De historie van Belgis

[p. 1]

Oordeelkundige bemerkingen, ophelderingen en verklaeringen over Marcus van Vaernewycks Historie van Belgis.

Eersten boek.

Over het I Kapittel. Van God.

Boven de tien naemen aen God toegeëygend, waer van Vaernewyck gewaeg maekt, wierden hem by de hebreeuwen nog andere gegeven:

Jehovah is eenen verholen naem Gods, welken den Heer noyt aen de aerds-vaders had kenbaer gemaekt voor Moyses tyd: Nomen meum Adonaï non indicavi eis. Adonaï, zoo als Vaernewyck wel zegt, beteekend Heer, is getrokken uyt een hebreeuwsch wortel-woord, het welk grondsteen beduyd en kan zeer wel aen God toegepast worden, als zynde den oorsprong van alle goed en deugden. Den hebreeuwschen text van het H. Schrift vervangt Jehovah door Adonaï. Jehovah beteekend den genen die uyt zig zelven bestaet en het wezen aen een ider geeft. De aloude joden hadden eene zoo diepe eerbiedigheyd voor dien geheyligden naem, dat het hun op doodstraffe verboden was den zelven uyt te spreken. Den opper-priester alleen mogt hem eens 's jaers, in de plechtige zegeninge van het hebreeuwsch volk, noemen, en het uytspreken van den zelven mogt het volk alleen met gebogen kniën aenhooren. Het is door dien uytnemenden eerbied voor dien geheyligden naem, dat de joden daer van de rechte uytspraek verloren en den zelven door Adonaï (Heer) vervangen hebben, welken zy altyd lezen in plaets van Jehovah. De twee-en-zeventige zelve hebben dien naem in hunne vertaeling des Bybels niet gebruykt, maer zy schreven Kyrios (Heer).

God word genaemd Alpha en Omega (de eerste en laeste letters van den griekschen alphabeth), het is te zeggen, het begin en eynde van alles wat bestaet, want door hem is alles gemaekt en alles moet aen God toegebragt worden. Ego sum Alpha et Omega, principium et finis omniarum, dicit Dominus Deus. (Apoc. I. 8.).

Men noemde insgelyks God Caïus, het welk Heer beteekend.

God is ook genaemd Elohim ofte Meester, Eli dit is mynen God, Elias ofte den sterken Heer, Elisa het is mynen God, Elisaphan God die ziet, Elisaphat God die recht doet, Eliu hy zelve is mynen God, Oseus Verlosser, en Ozi myne sterkte. Ziet voorders den. Woorden-boek des Bybels van don Calmet, Bossuet en andere.

Over het II Kapittel. Van de Engelen.

De hebreeuwsche woorden welke Engel beteekenen zyn Malachias en Ir. Het woord Chorubim, gegeven aen de Engels van het eerste

[p. 2]

orden van den eersten choor, voordkomende van het hebreeuwsch woord Cherub, beteekend sterk, machtig. Het woord Seraphim, toegeëygend aen de Engels van het tweede orden van den eersten choor, wilt zeggen brandende. Het waeren de Cherubims die Adam en Eva uyt het Aerdsch-Paradys joegen.

In het H. Schrift worden alleen onder de Engels genoemt: 1.^o Gabriël ofte Gods sterkte, eenen Aerds-Engel die God aen den propheet Daniël zond, om uytlegging te doen van zyn visioen der bokken en ram, beteekenende de 72 weken ofte 490 jaeren, naer welks verloop de verlossing van het menschdom door de komste van den Messias moest plaets hebben, en die gelast wierd met het aenkondigen der geborte van den H. Joannes den Dooper en met de H. Bodschap. 2.^o Michaël (gelyk aen God), Aerds-Engel, waer van den H. apostel Judas-Thadeus spreekt, als tegen den duyvel gestreden te hebben over het lichaem van Moyses, het welk schynt getrokken te zyn uyt den apocryphen boek van Moyses hemelvaerd; Michaël word ons in den H. Joannes Apocalypses ofte Openbaeringe vertoont, als tegen de draeke of den duyvel vegtende en den zelven overwinnende, waer uyt besloten word, dat dezen Aerds-Engel den beschermengel en verdediger is der H. Roomsch-Katholyke Kerk; Michaël is ook in de woestyne den geleyder van Israël geweest, en men gelooft dat hy het was, die in den brandenden bosch aen Moyses, in de velden van Jericho aen Josué en elders aen Gedeon en aen Manué, vader van Samson, verscheen, doch dit zyn alleenelyk gissingen, terwyl die verschynende Engels in het H. Schrift niet genoemt worden. 3.^o Raphaël (geneesmiddel des Heere ofte sterken en krachtigen geneesmiddel), eenen der zeven eerste Engels die altyd voor Gods troon staen en tot het volbrengen zynder bevelen bereyd zyn, den geleyder van Tobias, waer van alleenelyk in den boek Tobias melding word gedaen. Nochtans noemd den H. Joannes Evangelist den engel der afgronden of vernielenden engel Abaddon.

Over het III Kapittel. Van den val der Engelen en der Duyvelen.

Den duyvel word in het H. Schrift ook genaemd Behemoth, lastdier, maer niet rund- ofte wild-dier, zoo als Vaernewyck zegt; Asmodeus, bok; rost, uyt hoofde zynder bloedaerdigheyd; geest van nyd en overtreding; Leviathan, het welk niet alleen eene toezetting, zoo als Vaernewyck meent, bedied, maer ook uyt twee hebreeuwsche woorden is saemengesteld en eenen met schelpen overdekten visch beteekend; Niohesta, ofte slang, prins der machten des lochts, lasteraer, onzuyveren geest; en Sammaël (God verloren).

Over het V Kapittel. Van de Weireld.

Vaernewyck dwaeld, wanneer hy Timeus voor eenen wysgeér neemt, die in den zin van Plato geleert en geschreven heeft; want Timeus is maer den naem een der geachtste boekwerken van Plato.

Kleyne wereld ofte minor-mundus, het welk van den mensch

[p. 3]

gezeyd word, is in het grieksch microcosmos genoemt, verscheyde boeken van alchymisten en wysgeéren der laeste eeuwen draegen den titel van microcosmos en van macrocosmos ofte groote wereld, welken aen het geheel-al gegeven word.

Over het VI Kapittel. Van den Hemel en het Aerdsch-Paradys.

Boven de zeven planeéten of dwael-sterren, door Vaernewyck genoemt, kennen wy nu nog de planeten Uranus of Herschel, Cerès of Piazzi, Pallas of Olbers, Junon of Harding en Vesta, in het begin dezer of in het laeste der voorledene eeuw respectivelyk door de sterrekundige Herschel, Piazzi, Olbers en Harding ontdekt. Ook weet men nu dat de maen geene dwaelster maer eene satelliet der aerde is, en dat'er nog zeventien andere satelliten zyn, waer van'er Jupiter 4, Saturnus 7 en Uranus 6 hebben.

Het woord Paradys is oorsprongelyk uyt de oude persiaensche tael en beteekend eene zeer aengenaeme plaets, als eenen tuyn, een perk of eenen bosch.

Over het VII Kapittel. Van de Rivieren des Aerdsch-Paradys.

Daer zyn vele verscheyde gevoelens, zoo over de plaetsing van het Aerdsch-Paradys; als over de vier rivieren, welke op eenen en den zelven berg hunne bron hebbende, het Aerdsch-Paradys besproeyen, en in het H. Schrift Phison (uytgestrekt), Gehon (snel stroomende, geweldig), Diglath of Digel-ath (pyl) en Phrat of Fraath (die groeyt of liever die doet groeyen) genoemt worden. Terwyl de arke van Noë of Noach (rust) volgens de meeste waerschynelykheyd op den berg Ararath (vervloeking) of op de bergen Abus en Pariardes, welke alle in Groot-Armenien (land van vervloeking) zyn geplaetst, bleef stilstaen, naer het eyndigen van den zond-vloed, word het Aerdsch-Paradys in Armenien gesteld, en terwyl de tegenwoordig bestaende rivieren Phasis, Araxa, Tiger en Euphrates alle in een het zelve gebergte hunnen oorsprong hebben, worden, niet zonder eenigen grond, de Phasis voor den Phison, de Araxe voor den Gehon, den Tiger voor den Digel-ath en de Euphrates voor den Phrat genomen.

Over het VIII Kapittel. Van Adam en Eva, Caïn en Abel, en den Zond-vloed.

Abel, beteekent niet rouw maer droefheyd. Wat het getal van Adams en Evas kinders, als ook de naemen hunder dogters betreft, bestaet alle het geen Vaernewyck hier over schryft enkelyk uyt gissingen, uyt Flavius-Josephus en uyt verscheyde rabbyns boekwerken getrokken, terwyl het getal der kinders van Adam en Eva in het H. Schrift niet bepaelt word, en men aldaer alleenelyk Caïn, Abel en Seth (geleyd) genoemt vind.

[p. 4]

Annius en niet Godefridus of Gobelinus van Viterba (eene stad in den kerkelyken staet) is eenen schryver der vyftiende en zestiende eeuwen, wiens werken alle maer beuzelachtigheden, verdichtsels of onwaerheden bevatten; ziet daer over den grooten woorden-boek van Moreri, art. Annius.

Over het VIIII Kapittel. Van Caïn.

Caïn is het voorbeeld der joden die Christus gekruyst hebben en in verscheyde plaetsen des H. Schrift den nieuwen Abel genoemt word. Caïn bewoonde, naer het bedryven van zyn afschouwelyk schelmstuk, het land van Noe, beoosten het Aerdsch-Paradys of Eden, alwaer hy eenen zoon won, die hy Henoch (toegewyd) noemde, en eene stad stichtte, waer aen hy den zelven naem gaf. Niets meer word in het H. Schrift van dien eersten moordenaer gemeld, en al het geen Vaernewyck voorders daer van schryft zyn niet anders dan verdichtsels der rabbynen. De naemen der afstammelingen van Caïn beteekenen, te weten: Irad, engel des Heer; Maviaël, bitterheyd des Heer; Mathusaël, de dood des Heer; Lamech, arm, dezen eersten hanteerder der tweewyvery zeyde eens aen zyne vrouwen: ‘Hoort, wat ik zegge, vrouwen van Lamech, ik hebbe eenen mensch voor myne kwetsuere en eenen jongeling voor myne kneuzeling gedood.’ Gen. 4. Voorders leest men in den zelven boek 23: ‘De dood van Caïn zal zeven mael en de gene van Lamech zeventig mael gevroken worden.’ Noyt heeft imand deze woorden op eene voldoende wyze konnen uytleggen; nochtans is het geen Vaernowyck hier over zegt nog al waerschynelyk; by eene dier vrouwen Ada (vercierd), won Lamech Jabel (beke) en Jubal (die vloeyt), uytvinder der musiek-instrumenten; en by zyne andere vrouw Sella (schaduwe), won hy Tubalcaïn (wereldsche bezitting), uytvinder van het yzer-smeden, en Noëma (schoone), uytvinster van het wollen-spinnen. Zoo men meynt hebben de heydenen Tubalcaïn voor hunnen Vulcanus en Noëma voor hunne Minerva genomen.

Over het X Kapittel. Van Seth en zyne naerkomelingen.

De naemen van Seths afstammelingen beteekenen: Caïnan beitter, Malaleël die God loft, Jared die gebied, Mathusale de wapens der dood.

Over het XI Kapittel. Van Noë.

Van de vier huysvrouwen van Noë word niets in het H. Schrift maer alleen in den verdichtsel-schryver Berotius gesproken; aengaende zyne dry zoons beteekent Sem naem, Cham warm en Japhet die zig uytbreyd.

Over het XIII Kapittel. Van Noës geslacht.

Het gezeg van Vaernewyck over verscheyde kinders van Noë en de vrouwen van zyne dry bekende kinders, is alleen een ver-

[p. 5]

dichtsel, en de daer in opgehaelde naemen komen zeer wel overeen met de gene der heydensche reuzen, kinders van Titanus.

Nemrod beteekend wederspannig en Chus is te zeggen zwart.

Over het XV Kapittel. Van het tydperk tusschen den Zondvloed en Abraham.

Abraham beteekend vader eener groote menigte, Arphaxad die geneest, Salé zending, Heber die voorby gaet, Phaleg scheyding, Reü of Ragaü gezel, Saruch palm-boom, Nachor versmagt en Tharé die bloeyd.

Over het XX Kapittel. Van Sems geslacht.

De naemen, in dit kapittel vermeld, beteekenen: Aram uytmuntentheyd, Assur die hinderlaegen legt, Elam jongeling, Lud geborte, Us wetenschap, Gether dal der tordel-duyf, Othus tyd, Jecthan kleyn, Decla zyne vermindering, Abimeël vader van God, Saba rust, Ophir zacht, wier woonst zig volgens het H. Schrift uytstrekte van Messa tot aen den berg Sephen. Jecsan had nog eenen zoon Dadan (hoezem) genoemt, die Idumeën bewoonde. Cetura, de moeder van Jecsan en bywyf van Abraham, beteekend reukwerken opofferende.

Over het XXI Kapittel. Van Chams naerkomelingen.

De naemen der afstammelingen van Cham beteekenen: Phul vet, Mesraïm druk, die vader was van Ananim, Casluim, Ludim (de geborten), Laabin (de vlammen), Nephtuim (opene) en Phetrusim; Chanaan beteekend koopman, Sidonim jager, Jebus die veracht, Hoeves looze, Amorrheus bitter, Heth vrees, Sinaï bosselken, Samareï de ziel en Gergeseï die de bedevaerd-plaetse naederd.

Over het XXII Kapittel. Van Japhets naerkomelingen.

De naemen van Japhets afstammelingen bedieden: Javan die bedriegt, vader van Elisa het is mynen God, Cethim die breekt, Tharsis kostbaer gesteente en Dodanim den slaep des vriends; Gomer beteekend vervollen of volbrengen, Magog die overdekt, Mosoh omringd, Thyras verwoester, Madaï maet en Tubal de aerde.

Over het XXIV Kapittel. Van de Amazonen.

Alles wat de aloude en Vaernewyck naer hun van de Amazonan verhaelen, word by alle beoordeelde hedendagsche schryvers voor een verdichtsel gehouden.

[p. 6]

Over het XXV Kapittel. Van Egypten.

Cambyses en Nabuchodonozor zyn niet eenen maer verscheyde persoonen. Nabuchodonozor, koning van Babylonien, was zoon van Nabopolassar en verwoester van den eersten tempel van Jerusalem. Cambyses, die meer als eene eeuw naer Nabuchodonozor leefde, was zoon van Cyrus en koning der Persiaenen en Meden.

Nabuchodonozor beteekend geween van het geslacht, Nabopolassar vyand der voorzeggingen en Cyrus zonne. Artaxerxès beteekend leeuw, Pharos vloy, Ptolomeus manhaftig, en Phladelphos is eenen bynaem, beteekenende die zynen broeder bemind, en welken aen den tweeden der ptolemeesche koningen van Egypten is gegeven uyt spotternye om dat hy zynen broeder vermoord had.

Over het XXVII Kapittel. Van de Wanschepsels.

Al het geen in dit kapittel vervat is schynt weleer geschreven te zyn voor menschen der midden-eeuw, dan voor menschen der reeds verlichte 16.^e eeuw waer in Vaernewyck schreef, en het is zekerlyk zeer te bejammeren, dat onzen geleerden oudheyds-kundigen zig met zulke beuzelachtige verhaelen, welke schier in de Duyzend en eenen Nacht niet zouden gedoogt worden, ophield.

Over het XXXI Kapittel. Van Europa.

Gotthenland is het tegenwoordig. Zweden; Dalien eene provincie van Zweden; Germanien Noord-Duydsland, noord-oostelyk Vrankryk en de westelyke Nederlanden; Gallien Vrankryk; Brittannien Engeland en Scotland; Orcades de eylanden van Orkney, liggende benoorden Scotland en aen Groot-Brittannien behoorende: Moesien Servien: Thracien Romanien ofte Roumilhi, beyde provincien van Europasch-Turkyen; en Pamnonnien Oostenryk. De riviere Tanaïs is den Don; de Gaditaensche zee de baey van Kadix; Herculus colomnem de bergen Abyla en Calpe, liggende den eenen in Europa en den anderen in Africa, op de oevers der zee-engte van Gibraltar; Betica Andalousien; Tarraconnien Catalognien, Valencien, Aragon en Oud-Castillien; den bosch Sylva-Hereynia is het berucht Hartzwald in Duydsland; Dacien is een deel van Gallitzien, Moldavien en Wallachien; Epirus is Albanien; Achayen West-Griekenland; Campanien de Principata, twee provincien van het Napelsche; Apullien de Puglia, eene andere provincie van het Napelsche; Umbrien het hertogdom van Spoleto, in den kerkelyken staet; Tuscien Toscanen; en Latium de Campagna-di-Roma, eene provincie van den kerkelyken staet welke de omstreken van Roomen vervat.

Het geen Vaernewyck voorders in zynen eersten boek over de gewaende duydsche koningen schryft zyn lautere verdichtselen, doch het geen hy van andere gewesten verhaeld heeft hy uyt Diodorus-Siculus, Plinius, Ovidius enz. getrokken en is geloofbaerder.

[p. 7]

Tweeden boek.

In dezen boek geeft Vaernewyck bezonderlyk een bewys van zynen poëtischen geest, waer in hy op eene zeer aengenaeme wyze de waere öf ten minsten waerschynelyke en reeds door beruchte mannen beschrevene gebeurtenissen der romeynen verhaeld, benevens de meer als fabelachtige stigtingen van zoo vele steden, waer van zommige alleen denkbeeldig, door de troyanen, en de verdichtte historie der koningen van Belgis, het welk hy gedeeltelyk uyt Olaus Magnus, Bartholomeus den Engelschman, Joannes Secundus en andere en gedeeltelyk uyt zyne vindingryke inbeelding getrokken heeft, en dus als eenen waeren roman moet aenzien worden, die nogtans zeer vermaekelyk is om lezen, en even, als de werken van Homerus, Ovidius en Virgilius, zyne letterkundige schoonheden en een zedelyk deel bezit.

Derden boek.

Over het XII Kapittel. Van het beleg van Fanum-Martii.

Het gevoelen van Vaernewyck over Belgis en den oorsprong als ook de verschillige naemen van Gend konnen wy maer gedeeltelyk aennemen; ziet hier over onze denkwys:

Het is zeer waerschynelyk dat de Belgen weleer van wehrmanschen ofte duytschen oorsprong, dan van troyaensche afkomst waeren, alhoewel de celtieksche taele, welke in Belgien meest gesproken wierd, vele oostersche en dus troyaensche woorden bezat. Velsique kan zeer wel, voor de komst der romeynen in deze landen, eene groote stad en Belgis genoemt zyn geweest, terwyl'er verscheyde steden van dien naem bestonden, waer van Bavay, in fransch Henegauw, zekerlyk eene was; tot Velsique, even als tot Bavay, heeft men vele gauloische en belgische oudheden gevonden en worden'er nog van tyd tot tyd opgegraven. Eene stad, Belgis genoemt, wierd door Julius-Caesar, zoo hy in zyne Commentarien zelve betuygd, in het land der Nerviers, waer van het land der Gorduniers of de omstreken van Gend afhangden, belegert; den oorsprong van den naem en vele romeynsche oudheden tot Cherscamp, ontrent Velsique, ontdekt, doen ons vermoeden dat Velsique die belegerd wordende stad was en dat de belegeraers zig tot Cherscamp (Cesars-camp of legerplaets) hadden nedergeslagen. Daer wy van gevoelen zyn dat den saemenvloed der Schelde en Leye reeds door de Nerviers door twee sterkten verdedigt was, om de invallen der noordsche of overzeesche volkeren in Nervien te beletten, meenen wy dat deze forten, of zoo als de romeynen de zelve noemden fani, twee in getal waeren, het een gelegen op de zelve plaetse onzer stad waer men de overblyfsels van het spagniaerds-kasteel ziet en Fanum-Mercurii genoemt, om dat door vremde schepen, aldaer aenkomende, eenen grooten koophandel bedreven wierd en men aldaer in eenen kostbaeren tempel Mercurius, als den bescherm-god des koophandels,

[p. 8]

bezonderlyk aenbad; en het ander staende op den S. Quinten- of Bladinus-berg binnen Gend, in de parochie van S. Pieters, Fanum-Martii genoemt, om dat het zelve kloeker gebouwd was en eene sterkere bezetting hebbende dan het ander, den God des oorlogs, Mars, aldaer in eenen aen hem toegewyden tempel aenbeden wierd. Wy denken dan, dat den onderaerdschen weg van Velsique op Gend, waer van Vaernewyck spreekt, bestaen heeft, dat beyde de fani door de romeynen veroverd wierden, dat'er nog een Fanum-Martii was, waer nu Famars, by Valencyn, in fransch Henegauw, staet, en een tweede Fanum-Mercurii, daer waer laeter de stad Brugge gebouwd is. Eyndelyk denkt het ons ook dat de kuype ofte nurgt van Gend, slechts door de wandalen gesticht en nae hun Wanda is genoemt, het welk nu by verbastering Gend genoemt word. Dus dat de naemen van Clarinea, Odunea enz. aen Gend niet konnen toegepast worden, maer wel Heirheim, Herrheim en Boerheim, ofte oorlogs-, beeren- en boeren-woonst of plaets.

Over het XV Kapittel. Van Fanum-Martii.

Zoo het schynt, is het Fanum-Martii, alwaer Publius met het derde legioen door Julius-Caesar in bezetting wierd geleyd, het geen gebouwt was in het zuyden van Nervien, alwaer nu Famars staet.

Over het XXVI Kapittel. Van Brabon en Druon Antigon.

Het geen Vaernewyck in dit kapittel verhaeld, word door de geloofbaerste en beoordeelste schryvers der nederlandsche geschiedenisse als een verdichtsel, voordkomende uyt eenige weynig geachte kronyken der midden-eeuwen, gehouden.

Over het L Kapittel. Der verdeeling van Duytsland.

Daer het duydsch keyzerryk sedert 1805 opgehouden heeft te bestaen, word nu Duytsland niet meer in kreitzen maer in een keyzerryk, zes koningryken, een keurvorstendom (Hessen-Kassel) en verscheyde groot - hertogdommen (waer onder het geen van Luxemburg, eene der nederlandsche provincien), hertogdommen en prinsdommen en twee landgraefschappen (Hessen-Homburg en Hessen-Rothenberg) verdeeld. De koningryken zyn Bohemen, Saxen, Pruyssen, Hanover, Wurtemberg en Beyeren; het keyzerryk is Oostenryk, waer in het aerds-hertogdom van dien naem, het aerds-bisdom van Saltzburg, de hertogdommen van Steier-Marck, Carniolen en Carinthien, het bisdom van Brixen, de markgraefschappen van Moravien en Holsats en de graefschappen van Tyrol en Cilley begrepen zyn; de groot-hertogdommen zyn, behalvens Luxemburg, Saxen-Weimar, Mecklemburg-Schwerin en Strelitz, Hessen-Darmstadt en Baden. Zoo dat de verdeeling van Duytsland, gelyk Vaernewyck de zelve opgeeft, niet meer bestaet.