De historie van Belgis

XLII Kapittel.

Van zommige Oudheden en Schermutselingen van de twee kasteelen te Gend, staende op de rivier de Leye.

Of iemand genoegen vond in het lezen van Gendsche Oudheden, waer van de kronyken van Vlaenderen zeer weynig of geen gewaeg maeken

[p. 173]

zoo zal men weten dat in 't jaer 936 overleed den koning Hendrik, zoon van Otto, hertog van Saxen, welken vorst ook eenen zoon had, Otto genoemt, die naer hem koning van Duytschland wierd. Voor zynen tyd was het nieuw kasteel te Gend gebouwt op de Leye, niet door de graeven van Vlaenderen; want S. Baefs behoorde alsdan niet onder Vlaenderen, maer onder het keyzerlyk gebied. Het was gestigt op den grond en de erve van S. Baefs klooster (van welken grond dit klooster jaerlyk ceyns trok) tot beschutting van het zelve en van het oud kasteel door Caesar gebouwt. Het stond op de plaets daer het keyzers van het fransch grondgebied afscheydde, het welk Otto voornoemd aldus begeêrt had.¹

1 Vaernewyck brengt ons hier andermael in het land der delingen en verdichtselen, en naer hem hebben vele andere schryvers, zoo als Grammayus en de Bast, insgelyks gedold en bezyden den rechten weg gegaen. Diesvolgens moeten wy hier den lezer waerschouwen, dat al het geen in verscheyde legenden, kronyken enz. van twee kasteelen tot Gend verhaelt word, eene flauze is. Naer dat Fani-Martii en Mercurii (S. Pieters en S. Baefs) verwoest en in twee abdyen, en om zoo te zeggen, in twee stededekens verdeelt waeren, bleef Gend zonder kasteelen of sterkten tot in het midden der negenste eeuw, dat den graef van Vlaenderen Baudewyn den Kaelen, of mogelyks zynen zoon, Baudewyn den Yzeren, binnen Gend een slot, kasteel of sterkte bouwde, na den graef die het zelve stichtte 's Graevensteen of het Graevenkasteel, en ook wel nieuw Kasteel genaemt, welkers vestingen wallen en versterkingen zich inderdaed tot aen de rivier de Leye uytbreydden, doch het welk geenzins in het keyzerlyk maer wel in het koninglyk Vlaenderen stond. Daer dit kasteel door den keyzer Otto op den graef van Vlaenderen Arnold den Schoonen, den Grooten of den Ouden verovert en versterkt wierd, gaven de keyzers-gezinde aen het zelve den naem van Otto-Kasteel, Keyzers-Steen en Caesars-Kasteel (om dat de duytsche keyzers den eer-titel van Caesar namen.). Eene eeuw laeter wierd dit kasteel oud Kasteel genoemt, om dat deszelfs versterkingen reeds vervallen en in eenen zeer slegten staet waeren. Dat de keyzers-gezinde beweêrden dat dit kasteel op 's keyzers grondgebied stond, is zeer natuerlyk, om dat zy daer in belang hadden, dewyl zy aen keyzer Ottos overweldinge den schyn van regtveêrdigheyd wilden geven. Wat men oyt geschreven heeft van een kasteel, het welk de duytsche keyzers zouden gesticht hebben, ter plaets alwaer de moniken der Waessche abdy van Baudeloo zig laeter uedergezet hebben, zyn ook enkele beuzelachtigheden en komen slechts uyt eenen misgryp voort.

[p. 174]

Den zelven keyzer Otto dede ook delven dat rivierken agter de Vrydagmerkt te Gend, het welk in oude schriften, na hem, nog Otto-gragt genoemt word. Dit rivierken diende insgelyks om den keyzerschen van den franschen bodem af te zonderen.¹

Op de gemelde Vrydagmerkt, omtrent den lynwaed-ring, zyn in de aerde gevonden oude mueren, met yzere ringen, als of daer voortyds eene kaey geweest had. Op het eynde van de Veldstraet naest S. Nicolaes kerk heeft men ook oude gestigten in den grond ontdekt, en eenige meynen dat de Koorn-, de Vrydag- en meer andere merkten, alle poelen plagten te zyn.

Het voorgemeld kasteel wierd (naer deszelfs verovering door keyzer Otto) van geene kasteleynen bezeten, maer was een graefschap, gehouden van den keyzer, aen welkers graeven onderworpen waeren de vier Ambagten en het land van Waes. Den eersten dezer graeven was eenen genoemden Weichman (zoon van Billing en broeder van Herman, die in 't jaer 966 het hertogdom van Saxen bekwam), die in houwelyk trad met Lutgardis, dogter van Arnold den Schoonen of den Grooten, derden graeve van Vlaenderen, die naermaels tegen den keyzer opstond. Het kasteel van Gend wierd eyndelyk op de naervolgende wyze bemagtigd:

In het jaer 1046 lag den graeve van Vlaenderen Baudewyn van Ryssel zeer sterk in eenen digten bosch, by dit kasteel gelegen, uyt den welken hy op het zelve groot geweld dede; maer alle zyne poogingen waeren te vergeefs. Hy veranderde dan van leger-stede en bragt zyn volk in eene plaets genaemd Herheim, die alsdan nog

1 Dit rivierken of liever vaerdeken word alsnu nog Ottogragt genoemt; doch het gemeyn volk geeft daer aen den naem van Baudeloo-Leye, uyt hoofde der abdy van Baudeloo, waer van men het gebouw aldaer nog ziet, en van de rivier de Leye, terwyl dit vaerdeken uyt die rivier deszelfs oorsprong heeft en zich in de zelve verliest.

[p. 175]

onbewoond was. Dit was het Herheim niet dat van ouds bebouwt geweest had, maer eene plaets daer omtrent, die den zelven naem voerde.¹ Van daer bestormde hy het kasteel; maer mids het beleg zeer langduerig was, begon het zyne heeren² te verdrieten, zoo dat zy nae huys zogten te keeren, te meer, om dat zy geenen middel zagen om het kasteel in te nemen. Den graef dit ziende, verzogt hun nog eenen aenval te waegen, met belofte van hun daer naer te lacten vertrekken. Het leger nam moed en bestormde het kasteel zeer kloekelyk op Paesch-avond. De belegerde sliepen niet, maer deden eenen wakkeren tegenstand. Onder andere waeren'er eenige die de beklimmers met stukken van een verken afsloegen, het welk zy geslagt hadden om op den Paesch-dag te eten, geen ander vleesch nog voorderen lyftocht meer hebbende. Op dit gezigt meynden den graef en zyne heeren dat zy nog overvloed van alles hadden; diesvolgens vanhopende van het kasteel te konnen veroveren, dede hy het vuer in de hutten (of tenten) steken en trok van daer.

Eenen van zyne heeren, genoemt Lambrecht, daer nog eenigen tyd naer d'andere vertoevende, zag uyt het kasteel eene vrouw komen, die water ging scheppen aen de Leye. Hy reed tot haer en ondervraegde haer wegens den toestand der plaets; maer mids zy hem niet antwoordde, dede hy haer groote beloften; dan beleed zy dat'er in het kasteel groot gebrek aen lyftocht was, ja niet meer als om twee of dry dagen by te leven.

1 Het is in tegendeel veel eer te gelooven dat Arnold zyn leger binnen het Herheim bragt, het welk het oud poort van Gend was, om dat hy van daer het kasteel gemakkelyker kon bestormen.

2 Arnolds veld-oversten en kapiteyns worden hier Heeren genoemt, om dat de legers in die tyden uyt geene bezoldigde troopen saemengesteld waeren, en slechts uyt de onderzaeten der vassaelen of leen-heeren bestonden, welke meest alle of kasteleynen of beeren van parochien waeren; want de eer-titels van graef, hurggraef, marquis, baron enz. waeren alsdan zoo gemeyn niet als nu.

[p. 176]

Op dit bericht gaf Lambrecht de vrouw het gene hy haer beloft had, en begaf zig van stonden aen tot den graef, en verzogt van den zelven iet dat hem niet toebehoorde, nog misschien nimmer zoude toebehooren. Baudewyn zig beraeden hebbende, vond dit verzoek niet onbehoorlyk, en stond het hem diesvolgens toe.

Alsdan zeyde Lambrecht: ‘Heer, ik begeer dan het kasteel, daer wy voor gelegen hebben, met zyne toebehoorten (welk kasteel gy nog niet hebt, en waerschynelyk noyt krygen zoud), om het zelve, indien ik het winnen kan, met myne naerkomelingen erffelyk te bezitten, op voorwaerde dat gy daer graef en heer van zult wezen en ik gouverneur of kasteleyn.’ Hier liet Baudewyn deze voorstellen in schrift stellen, en gaf aldus aen Lambrecht het geen hy zelve nog niet had.

Hier dient aengemerkt te worden, dat'er op dien tyd in geheel Vlaenderen (naer dat het gemeld kasteel verovert en onder het gebied van den graef gebragt was) geen erfagtig kasteleynschap was als dit. (Maer korts daer naer wierden achtervolgens in andere vlaemsche steden, zoo als te Brugge, Ryssel, Ipren, Audenaerde, Kortryk, Veurne, Dixmuyde, Kassel, Douay, S. Omaers, Winoxbergen, Nieuwpoort enz. kasteelen gebouwd of hersteld en kasteleynen aengesteld.)

Lambrecht trok met eene bende krygs-volk van den graef voor het kasteel, alwaer hy de bolwerken en hutten dede herstellen. Zy blaesden de trompetten tot den aenval, en stelden hun zoo ontzaglyk aen, dat de belegerden meynden dat den graef van Vlaenderen daer weder tegenwoordig was met alle zyne magt. Gepraemt door den honger, en ziende dat zy geene hulp van hunnen graef te verwagten hadden, nog ook van den keyzer, die te verre van daer was, gaven zy den moed verloren en leverden het kasteel over, behoudende lyf en goed. Aldus kwam het in handen van Baudewyn, graef van Vlaenderen.

[p. 177]

Dezen vorst, het zelve in zyne magt hebbende trok nae zich de goederen en erven van S. Baefs klooster (het welk nu zyn beschut verloren had), met vele parochien en dorpen, die hy aen zyne heeren gaf. Niemand stelde zig daer tegen; want de moniken waeren te vooren gevlugt uyt vrees voor de Noordmannen, gelyk gezeyd is.

Baudewyn maekte op de plaets van Herheim eene haeve¹, komende tot omtrent het nieuw kasteel te Gend, over de hoogpoort, in welke plaets zich veel volk kwam nederzetten.

Ten tyde dat dit kasteel door den keyzer Otto veroverd wierd, stonden tusschen het zelve en Akkergem maer vyf of zes woonsteden, en al was de plaets daer dit kasteel stond onder S. Baefs, de inwoonders wilden nogtans Gentenaeren genoemd worden, waer uyt dit spreek-woord gekomen is: Die noyt te S. Baefs was, was noyt te Gend.

1 Men moet niet gelooven dat'er hier van eene zee-haeve of binnenlandsche-haeve gewaeg word gemaekt, want het oud woord havene, het welk men in de eerste uytgaeve der Historie van Belgis vind, beteekent poort of stede, en inderdaed, den graeve Baudewyn van Ryssel, en niet Arnold, zoo by misslag in de voorgaende uytgaven van Vaernewych gedrukt is, heeft, door het begunstigen van handel en nyverheyd, vele vremde kooplieden en vernufte persoonen binnen Gend aengelokt.