De historie van Belgis

XLIII. Kapittel.

Hoe de Moniken weder hun verblyf kwamen houden te S. Baefs; onder hunnen Abt Gerardus. Korte beschryving van het Beleg van Gend, en hoe daer uyt eene Jaer-merkt en Waeke gesproten is.

In het jaer 937 bekeerde Arnold, graeve van Vlaenderen, zich van zyn rauw leven, door de vermaeningen van Transmarius, bisschop van Noyon en Doornyk. Hy gaf de goederen weder

[p. 178]

die hy S. Baefs klooster ontnomen had, en stelde daer eenen abt, den heyligen Gerardus van Zele, den welken de verstroeyde moniken weder byeen vergaederde en dede leven volgens den regel van den heyligen Benedictus, die den heyligen Amandus hun voorgeschreven had.

In het jaer 939 keerden de moniken van S. Baefs, die met hunne Heyligdommen nae Loosduynen gevlugt waeren, weder nae hun klooster, laetende tot dankbaerheyd in de plaets daer zy zoo lang hun verblyf gehouden hadden een weynig van de Reliquien van den heyligen Bavo. Zy kwamen in de haeve van Herheim op den 19 September; maer mids S. Baefs kerk nog niet geheel opgemaekt was, stelden zy hunne Reliquien in die van het nieuw kasteel ('s Graevensteen), toegewyd aen de heylige Pharaïldis (en zynde alsdan eene graevelyke kapelle), denkende dat zy daer best verzekert zouden wezen.

In het jaer 940 vervoerden zy de gemelde Reliquien nae hunne eygene plaets, te weten de kerk van Gend, laetende in die van S. Pharaïldis een lid van den heyligen Bavo en de Reliquien van de heylige Pharaïldis, uyt herkentenis om dat zy daer zoo lang berust hadden. Dit deden zy onder voorwaerde dat het geestelyk van S. Pharaïldis alle jaeren met de gemelde Reliquien zoude komen bezoeken die van S. Baefs te Gend.

Ik ben van gevoelen dat het kasteel dat men hier het nieuw noemt (daer naer door den graeve Baudewyn van Ryssel belegert en aen Lambrecht overgegeven), het zelve is dat tegenwoordig 's Graevensteen of graevenkasteel genoemd word (het welk hem nog vertoont als een oud en wonderbaer gebouw, groot in zyn bevang); want het is gestigt op bevel van den Franschen en Germanischen keyzer Otto (te vooren hertog van Saxen), vader van Hendrik voornoemd. Dezen Otto word van de historie-schryvers onder het getal of in de linie der keyzers niet gestelt, ter oorzaek dat het keyzerryk alsdan zeer wankelbaer stond, dat

[p. 179]

verscheyde natien keyzers op hun eygen verkoozen, en dat het de Italianen of Romeynen voor eene schande hielden zich altyd te laeten ontblooten van de keyzerlyke kroon en scepter. (Zoo als wy reeds gezeyd hebben is dit kasteel door de graeven van Vlaenderen gebouwd).

In het jaer 946 wierd de kerk van Gend geheel voltrokken door den voornoemden abt Gerardus. Hy was eenen heyligen man en grooten vriend Gods; want het water daer hy zyne handen in gewasschen had maekte de blinde ziende, en hy genas den graeve Arnold van den steen, tot vergelding van welke weldaed den gemelden vorst hem opper-abt van achttien kloosters maekte. Als men deze kerk uyt den grond herbouwde, wierden in de aerde gevonden verscheyde Heyligdommen, die besloten waeren in kostelyke kassen.

In het jaer 947 gaf Transmarius, bisschop van Noyon en Doornyk (welke plaetsen alsdan onder een bisdom stonden), op het verzoek van Arnold, graeve van Vlaenderen, de kerk van Gend de vryheyd om voortaen onder eenen bisschop te schuylen.

In het jaer 953, den abt Gerardus bejaerd wordende, wilde zyne schaepen in tyds bezorgen; dus gaf hy aen ider van de kloosters die hy hervormt had en onder hem stonden eenen bezonderen abt om de zelve te bestieren.

In het jaer 956 bevestigde Lotharius, koning van Vrankryk, ter bede van den graeve Arnold, de kerk van Gend in haere bezittingen, en vergunde haer de vryheyd om voortaen haere abten te kiezen volgens het geestelyk recht.

In het jaer 957 sloot Columbanus, eenen abt uyt Hibernien (Irland), zich te S. Baefs in eene kluys; hy stierf daer in 959 en wierd begraven in den krogt van S. Andries-autaer.

In het jaer 960 wierd binnen de stad Rodenburg (nu Ardenburg) eene kerk gewyd, ter eer van den heyligen Bavo.

[p. 180]

In het jaer 962 overleed Lutgardis, dogter van Arnold, graeve van Vlaenderen, en gemaelin van Weichman, daer hier vooren van gesproken is; zy wierd begraven in de O.L.V. kapelle der abdy van S. Pieter, op den Blanken-berg by Gend. Weichman had S. Baefs kerk ontnomen een dorp genoemt Thesta (nu Destelberge), met de kerk, de bosschen en al dat'er toe behoorde; hy gaf het zelve, gelyk het gestaen en gelegen was, aen de voornoemde abdy weder, tot laevenis der ziel van zyne gemaelin.

In het jaer 964 stierf Arnold, graeve van Vlaenderen, en wierd begraven in S. Pieters klooster op den Blanken-berg. Hy had eenen zoon, die voor hem stierf, genaemd Baudewyn den Jongen, die ook eenen zoon had, Arnold den Jongen genoemt, welke beyde vorsten den eenen naer den anderen graeven van Vlaenderen zyn geweest.

In den tyd van dezen Arnold den Jongen wierd Gend belegert door dry koningen. Dit beleg gaf aenleyding tot een tractaet, het welk my hier niet lust te stellen; want het is niet geloofbaer dat zy zeven jaeren voor deze stad gelegen hebben, zoo als zommige verdichte historien zeggen. Dat'er evenwel veel van geweest is, heeft nog in onzen tyd getuygt een gat of poort, gebroken aen de oude muragie aen het west-eynde der stad, daer de Houtleye is, tegen over het Poort-Akker. Men plagt dit het Engeland-gat te noemen, ter oorzaek dat het geduerende de gemelde belegering gemaekt wierd om den koning van Engeland daer door binnen de stad te laeten, mids hy gezworen had van daer niet af te scheyden voor dat hy koorn op de merkt zoude gezaeyt hebben. In tegendeel hadden de Gentenaeren gezworen dat hy binnen de stads-poorten niet zoude komen dan vegtenderhand. Door den voorzeyden middel bleeven beyde hunne eeden ongeschonden¹.

1 Van het geen Vaernewyck hier meld, en waer aen hy zelve twyffeld, schynd echter eenige waerheyd te wezen; weynige schryvers spreken hier omtrent, nochtans gewagen hier van:
Sanderus, in het verheerlykt Vlaenderen, 1.^e deel, bladz. 129, druk in-fol. van 1735, alwaer staet: ‘Dat Gendt, gedurende deszelfs regeering (van Arnold den jongen), door dry koningen te vergeefs belegerd is geweest.’ Den kardinael de Belleforest, in zyne Annales et Chroniques de Flandre, uytgave van Parys, 1617, in-fol., bladz. 95, alwaer men leest: ‘En l'an 964 Arnoul, comte de Flandre, mourut, par occasion de quoy le Roy Lothaire courut et gastu le pays de Flandre.’ L'Espinoy, in zyne Recherches des antiquités etc., Douay 1632, in-fol., pag. 72, alwaer men vind: ‘Je trouve avoir été des premiers messire Thiery de Beveren, seigneur de Dixmuyde, lequel fut étably audit gouvernement par le comte Arnould le vieu en l'an 965, allant à la guerre de Lombardie, et durant l'absence dudit comto audit voyage, ledit seigneur de Beveren défendit vaillamment la ville de Gand et soutint le siège de trois rois, à scavoir: de France, d'Angleterre et Écosse, lesquels avaient assiègé ladite ville à tout leur effort par plusieurs temps, mais furent contraints de lerer ledit siège, et eux retirer à grande honte et nul profit, comme nous témoignent les vieux titres qu'on en trouve par escrit.’ Men leest in een handschrift, voortkomende uyt de boekzael van den heer F. Huyttens, n.^o 74, in-fol.: ‘Dat Gend ton jare 964 door dry koningen is belegerd geweest, en den koning van Vrankryk, die gelegerd was te S. Denys-Westrem, in dien tyd aldaer de kerk deed bouwen.’ In een ander handschrift, behoorende aen den geleerden heer J.B. Delbecq, vind men de afteekening der kerk van Wondelghem, waer by staet: ‘De kerk van Wondelghem, zoo als zy zich in het jaer 1580 bevond, gebouwd door eenen der dry koningen die Gend belegerden, onder Baudewyn, in 1269 of daer ontrent.’ (Hier treft men een merkelyk verschil aen, wegens het jaer in het welk de belegering van Gend zoude plaets gehad hebben). Ook vind men deze belegering beschreven in een derde handschrift, berustende in de boekzael der hooge School van Gend. Voorders bestaet eene gedrukte geschiedenis dier belegering, onder dezen titel: Een schoon historiken ofte cort verhael, van de principaelste pointen, van de belogeringhe der vermaerde stadt van Ghendt, die ghedaen wierd by de dry coninghen, te weten: van den coninck van Vranckerycke, Schotlandt en Ingelandt, ten tyde van den vyfden grave van Vlaenderen Arnaut de jonghe, f. Baudewyn. Ghendt, Baudewyn Manilius (21 bladzyden in-4.^o). De geschrevene copie, waer naer dit historiken is gedrukt, berust in stads-handvesten, zoo als vermeld is in de Preuve tot betoogh dat die van het gheslachte moderne van Vaernewyck zyn de principaele fondateurs en dotateurs van dan godtshuyse ofte clooster van de Carthusers, alsdan residerende tot Royghem, ende nu jogenwordigh binnen de stad van Ghendt. Ghendt, B. Manilius, 1670, in-fol., alwaer staet, bladzyde 59, onder de rubrieke Consideratien enz., waer by sommige genealogisten zeggen dat het geslachte van Vaernewych synen oirspronck soude hebben gehadt in Engelandt, uyt de graven van Warwic: ‘Dat het blyckt uyt onze historien, registers ende bescheeden van den overgrooten ouderdom van het voors. gheslachte alhier in Vlaenderen, onder ander uyt eene onde historie, rustende in de archive van schepenen der stede van Ghendt, nu omlancx in druckerye uytghegheven, tracterende van 't belech 't ghone de coninghen van Vranckryck, Enghelandt en Schotlandt hebben ghedaen voor de voorseyde stadt, ontrent den jaere 960, ten tyde van grave Arnault van Vlaenderen.’
Uyt dit alles kan men besluyten dat het gezegde van M. van Waernewyck, die in den Recueil des antiquitès romaines et gauloises etc. Gand, 1808, in-4.^o, par M.J. de Bast, chanoine etc., voor ligtge loovig word aengemerkt, en door den ridder Diericx, in zyne Memoires sur la vïlle de Gand, hier over verdedigd word, wel eenig geloof verdient, en de straet onzer stad welke Engeland-gat genoemt word, wel met recht haeren naem bekomen en behouden heeft. Ziet voorders hier over de nota van het kapittel 65 van dit 4.^e boek, op het eynde van den tweeden adlinen.
Dit beleg, zoude in het jaer 1182 ook wel kunnen plaets gehad hebben; terwyl de stad Gend eerst onder de regeering van Philips van Elsatien met vesten en wallen versterkt wierd, en inderdaed, den koning Philippe-Auguste van Vrankryk, Hendrik van Engeland en den koning van Schotland, in dien tyd hunne legers vereenigd hadden, om den graeve van Vlaenderen en verscheyde andere groote leen-heeren der fransche kroon tot de gehoorzaemheyd te dwingen; doch daer de engelsche hunnen bezondersten veid-oversten in een gevecht verloren hadden en den duytschen keyzer de bondgenooten bedreygd had den graeve van Vlaenderen met eene ontzachelyke magt by te staen, wierd in den loop van het volgende jaer den vrede tusschen de dry koningen en de leen-heeren gesloten. Dit beleg van Gend duerde niet zeven jaeren, maer zeven maenden, en de Gentenaeren, die zich zoo dapper verdedigden, stonden onder het bevel van Hendrik van Dixmuyde heer van Beveren by Rousselaere, en zoon van den kasteleyn van Dixmuyde, die naermaels Philips van Elsatien nae den Oosten gevolgd hebbende, in een gevecht tegen de Sarracynen al strydende het leven verloor.

[p. 181]

De Gentenaeren van de zwaere belegering dezer dry koningen (te weten van Vrankryk, En-

[p. 182]

geland en Schotland) verlost zynde, stelden, ten eeuwige gedachtenis der zelve, met toestemming van hunnen graeve, een jaerlyksch vreugde-feest in, het welk eene kermis zoude wezen, doch geene vrye merkt. In dit feest gingen zy met duyzend mannen in het harnas op de dry halfvasten nagten, alswanneer deze merkt gehouden wierd².

Dit gebruyk heeft stand gehouden tot in het jaer

2 Deze jaermerkt is den oorsprong der peirdenmerkt en foire, welke tot hier toe nog op half-vasten gehouden word.

[p. 183]

1540, op welken tyd het zelve afgeschaft wierd door keyzer Karel den V, en de muragie daer het Engeland-gat in was, wierd geslegt, tot het maeken van de nieuwe Gendsche haeve aen den zee-dyk tusschen de Torre- en Bestorm-poorten, in 1564. De voornoemde jaer-merkt is nog gebleven; maer weynige weten de reden waerom het geene vrye merkt is, dewyl het niet beschreven staet.

Aengaende de opkomst van den naem dezer nagtwaeke zyn verscheyde gevoelens. Zy wierd d'Auwet genoemt, welk woord eenige meynen voortgekomen te zyn van oude Guel, dat is oude Wagt. Andere willen dat het zynen oorsprong heeft van oude Wet, te kennen gevende dat men goede wet en recht moest onderhouden. Beyde deze verklaeringen schynen daer wel op te passen, maer ik heb den regten grond der zaek nergens konnen vinden.

Op dien tyd gingen de gedeputeerde der 52 Neeringen in het harnas, welke Neeringen door den voornoemden keyzer op 21 gebragt zyn, gelyk by zyne concessie blykt, om het goed order en policie te herstellen, de welke in zommige deelen veronagtzaemt en vervallen was.