33.^en boek, kap. 4. Deze rivieren zyn: den Tagus, in Spagnien, den Pô in Italien, de Hebrus, nu Marizza, in Thracien, den Pactolus, in kleyn Asia, de Ganges, in Indien, den Rhyn, in Duytsland, en den Granicus, in Lydien, onder alle welkers zand fyn goud gemengt is. Daer zyn nogtans meer andere rivieren, in de welke men goud en peêrlen vind; want den Rhone, in Vrankryk, levert in zommige

[p. 190]

plaetsen goud, als in het meir van Geneven, daer zy door vloeyt; het groot eyland Trapobana (nu Borneo), in 't oosten van Indien, heeft eene kostelyk bepeêrelde rivier, en men vind'er nog meer andere, te veel om hier te noemen.

Den gemelden pagter, die dit juweel te Espire, gelyk hier boven gezeyd is, in de aerde gevonden had, begeêrde eerst te hebben het derde van deszelfs weêrde, maer liet hem daer naer paeyen met 100 guldens en negen jaeren verlenging van zynen pagt, die omtrent 60 ponden grooten 's jaers konde bedraegen. Dit juweel had misschien toebehoort aen eenen duytschen vorst, die aldaer in eenen stryd verslaegen was, en den genen die het gerooft had, had het waerschynelyk in de aerde verborgen, om het weg te haelen naer dat de plondering zoude gedaen wezen, uyt vrees dat men hem om dit juweel zoude vermoord hebben, indien hem iemand met het zelve bevonden had. Hy heeft mogelyks naermaels de plaets niet meer konnen vinden daer hy het gedolven had, of hy is verslaegen geworden, of anderzins aen zyne dood geraekt; zoo dat dit juweel door deze of andere oorzaeke kan verborgen gebleven zyn tot dat het den gemelden pagter ontdekte.

Omtrent dien tyd wierden te Nevele door eenen schaep-wagter in de aerde gevonden verscheyde zilvere medalien. Wat aengaet de plaets van Velsike, daer zyn eene groote menigte medalien ontdekt geworden; want meester Geeraerd van Renterghem, greffier van Sottegem, Velsike, Hasselt-ten-Vryen en andere plaetsen, verzekerde ons dat hy alleen wel 200 zilvere medalien gehad had, die alle te Velsike gevonden waeren. Hy toonde ons voorders verscheyde oudheden, naementlyk die waer van wy de beschryving gegeven hebben.

Op den 7 Februarius van het jaer voorschreven, te Velsike zynde, zagen wy dat den choor der kerk gemaekt was van eenen ouden ver-

[p. 191]

deding-toren, die naer de verdelging der stad nog overgebleven is. Zulks blykt merkelyk aen zekere ronde gaten, gestopt met grauwen arduyn, welke gaten beneden omtrent de aerde zyn, als of men daer eertyds door geschoten had. Agter den choor, op het kerk-hof, zagen wy liggen eenen blauwen graf steen, zeer vremd gemaekt, te weten, ten hoofde breeder als aen het voeteynde, omtrent zeven voeten lang, de kanten plat, maer in het midden langs door verheven, effen en rond. De letteren van dien zark waeren zoo uytgesleten, dat men daer van niets konde lezen. Hy was aldaer uyt de aerde gehaelt, gelyk ons den voornoemden van Renterghem zeyde, en wierd aenzien voor een overblyfsel van de stad Lothryk.

Voorders toonde hy ons agter den zelven choor een merkteeken van eene aerde vesting met wallen, doch kleyn in haer bevang, zoo dat het waerschynelyk maer de vesting van eenen toren of een kasteel geweest had; want deze stad strekte haer veel wyder uyt, zoo het blykt aen twee groote kauters, daer vele oudheden ontdekt worden, als onder andere geheele vloeren en vouten, met huysraed en halm van ambagtslielen.

Tot een teeken van de oude heerlykheyd dezer plaets, is'er te Velsike nog eene gewoonte, dat de schepenen en wethouders zomtyds hunne gedingen leveren in de handen van vyf raeden, die daer door groote heeren aengesteld worden, en van de welke'er den graeve van Egmont (als heer van die parochie) twee benoemt. Alsdan doen deze vyf raedslieden eene tent spannen op de voornoemde vesting of wal, onder de welke zy hun vonnis uytspreken, en de zaek aldus gewezen zynde, kan voor geenen anderen rechter meer betrokken worden.

Aen dit voorrecht schynt wel dat deze plaets eertyds in groot aenzien moet geweest hebben; nogtans niemand van haere inwoonders, die alle

[p. 192]

dorp-lieden zyn, weet te spreken van de stad Belgis, die aldaer zoude gestaen hebben. Zulks is niet te verwonderen, ter oorzaek dat het zoo langen tyd geleden is. Zy weten in tegendeel veel van de stad Lothryk, als veel jonger zynde, dan Belgis.

Men graeft uyt de gemelde kauters en daer omtrent kostelyken arduyn, ja den besten van geheel Vlaenderen. Hy word nogtans niet Velsikschen, maer Belbergschen Arduyn geheeten; welken naem betrek schynt te hebben tot den afgod Bel of Belus, daer in het 1.^o en 2.^e boek van gehandelt is, en van den welken de vermaerde stad Belgis haeren naem ontleend heeft. In tegendeel noemt men den arduyn-steen die men elders vind, gemeynelyk volgens de dorpen en plaetsen daer hy uytgegraven word: als den Vliezeelschen Arduyn, den Oosterzeelschen enz.

In het jaer 1565 wierden daer nog gevonden te Velsike twee stukskens goud, die door den sterken regen ontdekt of bloot geleyt waeren. In het midden der zelve was eene holligheyd of een panneken, en daer stond een springende peêrd op. (Wie voorders nog meer over het vinden van oudheden in Vlaenderen wilt vernemen, kan de boekwerken van den geleerden Martinus de Bast en van J.^hr van den Bogaerde te raedegaen).

Omtrent het vierde van eene myle van Velsike ligt de parochie van Hundelgem, die Hunneheim plagt te heeten, dat is der Hunnen woonstede. De oudste kerk te Geeraerdsbergen word heden nog Hunnegem genoemt: zy staet op de vesting omtrent de poort, langs waer men nae Lessene gaet, tegen de rivier den Dender. De inwoonders toonden ons boven op den berg dezer stad de plaets daer de Hunnen eene sterkte gehad hebben. Van gelyken heeft Sottegem voormaels Gotteheim en de parochie van Godveerdegem Gothwehrheim geheeten.

[p. 193]

De parochie van Windeke¹ word in het latyn Wandeca genoemt. Men ziet daer nog overblyfsels van oude mueren en krogten, waer in men zegt dat de zeven ridders gewoont hebben. By Gend, ten noord-westen van deze stad, is gelegen de parochie van Wondelgem, welkers naem men, even als dien der voorgemelde, van de Wandalen meynt gekomen te zyn; want men zegt dat zy Wandelheim plagt te heeten, dat is de woonplaets der Wandalen, even als het Wandelaers-kasteel, het welk eertyds te Gend agter de Paele gestaen heeft.

Het koningryk in Spagnien (nu Catalonien genoemt), heeft eertyds, nae de Wandalen, ook den naem van Wandalonia gevoert, zoo als Andalousien (oud Betica), eene andere provincie van Spagnien, Wandalousien plagt te heeten, want de naemen der landen, steden en gebouwen moeten immers van iemand hunnen oorsprong genomen hebben. Ook meynt men dat de parochien van Swevegem en Swevezeele aldus genoemt zyn nae de Sweven of Swaven.

Men ziet klaerlyk dat alle de voorgaende naemen voortgekomen zyn van de Hunnen, Gotthen, Wandelen of Wandalen, Sweven of Swaven, al zyn zy met'er tyd wat gebroken of verandert; want het gaet aldus meest met die van alle andere dingen, gelyk zulks blykt aen verscheyde deelen van de stad Gend: Het geen men nu de Ketel-poort noemt, plagt men de Casselpoort te noemen, om dat men langs daer nae Cassel reyst¹; de Torre-poort wierd voormaels de Thoraut-poort geheeten, als wezende den weg om nae deze plaets te gaen, alwaer eene groote merkt gehouden wierd, ten tyde

1 Men weet niet of Vaernewyck hier van Scheldewindeke ofte van Denderwindeke wilt spreken.

1 Eenige schryvers, onder andere den ridder Dieriex, zyn wegens de Ketel-poort van een ander gevoelen: zy willen dat die poort aldus genoemt is, uyt hoofde haerder ketelachtige of spitse torens en versterkingen.

[p. 194]

dat den koophandel te Brugge nog bloeyde; en de Walpoort was voor dezen de Wael-poort, om dat men langs de zelve nae den waelschen kant reyst. Deze plagten alle buyten-poorten te zyn, maer Gend is sedert merkelyk vermeerdert en uytgebreyd. Dat de Donderstraet plagt genoemt te worden de Onderstraet, en om welke reden, zullen wy hier naer zeggen, in de beschryving van het stadhuys. Den Weenaerd (nu S. Baefs-pleyntjen) wierd eertyds geheeten den Wyn-aerd, om dat men'er de wynen lostte die langs de Schelde aenkwamen; want de daer nevens gelegene Scheldstraet voert nog den naem die zy van deze rivier ontleent heeft. Omtrent de gemelde plaets waeren gerievelyke kelders, om die wynen in te leggen. Den Houtbriel¹ heeft nog onvervalscht den naem behouden die hem gegeven is van wegen het hout dat men daer plagt te lossen en te verkoopen, en de huyzen met wyde vooren-plaetsen, die daer nog gezien worden, schynen aldus gemaekt te zyn om dit hout te stapelen.

Voorders hebben menigvuldige andere dingen naemen daer men den oorsprong niet meer van weet, aldus staet het naer onzen tyd te gebeuren van de Abraham- en Apostelstraeten, wanneer de beelden zullen af zyn, na de welke zy nu genoemt worden².

1 Het woord Briel beteekent eene vaege plaets.

2 Hier dient bemerkt te worden, dat de vernieuwing eeniger straeten der stad Gend, by besluyt der zelver regering, van 15 December 1812, eenige verwerring veroorzaekt heeft, terwyl vele naemen verkeerd zyn genaemd geworden.