De historie van Belgis

XLIV Kapittel.

Van een kostelyk juweel, Benna genoemd, en andere ornamenten binnen de duydsche stad Mentz, en hoe de Fransche eertyds duydsch gesproken hebben.

Als Karel-den-Grooten, dien zegepraelenden held, in het achtste jaer zyner regering, de vreezelyke Hunnen, die de geheele weireld langen tyd bestreden en schier alle de goederen der zelve in hun geweld gekregen hadden, geweldigerhand en gelukkiglyk, met hunnen koning, ten onder gebragt had, behaelde hy door deze overwinning eenen zoo grooten buyt, dat men des gelyks van geene andere keyzers nog koningen van Vrankryk beschreven vind. Alsdan oordeelde dien vorst voor alle dingen redelyk te wezen, een goed deel der verkregene goederen aen de stigten en kloosters te geven.

Van deszelfs mildaedigheyd en goedheyd zyn

[p. 444]

gekomen de kostelyke juweelen in het stigt te Mentz, eene stad die Hoog- van Neder-Duydschland scheyd. Zy bestaen voornaementlyk in een kruysbeeld, Benna genoemd, van louter goud, wegende 1200 marken. Onder het zelve staet dit vers: auri sexcentas haec crux. habet aurea libras. Een libra doet 10 dragma of 10 kroonen, zoo dat dit kruys 105,400 guldens in goud heeft gewegen of weêrdig geweest is.

Daer hebben ook twee goude kelken geweest, waer van den minsten 18 marken woeg; maer den grootsten was veel zwaerder en 1 elle hoog, gemaekt als eenen mortier, den welken eene mudde tarwe hield. Zy waeren beyde van het fynste goud, en omzet met dierbaere gesteenten, eenen dweêrschen vinger dik. Ik gaen hier nog veel andere kostelyke kerk-cieraeden voorby, als remonstrantien, enz. waer van zommige, volgens eenen duydschen schryver, uyt wiens schriften ik dit getrokken heb, op 100, andere op 60 marken goud geschat worden.

Hier uyt blyken de groote mildaedigheyd, de vorstelyke deugden en het christelyk gemoed van dezen overloffelyken monarch, den welken, als eenen anderen Moyses, David en Salomon, geene kosten gespaerd heeft om den goddelyken dienst te verheerlyken; maer daer by is zeer te beklaegen de verwoesting der ketters, en de onverzaedelyke gierigheyd van de menschen, die niet alleen hunnen even - mensch, maer, om zoo te zeggen, Godt zelve te kort doen, door het berooven van zyne tempels en kloosters, zonder te denken op Heliodorus en duyzend andere die daer kwaelyk mede gevaeren zyn.

Ik vinde dat dezen godt toegeëygeuden schat tot Mentz aldereerst aengetast en verminderd is, niet van eenigen heydenen, ketter of weireldlyken persoon, maer van eenen staetzugtigen en eergierigen bisschop, Rudolphus genoemd, eenen broeder des hertog van Ieringen, die in de plaets van den verslaegen bisschop Arnoldus verkozen was. Dezen, om na gewoonte koninglyk zyne intrede te doen en bezit te nemen van zommige heerlykheden,

[p. 445]

nam van het voorschreven kruys eenen arm weg, ten minsten zoo men van hem schryft. Aldus, zegt men, heeft ook gedaen Hendrik den II, koning van Vrankryk, te Metz in Lorreynen, doch uyt een ander inzigt, te weten om oorlog te voeren tegen het huys van Bourgondien, gelyk wy hier vooren, in het 5.^de kap. van ons 2.^de boek, in het lang verhaeld hebben.

Gelyk Gallien nog hedendags word gerekend in Germanien, en de volkeren Franci in het begin agter tegen de duydsche zee (eertyds een eygen volk) gelegen en aen Saxen paelende, den stoel van hun koud en onvrugtbaer ryk in Gallien overgevoerd hebben, aldus is de saxische duydsche spraek met hun in dit land gekomen; waerom het voorste deel van Vrankryk by de historie-schryvers nog Gallia Germanica, en het agterste Gallia Romana genoemd word.

Dat zulks zonder tegenspreken waer is, bewysd Rhenarus, zeggende, dat hy ter tyd des naesten ryksdag tot Ausburg, in het jaer 1530, ten opzigt der werken van Titus Livius, nae Freysingen tot de boekzael van den H. Corbianus gereysd zynde, aldaer gevonden heeft eenen evangelie-boek in de fransche tael over 600 jaeren geschreven, immers korts naer dat zy eerst tot het christen geloof bekeerd waeren; welken boek eene voor-reden had, van letter tot letter aldus beginnende:

Nu wil ick Schriban onser heyl
Evangeliono deyl
Zo wir nu hiar beginnen
In Franckisga zungun.

Men ziet klaerlyk dat dit duydsch is, hoewel het nu wat anders gesproken word, en Rhenarus brengt uyt den gemelden boek meer andere voorbeelden by. De oude schriften aller natien, bezonderlyk die voor de 150 jaeren gemaekt zyn, ook onder de Duydsche, zyn allegaeder in het latyn; want deze laetstgemelde waeren zoo geschikt niet, of alsdan mogelyks niet gewoon notariale acten of andere rechtshandelinge in hunne landtael op te stellen, gelyk zy nu sedert eenigen tyd begonnen hebben, en het

[p. 446]

welk hoe langer hoe meer in gebruyk gekomen is. Gelyk alle dingen nu tot de uyterste volmaektheyd gebragt zyn, zoo is ook de duydsche spraek. Men vind in de schriften van over 150 jaeren niet een duydsch woord, veel min dat men geheele boeken in deze tael gemaekt zoude hebben; waer uyt blykt dat men alsdan in het duydsch niet geschreven heeft. Aldus heeft men in onzen tyd ook eerst de hongersche tael beginnen te schryven. Voorders spreekt Rhenarus van een fransch-duydsch psalmboek, dat hy te Strasburg gezien heeft.

Het zelve betuygd ook Luytharius, die, om zynen gevangen zoon te verlossen, in Saxen trok. Als Berchtoldus, den hertog van dit land, hem ziende, in de duydsche of saxische tael tot hem zeyde: ô gy ouden grauwen hond, zyt gy dan hier? verstond hy dit terstond, en wierd door deze reden zoo toornig, dat hy met zyn volk schielyk op den gemelden hertog viel, en niet ophield voor dat hy doorsteken was.