De historie van Belgis

XL Kapittel.

Van zommige Oudheden der stad Gend, en van haere verscheyde Naemen.

Het graefschap van Vlaenderen is niet alleen aenzienelyk ten opzichte van zyne heerlykheden en groote voorrechten, maer ook van wegen zyne treffelyke en sterke steden, waer van Gend de hoofdstad is, en wel te recht; want gelyk Saül, koning van Israël gemaekt zynde, in grootte en deftigheyd van gestalte uytstak boven alle andere (zoo als men leest in het 1.^ste boek der koningen, kap. 10), aldus is Gend de grootste en schoonste stad van Vlaenderen; ook moet zy in grootte niet wyken aen nieuw Roomen en Milanen in Italien, Londen in Engeland, Parys in Vrankryk, Kiow in Rusland, Krakau en Petricow in Polen, Buda of Offen en Blindenburg in Hongarien, Grenade en Sevilien in Spagnien, Bruns-

[p. 162]

wyk, Munchen en Keulen in Duytschland; maer zommige van die steden konnen wel meer bevolkt, pragtiger in gebouwen en vermaerder door hunnen koophandel zyn.

Keyzer Karel den V te Gend wezende met zynen broeder Ferdinand (die naermaels ook roomsch keyzer wierd), gingen een wed-spel aen ten opzichte der steden van Gend, in Vlaenderen, en van Praeg, in Bohemen, van de welke Karel hield staen dat Gend, en Ferdinand dat Praeg de grootste was. Ter dezer gelegendheyd wierden beyde die steden afgemeten in het jaer 1539; maer wie de wedding won, is my onbekend.

Praeg bestaet in vyf wyken of steden, te weten de oude en nieuwe stad, het kasteel, de jodenstad en de kleyne stad. Zy is de hoofdstad des koningryks van Bohemen. Binnen de zelve plagt eene hooge school te bloeyen, welke in groot aenzien was ten tyde van den ketter Jan Hus, als 'er van de zelve 32,000 studenten afweken, die eene nieuwe universiteyt gingen oprechten te Leipzig.

Van de stigting der stad Gend is gehandeld in het 2.^de boek, kap. 5, en van de vier naemen die zy eertyds gevoerd heeft in het 3.^de boek, kap. 12. Vervolgens heeft zy haeren vyfden naem gekregen, te weten den genen van Oduea, na eenen toren op de Schelde, gestigt door zekeren heer uyt Groot-Brittannien. Naermaels is deze plaets tusschen de Schelde en de Leye ook genoemd Herheim, dat is der heeren woonstad (en word in zommige oude boeken nog zoo genoemd), want zy was bewoond van vele heeren en edellieden.

De plaets van Overschelde was het kwartier alwaer den graef van Vlaenderen munt sloeg, als den franschen koning hem zulks wilde verbieden, mids dit gewest onder het keyzerryk en niet onder Vrankryk behoorde. Ter dezer oorzaek word zeker straetjen in het kwartier naest den brabanddam nog het muntken genoemd. Al dat buyten de Braband- of Braem-poort lag was keyzerlyk, en word heden nog alzoo genoemd:

[p. 163]

diesvolgens behoorde ook onder het keyzerryk S. Baefs, den reep en al wat over de oost- en zuyd zyde ven de Schelde gelegen is.

Den wyk van S. Baefs plagt Boerheim genoemd te worden, het welk zoo veel te zeggen is als der boeren of landslieden woonstede; en in zekere oude latynsche boeken, over 900 jaeren geschreven, staet hy bekend onder den naem van antiquus pagus Gandavensis¹, dat is het oud dorp van Gend. Het volk bewoonende de plaets daer nu de abdy van S. Pieters staet, wierd Gorduni of Ganduni genoemd. Naermaels is deze plaets genoemd Blandinius-Berg, welken naem zy tot heden behouden heeft. (Men geeft ook aen het hoogste deel van S. Pieters de naemen van Wittenberg, Rattenberg of Platenberg, Kattenberg, S. Quinten-Berg, Brutus-Berg, in den tyd der fransche republique, Kloostermerkt en place du roi de Rome onder de regeering van den keyzer Napoleon).

In dit gewest en in den wyk van S. Baefs vonden Julius Caesar en de Romeynen twee sterke kasteelen, in de welke de afgoden Mars en Mercurius aenbeden wierden: Mars in het kasteel daer heden de abdy van S. Pieters staet, en Mercurius in het geen daer die van S. Bavo plagt te staen; welke afgoden men in de gemelde plaetsen aenbeden en geëerd heeft tot het jaer Ons Heere 608. Mercurius was van zilver, en wierd daerom door de Gentenaeren den witten god genoemd. Hier van komt de gewoonte dat zommige oude lieden nog by den witten god zweêren.

De S. Pieters-heeren beweêren dat den afgod Mercurius ook plagt aenbeden te worden op de plaets daer hunne abdy staet. Zulks kan wezen; want ik vinde dat den H. Amandus, te Gend komende, omtrent de plaets daer nu S. Pieters abdye gebouwd is, eenen autaer vond, op den welken men den gemelden afgod offerande dede, en daer by een boschken, volgens de oude gewoonte

1 Pagus is niet dorp maer district te zeggen.

[p. 164]

der heydenen. Dien heyligen, als eenen anderen Gedeon of Jeroboal, wierp den autaer om, en stichtte in deszelfs plaets eene kerk ter eer van de heylige apostelen Petrus en Paulus, omtrent het jaer ons Heere 609.

Deze plaets was te vooren genoemd Torresius. Van diergelyke heydensche boschkens maeken de boeken der koningen op verscheyde plaetsen gewag. In de zelve plagten verwyfde mannen te zyn, het welk eenen duyvelschen vond was, dienende tot vermeerdering der afgodery. Naermaels is deze plaets (gelyk wy hier vooren gezeyd hebben) Blandinius-Berg genoemd, volgens Blandinius, zoon van Melbrandus, prins van Belgis, die Nervia, nu Doornyk, dede slegten, de materialen daer van op den gemelden berg brengen, en met de zelve aldaer de sterkte bouwen daer wy voorgaendelyk van gehandelt hebben. Dezen berg was voormaels, als een heylig veld, toegewyd aen Minerva, die de heydenen als de godinne der wysheyd eerden.

Men vind in eenige oude boeken, dat 'er 300 jaeren voor Christus geboorte in het kasteel of de stad Gend woonde zekeren vromen kapiteyn, genoemd Gandanus, wiens naerkomelingen dit stadsvoogds-ampt nog bekleedden ten tyde van Julius Caesar. Onder dezen Julius wierd Gend schier teenemael verwoest, gelyk wy verhaeld hebben in het 3.^de boek, kap. 11; maer hy dede deze stad daer naer herbouwen, en op den Blandinius-berg verscheyde sterke torens en verdedings-huyzen maeken. Vervolgens stelde hy daer de noodige kapiteynen, namentlyk Caïus Fabius, eenen manhaftigen roomschen veldheer, en Caïus Trebonius, die de gemelde plaets ook merkelyk verbeterden.

Eenige willen dat Gend ook den naem gehad heeft van Gessoriacum navale of Portus Morinorum, en dat zy de haeve van Belgis plagt te wezen; het welk genoeg schynt waer te zyn uyt het geen hier vooren, aengaende de laest-gemelde stad

[p. 165]

en haere onderhoorigheden, gezeyd is.¹ Julius Caesar was geêrn te Gend, en prees de gelegentheyd dezer plaets, om haere broekagien (meêrschen) en schoone rivieren.

Naermaels heeft den roomschen keyzer Caïus Caligula Gend ook vermeerderd, bemuerd en met poorten vercierd. (Dit mag men wel eer voor verdichtsels dan voor waerheden houden). Vervolgens is zy door Liederik de Buck vereerlykt met een paleys, het welk plagt te staen omtrent het nieuw kasteel van S. Baefs. Andere zeggen dat het stond omtrent het Spey-gat, daer den rooden toren gestaen heeft. Het was rondom bewaterd, gelyk wy hier vooren in het 16.^de kap. gezeyd hebben; want de Leye plagt te loopen agter S. Baefs, langs het nieuw kasteel, om haer met de Schelde te vervoegen omtrent het tol-huys by de Eernisse; maer zy is sedert afgedolven op zoodaenige wyze als men die tegenwoordig ziet.

Hoe de Wandaelen binnen Gend gekomen zyn, en deze stad Wand genoemd hebben, vind men hier vooren kap. 13, en hoe men de Gentenaeren eenigen tyd Menapieren genoemd heeft, kap. 7.

‘De Gotthen (zegt Meyer) poogden de Wanden uyt Baiaco en uyt den Kool-bosch te verdryven; maer konden die uyt Wanda of Gend niet verjaegen.’ Wat plaetsen Baiaco en den Kool-bosch waeren, schryft hy niet.

Door dien oorlog tusschen de Gotthen en Wandalen wierd Gend weder jammerlyk verwoest; maer zy is daer naer door de graeven van Vlaenderen, naementlyk door Odoaker, vader van Baudewyn den I, herstelt, sedert welken tyd zy gestaedig in voorspoed en luyster toegenomen heeft.

Den naem welken deze stad tegenwoordig voert, meynt men haer gekomen te zyn van Caïus Julius Caesar, van den voornoemden Gandanus, of van

1 Het is nu bewezen dat Boulognien, welke stad in het waer land der oude Moriniers gelegen is, den Gessoriacum navale ofte Portus Morinorum van Julius Caesar is; dus dat dit gezegde van Vaernewyck geenzins bewezen word.

[p. 166]

de Wandalen, die haer Wand noemden, daer men sedert Gend van gemaekt heeft. Dezen naem trekt op alle dry, en diesvolgens kan hy zynen oorsprong zoo wel van d'een als d'ander hebben. Gend zoude dan haeren zesden naem wesen, of haeren elfsten, als men stiptelyk alle de naemen wilt tellen die zy sedert haere stigting gevoert heeft, te weten die van Carinea, of Clarinea, Fhanum Mercurii, Fhanum Martii, Blandinia, Oduea, Gessoriacum navale, Portus Morinorum, Ganda, Wanda en Portus Belgius.

Eenige willen dat deze stad ook Carolopolis geheeten heeft, volgens Charlemagne en keyzer Karel den V, ter oorzaek van de merkelyke verandering welke den laesten daer in de bestiering dede, en van het groot kasteel (beslaende 10,000 vierkante roeden van 14 voeten idere, welkers mueren 24 voeten dik zyn, zonder de drummers en de aerde van binnen) het welk hy'er liet bouwen. Men begon tot de grondlegging van dit kasteel te delven op S. Marcus-avond, en de huyzen van S. Baefs af te breken den 26 van april. Op S. Amelberga-dag in junius wierd S. Baefs toren, die zeer schoon en sterk was, nedergeworpen, en den eersten steen van het gemeld kasteel was door de hand van den keyzer geleyt op den 12 van mey te vooren. Zyne Majesteyt te peird zittende, liet den gezeyden steen, daer het jaer-schrift van 1540 in gekapt stond, aen het zuyd-eynde van dit gebouw, by middel van eene koord, in den grond zinken. In het delven tot het leggen van de grond-werken, wierd daer een verguld zweêrd gevonden. Dewyl'er op en omtrent deze plaets in voorgaende tyden zeer veel geschied is, lust my van de zelve wat breeder te handelen.