De historie van Belgis

XXXIX Kapittel.

Hoe Vlaenderen plagt verdeeld te zyn, en van de hooge Leen-hoven van het zelve land.

Het graefschap van Vlaenderen bestond eertyds in dry deelen, waer van een aen Vrankryk behoorde, maer nu afgestaen is sedert de gevangenneming van den franschen koning Franciscus den I voor Pavien; het tweede deel is Keyzerlyk, en het derde eygendomlyk Vlaenderen.

Het deel dat onder de fransche kroon plagt te behooren, word het graefschap van Vlaenderen genoemd; ter dezer oorzaek was deszelfs graeve eenen der twaelf genooten (pairs) van Vrankryk, en den eersten der graeven, hebbende het voorrecht van het zweêrd voor den koning te mogen draegen in zyne zalving en andere plechtigheden, gelyk in het 3.^de boek, kap. 42, gezeyd is.

Het tweede deel ligt in het keyzerryk, en word de heerlykheyd van Vlaenderen genoemd; aldaer gebied den graeve als opper-heer, gelyk hy ook doet in het eygendomlyk Vlaenderen, recht heb-

[p. 159]

bende om daer te wyzen by arrest en zonder ressort.

Deze twee deelen zyn van malkanderen afgezonderd door de Schelde; want al dat over de oostzyde dezer rivier, nae Braband toe, gelegen is, word keyzerlyk Vlaenderen genoemd, en al het gene over den west-kant gelegen is, plagt af te hangen van de fransche kroone, uytgenomen de vier Ambagten en het land van Waes, die vry waeren van alle onderhoorigheyd, niettegenstaende dat zy over de zelve west-zyde liggen. Den graeve hield die niet van den koning van Vrankryk nog van den keyzer.

Het gedeelte dat aen Vrankryk plagt te behooren, word door de Leye in twee deelen onderscheyden: al dat begrepen ligt tusschen de gemelde rivier en de Schelde, en ook over de Leye, van Meenen nederwaerds, word Flandres Flamingante of Vlaemsch-Vlaenderen genoemd; en al het gene over de zelve rivier, van Meenen opwaerds ligt, Flandres Gallicante of Waelsch-Vlaenderen.

Vlaemsch-Vlaenderen heeft dry deelen ofte kwartieren, volgens de voornaemste steden in het zelve gelegen, met hunne kasselryen, als Gend, Brugge en Iperen. Het word aldus genoemd om dat de vlaemsche tael daer in gebruyk is.¹

Waelsch-Vlaenderen begrypt de steden en kasselryen van Ryssel, Douay en Orchies, daer menmeest waelsch spreekt.

De heerlykheyd van Vlaenderen onder het keyzerryk vervat het graefschap van Aelst met zyne onderhoorige plaetsen. Eygendomlyk Vlaenderen bestrekt zig over de stad Geeraerdsbergen, de vier Ambagten, het land van Waes en Bornheim. Eenige willen beweêren dat den graeve van Vlaen-

1 Het is aenmerkelyk dat Vaernewyck hier geen gewaeg maekt van het vierde deel ofte kwartier van Vlaemsch-Vlaenderen, den vrye van Brugge, vermids het zelve reeds eene eeuw te vooren door Philips den Goeden tot vierde lid ofte kwartier van Vlaenderen herkent was.

[p. 160]

deren Geeraerdsbergen en Bornheim in leen plagt te houden van den bisschop van Luyk; maer dit is zeker lang geleden en reeds buyten possessie.

In Vlaemsch-Vlaenderen zyn twaelf prinsselyke leen-hoven, te weten: den Audenburg te Gend, den Burgt van Brugge, de Zaele van Iperen, het Kasteel van Kortryk, het Hof van Thielt, het Huys van Deynze, het Kasteel van Petegem, de steene Mueren tot Audenaerde, den Burgt van Veurne, het Hof van Kassel, het Hof van Winox-Bergen en het Hof van Belle. In ieder dezer hoven worden gerecht de leenen die uyt de zelve gesproten zyn en daer van afhangen.

In Waelsch-Vlaenderen teld men (zoo ik meene) maer twee prinsselyke leen-hoven, te weten de Zaele van Ryssel en het Kasteel van Douay. Van de Zaele van Iperen hangen af vier prinsselyke bannieren en hooge gerechts-hoven, te weten Phalenpyn, Commene, Mavrin en Seysem, benevens eene groote menigte andere edele leenen.

In de heerlykheyd van Vlaenderen onder het keyzerryk, zynde het graefschap van Aelst, is een prinsselyk leen-hof, genoemd den Speyker van Aelst, van het welk afhangen vyf bannieren, te weten: Rode, Gaveren, Sottegem, Boelaere en Schoorisse, met menige andere groote leenen en hooge gerechts-hoven. In het eygendomlyk Vlaenderen vind men de hoven van Dendermonde en Waes.

In alle vier dezer kwartieren zyn de leen-hovelyke costumen verschillig in vele zaeken, en in speciale materien nopende de successien van leenen, gelyk men die in vele manieren beschreven vind. Alle deze hoven plagten ten hoofde te trekken en by appel of reformatie af te hangen van de wetachtige kamer van Vlaenderen, zonder verder buyten het land te konnen betrokken worden; maer sedert de oprechting van den raed in Vlaenderen is deze wetachtige kamer ten onder gegaen, en alle de zaeken die voor de zelve plagten te komen, gaen nu voor de kamer van den raed van Vlaenderen, of ten waere iemand den onkost dede van de gemelde wetachtige kamer te doen vergaederen.

[p. 161]

Deze wetachtige kamer is een opper-gerechtshof in Vlaenderen, welkers leden den graeve of zynen stadhouder doet vergaederen, in zulk getal als hem beliefd. Zy doen, op zyne maening, recht in alle zaeken voor hun gebragt wordende, zelfs by ressort of in de eerste instantie van leenen, naektelyk gehouden van den persoon van den prins, als Duynkerke, Grevelingen, Bourburg, Burachem en andere gedeelten van Vlaenderen. Zy bevoorderen ook den heerlyken vrede, en kennen van alle materien aengaende de staeten, heeren en groote leenen van het graefschap.

Eenige zeggen dat, als deze vergadering eertyds gehouden wierd in de tegenwoordigheyd van den graeve, in het midden der zael gemaekt was een bedde van parkement, waer op een blood zweêrd lag, tot een teeken van haere oppermacht, en dat niemand recht had over de vassalen en leen-mannen van Vlaenderen, nog over hunne leenen, dan den graeve by zyne wettige kamer.