De historie van Belgis

XXXI Kapittel.

Van zommige eygenschappen van Braband en Henegouw, en van de voornaemste steden dezer landschappen.

Het is aen menige menschen bekend hoe het hertogdom en land van Braband nu gelegen is, en vercierd met vele treffelyke steden, bezonderlyk Antwerpen, die wel eene stad van wonder mag genoemd worden. Zy bloeyd in koophandel als een ander

[p. 129]

Tyr in Phenicien, en is door de gansche weireld bekend geworden, door alle de vremde natien, die op de zelve handelen en hunne goederen van over de zee uyt verscheyde gewesten derwaerds zenden. Van hunnen kant spreyden de Antwerpenaers zig veel verder uyt als men zig zoude verbeelden. Men vind binnen deze stad eenen grooten overvloed van allerleye koopmanschappen, jae, veel meer als te Venetien, al is 't dat de Venetiaenen met hunne goederen meer monsteren.¹

Antwerpen is vercierd met vele heerlyke gebouwen, die zeer verheven en volgens de regelen der bouw- en doorzigtkunde gemaekt zyn, zoo dat men die met recht tot voorbeelden zoude mogen nemen om na te werken en veel gerief op eene kleyne plaets te maeken. Van de overschoone kerk, toegewyd aen O.L. Vrouw, haeren verheven en in vele plaetsen doorluchtigen toren, hoe zy verrykt is met allerley konstige schilderyen en andere kostbaere cieraeden; van alle de treffelyke paleyzen der natien; van de nieuw gemaekte hooge en dikke mueren; van het nieuw stadhuys, het welk niet alleen tot nut, maer ook tot verwondering gemaekt is, met pyramiden en andere cieraeden, en oneyndelyke sommen gekost heeft; van meer andere zeldzaeme werken, die binnen en omtrent deze stad te zien zyn, als onder andere, van eenen-bosch, rondom afgesloten met eene net van koperdraed²; dunkt my onnoodig eene omstandige beschryving te geven, terwyl deze dingen door menigvuldige bezigtigd zyn.

1 Antwerpens koophandel is sedert de opkomst van Amsterdam en Rotterdam zeer verminderd, en alhoewel den zelven sedert eenige jaeren wederom aengroeyt, kan hy geenzins voor zeer aenzienelyk genaemd worden. Hier diend men ook te bemerken dat Antwerpen, gelegen in de oude landstreek der Menapieren, noyt de hoofdstad des bertogdoms van Braband, maer enkelyk de gene van het markgraefschap des H.R. Ryk of van Antwerpen, eene der 17 provincien der Nederlanden, is geweest.

2 Die netten van koperdraed zyn geduerende de beeldstormery van 1578 vernietigd, en den bosch afgebrand en geheel verwoest.

[p. 130]

Loven, de hoofdstad van Braband¹, is groot en uytgestrekt van byvang², en vereerlykt met eene vermaerde universiteyt, uyt de welke vele geleerde mannen komen. Deze hooge school wierd opgeregt door den hertog Jan van Bourgondien, graeve van Vlaenderen; maer de brabandsche Kronyk schryft deze opregting toe aen Jan, hertog van Braband. Zy is bevestigt door Martinus, den vyfden van dien naem en 218.^sten roomschen paus. Men dede aldaer de eerste lesse in het jaer 1426.³

1 In 1560 verloor Loven het voorrecht van de hoofdstad des hertogdoms van Braband te zyn, het welk aen Brussel gegeven wierd, alwaer reeds den zetel van het gouvernement geplaetst was.

2 Ten jaere 1427 lieten de baender-heeren van Bergen in Henegauw, Diest en Wezemael, in Braband, op gemeyne kosten, de steden van Loven, Luyk en Gend meten, welke werkinge 4950 guldens kostte, en diesvolgens bevonden wierd, dat Gend 45,640 romeynsche vierkante voeten ofte vier duydsche mylen en ook 3300 roeden in haeren omtrek had, terwyl de grootte der oppervlakte van Loven 3303, de gene van Luyk 3305, die van Keulen 3315 en de gene van Parys slechts 2293 roeden bevonden wierd. Dus dat Gend 3 roeden kleynder als Loven, 5 kleynder als Luyk, 15 kleynder als Keulen, doch 7 roeden grooter als Parys was.

3 In het jaer 1428 had de eerste generacle promotie in de wysbegeirte van die vermaerde universiteyt plaetse, alwaer de philosophen in vier beruchte pedagogien verdeeld wierden, te weten: het Castrum (kasteel), de Valke, de Lelie en het Verken; den eersten primus was Hendrik de Loe, gebortig van Loven. Onder de vermaerdste primusen dier universiteyt onderscheyd men Pauwel de Rota, in 1436; Adriaen Florensz. Baeyens, van Utrecht, in 1478, naermaels leermeester van keyzer Karel V, en paus, onder den naem van Adrianus VI; Pieter de Rota, van Dendermonde, kreupel en blind, in 1500; Joannes Faber (Lefebvre), van Bergen in Henegauw, in 1544; Geeraerd van Caverson, van Loven, in 1552; Leonardus Leys ofte Lessius, van Brecht, in 1572; Georgius Rumus, van Annecy, in Savoyen, in 1603; Cornelius Jansenius, van Leerdam, in 1604, naederhand bisschop van Ipren en oorsprong der jansenisten; Joannes Carolus à Quercu (Duchesne), van Antwerpen, in 1629; Jacob Tacquenier, van Bergen in Henegauw, in 1636; Jan Baptiste de Smet, van Lokeren, in 1694, naermaels bisschop van Ipren en van Gend; Egidius Franciscus Audenaerdt, van Lokeren, in 1711; Hendrik van Gameren, van Saventheim, in 1719, naederhand bisschop van Antwerpen; Govardus Gerardus van Eersel, van Antwerpen, in 1730, naermaels bisschop van Gend; Philippe Joseph de Wexer, van S. Nicolaes, in 1741; Jacobus Thomas Wellens, van Antwerpen, in 1745, naederhand bisschop van Antwerpen; Egidius Franciscus de Grave, van S. Nicolaes, in 1751; Guillielmus van Cutsem, van S. Pieters-Leeuw, in 1770; den baron van Bartenstein, van Brussel, in 1775; den baron de Secus, van Bergen, in Henegauw (nu lid van de 2.^e kamer der staeten-generael), in 1778; Francies Joseph Beyts, van Brugge, in 1782; Jan Joseph Drault, van Brussel, in 1795; en Pieter Joseph Trentesaux, van S. Leodegarde, by Doornyk (oud lid van de 2.^e kamer der staeten-generael) in 1795 (2.^e promotie). Den laesten primus der oude universiteyt van Loven is geweest in 1796 Jan Heumen, van Aerschoot. Gend heeft in de universiteyt van Loven vier primusen gehad, te weten; Huybrecht Raelen, in 1677 (wan. neer'er dry primusen waeren); Judocus Goethals, in 1681; Adriaen Poelman, in 1686; en Jan Baptiste Hellebaut, in 1793.

[p. 131]

Loven is een cieraed van Braband, gelyk Brussel, die met recht eene hof-stad (daer keyzers en koningen hun verblyf plagten te houden) mag genoemd worden, dewyl zy daer toe zeer gerievelyk en bekwaem is. De princen en hovelingen zyn geêrn te Brussel, want zy hebben aldaer hunne hoven en paleyzen met andere gemakken. Het is eene stad vol fonteynen, maer de straeten zyn op- en neder-gaende. Het koninglyk paleys, in het welk alle slag van wilde dieren te zien zyn, is weêrd bezigtigd te worden.¹ Deze stad is omringd van schoone beémden en aengenaeme bosschen.

In Henegauw is den voornaemsten adel van geheel de Nederlanden, waer van zommige de oorzaek toeschryven aen de oude herkomst en edelheyd der stad Belgis, die zy beweêren daer gestaen te hebben (tot Bavay). Dit land word een priëel of lust-hof genoemd; ten opzigte van alle de plantagien en het geboomte dat men daer ziet. Het is, boven andere voordeelen die het van de natuer ontfangen heeft, ryk in berg-stoffen. Men graeft daer uyt de aerde dry verscheyde soorten van steen: ten eersten sossynsche-steenen, die men in Felu en ook tot Arquenne, in Braband, vind. Het is schoonen en zeer harden blauwen steen; wy zyn de maniere om den zelven glad en effen te maeken verschuldigd aen onze manhaftigeregente,

1 Deze menagerie is aldaer niet meer te vinden, en het paleys, waer van Vaernewyck hier spreekt, is het oud hof, het welk nu tot bibliotheque en museum dient, en den 13 january 1827 door eenen hevigen brand zeer beschaedigd is geweest.

[p. 132]

vrouw Marie, koninginne van Hongarien, zuster van keyzer Karel den V. De tweede is eene soort van schoonen witagtigen gryzen steen, welken gevonden word omtrent Byns, Roeux en Havré. Van den zelven staet een gedenkteeken van omtrent 15 voeten hoog, en waerschynelyk zeer diep in de aerde, op een koornveld niet verre van het voornoemd Byns. De derde soort is eerst ontdekt in het jaer 1561, door eenige akkerlieden die omtrent Rans in de aerde graefden. Het is fynen marmersteen; maer deze menschen in het begin niet wetende wat het was, ondersteunden hunne huyzen daer mede. Dien steen word nog dagelyks met groote winst uytgedolven in de heerlykheyd van Barbanson, by de nieuwe stad Marienburg. Deze dry soorten van steen dienen tot allerleye vercierselen van gebouwen, en zyn by gevolg de bouwkundige zeer nut. Voorders graeft men uyt den henegauwschen grond ook yzer en kolen, en de oppervlakte der aerde is'er bedekt met schoone koornvelden, beémden en weyden.

De hoofdstad dezer provincie is Bergen, die haer van buyten zoo blauw vertoond als azuer, ter oorzaek van de menigvuldige met schaliën gedekte gebouwen die zy vervat.¹ Haere inwoonders dryven grooten koophandel in yzer en kolen. Deze stad is zeer schoon en pragtig van huyzen, want het schynen al hoven te wezen; zy zyn voor het meeste deel zaemengesteld van blauwen sossynschsteen en kareel zoo rood als bloed, het welk zig zeer heerlyk en schoon verheft. Daer is eene kerk, toegewyd aen de H. Waldetrudis ofte Waudru, de schoonste die men daer ergens omtrent vind. Zy is verrykt met eenen oxael van marmer, toetsen albast-steen, zeer konstig uytgewerkt. In deze stad is ook den raed van Henegouw (nu afgeschaft).

1 Sedert den tyd van Vaernewyck is deze stad zeer veranderd, en ziet men aldaer, even als in de andere nederlandsche steden, zeer vele gebouwen met pannen en tichels overdekt, en worden 'er de schaliën nu zeer weynig gebezigd.

[p. 133]

Van het hof te Byns, het welk de voornoemde koninginne Marie aldaer heeft doen maeken, alsmede van het kasteel en hof van den heer van Bossuyt, en alle de konstige werken die daer te zien zyn, door verscheyde vremde meesters, naementlyk Italiaenen, gemaekt, waere te vergeefs veel te schryven, terwyl men met deze stoffe gemakkelyk eenen bezonderen boek zoude konnen vervollen, zonder dat alles nogtans zoo nauwkeurig zoude beschreven zyn als het inderdaed is; dus diend het beter gezien te zyn als te lezen, want het zyn twee wonderen die boven andere in deze Nederlanden opmerking verdienen.

In den laesten oorlog met Vrankryk (in 1557) zyn meest alle de kostbaerheden en cieraeden te Byns verwoest en gebroken geworden: onder andere eene Ceres, godinne van den landbouw, van 28 voeten hoog, in eenen hof staende. Eenen berg van grove peêrelmoer, genoemd Mons Parnassus, met een fonteyntjen, genoemd Helicon, op welken berg gezeten waeren de negen zang-godinnen, uyt wit marmer gehouwen, die de poëten genoemd hebben als volgd: Clio, Euterpe, Thalia, Melpomene, Terpsicore, Erato, Polymnia, Calliope en Urania. Men wilt dat zy van Jupiter geteeld zyn by Mnemosime, anders genoemd Memoria. Eenen water-bak van profyl-marmer, waer van de steenhouwers zeggen dat hy nauwelyks in een jaer gemaekt was; want dit marmer is het alderhardste dat men vind, zoo dat 'er met geen stael vier mael op kan gekapt worden zonder dat het stomp word; nogtans hebben de Italiaenen, die zeer schrander zyn, eenen anderen middel gevonden om dien steen te bewerken, want zy weten den zelven met peêrden en zekere sterke instrumenten uyt te hollen. Eene kostelyke banket-tafel, waer aen verscheyde van de eerste hoog-duydsche konst-oeffenaeren een geheel jaer gewerkt hadden, zy was ingeleyd met vele duyzenden stukskens hout, zoo dat het eene uytmuntende schilderye scheen te wezen, in de welke

[p. 134]

de stad Byns en vele andere dingen verbeeld waeren, zonder eenige schilder-verwen, de verscheydentheyd der koleuren, alleenelyk bestaende in allerley soorten van hout, gelyk het zelve uyt'er natuer gegroeyd was. Verscheyde kasseynen met morisschen (uytgehouwene beelden van mooren, die voortyds in het midden-kruys gesneden wierden), zoo aerdig gevoegt, dat zy van de grootste konstenaeren met verwondering aenzien wierden. Zilvere afgegotene kruyden en bloemen in kostelyke fiolen, zoo dun en subtiel dat zy van den wind konden bewogen worden. Diergelyke konstige afgietselen heb ik ook gezien te Gend by den heer Lucas van Quickelborn, alwaer zelfs op de kruyden zittende vliegen en rupsen afgegoten waeren; doch hoe zulks gedaen word, is moeyelyk om begrypen. Alle deze konstige dingen zyn in den oorlog van Hendrik den II, koning van Vrankryk, verdorven benevens vele marmere kolommen en andere kostelyke cieraeden, en menigvuldige vremde en raere planten, die verscheyde duyzenden weird waeren.

Het is ook waeragtig dat men in zommige triomphen, te Byns gehouden, zulke schouw-spelen vertoond heeft als men in den coliseus te Roomen plagt te vertoonen, te weten: dat men het uyt eenen gemaekten hemel dede donderen, bliksemen en regenen, en ook fonteynen spruyten uyt konstige rotsen, uyt de welke korael-takken schenen te groeyen. Voorders waeren alle de vaten daer men het fruyt in opdiende, met giroffelnagelen gevlogten. Ik heb dit geenzins konnen verzwygen, op dat alle die zeldzaemheden door de verwoesting niet teenemael zouden vergeten worden; maer hier zyn nog vele dingen agtergelaeten die my onbekend waeren.

Ook zoude het te lang vallen alle de wonderen te verhaelen van het uytmuntende kasteel van Bossuyt, maer mids het nog in wezen is, konnen zy die daer toe nieuwsgierig zyn, het zelve gaen bezigtigen; het is gelegen omtrent Bergen

[p. 135]

in Henegauw. Onder menigvuldige andere rariteyten, ziet men daer eenen zilveren Hercules, van twaelf voeten hoog, aen den heer van Bossuyt geschonken door zyne keyzerlyke majesteyt Karel den V, tot vergelding van zonderlinge getrouwe diensten, door hem aen dien monarch bewezen, en om dat hy eenen grooten liefhebber der konsten was. Dit beeld was aen den keyzer vereerd door de inwoonders van Parys, op zyne reyze door die stad, in het jaer 1539, en is nog eene van de grootste kostbaerheden van het gemeld kasteel.¹

1 Dit kasteel van Bossuyt, is in 1579 door de nederlandsche opstandelingen geheel verwoest, uyt hoofde van den haet welken zy droegen aen den heer van Bossuyt, stadhouder van Holland, gunsteling en raedsman van den hertog van Alba.