De historie van Belgis

XXIX Kapittel.

Van vele wondere Teekenen en Indrukkingen der Locht, en waer uyt zy ontstaen.

Men leest dat 'er op den tweeden dag naer de dood van Julius Cesar in den oosten dry zonnen aen den hemel opgingen en gezien wierden, die hun allengskens te zaemen voegden en in eene zonne veranderden. Hier uyt voorspelden eenige dat de heerschappye van Lucius Lepidus, Marcus Antonius en Octavius Augustus in een vorstendom zoude veranderen. Andere gaven aen dit verschynsel eene andere beduyding, die ook beter gegrond scheen, te weten, dat de eere der Dryvuldigheyd en eenigheyd Gods door de gandsche weireld stond verbreyd te worden.

Omtrent den zelven tyd sprak, in eene der voorsteden van Roomen, eenen os tot eenen akkerman, zeggende dat hy te vergeefs arbeyde, want dat 'er in het kort meer gebrek aen menschen dan aen koorn zoude wezen. Dit is voorwaer een groot wonder geweest, maer nogtans niet ongeloovelyk; want het H. Schrift, Num. 22, getuygd ook dat de ezelinne van Balaäm met eene menschelyke stemme tot haeren meester gesproken heeft.

Dat 'er hun dry zonnen te gelyk vertoond hebben is meer dan eens gebeurd, en schynt niet wonder aen de gene die hun op de natuerkunde

[p. 399]

en andere diergelyke wetenschappen, bezonderlyk op de doorzigtkunde, verstaen: ‘want, zeggen zy, doet water in verscheyde vaten en steld die in de zonne, dan zult gy dit gesternte in ieder van de zelve geheel zien: aldus kan het ook natuerlyker wyze gebeuren dat de zonne van boven op verscheyde vogtige en wateragtige zelfstandigheden schynende, de welke by parceelen of deelen in de locht hangende, haer in ieder van de zelve vertoond als of 'er vele zonnen waeren. Dit dunkt ons zoo lang, tot dat deze vogtigheden vertrokken of opgedroogt zyn; waer naer de waeragtige zonne haer eerst openbaerd.’ Voorders leerd de doorzigtkunde dat als men klaer water in een schoon bekken doet, en in het zelve eenen helderen spiegel overwatert legt, in eene plaets daer hy aen de zonne-straelen bloot gesteld is, men de zonne daer in zal zien, en, mids den wederschyn, nog een kleyn zonneken, het welk de eenvoudige lieden voor eene sterre nemen; zoo dat zy by den klaeren dag sterren willen vertoonen.

De zonne schynt 's morgens vroeg roodagtig, omtrent de derde nere bleek, tegen de negenste ontsteken, en in haeren ondergang bruyn-rood. Ten opzigt van deze verscheydentheyd hebben de poëten verdigt dat den wagen der zonne omgevoerd wierd van vier verscheyde peêrden, gelyk men in de herscheppingen van Ovidius leest. De doorzigtkundige verzekeren dat de klaerheyd, gezien wordende door een donker midden, haer roodagtig vertoond, even als of men eenen witten muer dwars door den rook zag: aldus zien wy de zonne 's morgens door de wolken, die hun tusschen ons en de zelve bevinden. Omtrent de derde uere is zy bleek, om dat de vogtigheden alsdan door haere hitte verteêrd, verdeeld en dun gemaekt zyn. Tegen de negenste uere schynt zy ontsteken, mids haere straelen dan lynregt op onzen gezigteynder vallen.

De goddelooze koningen van Juda namen hier uyt gelegentheyd tot afgoderye; want men leest in het 4.^de boek der koningen, kap. 24, dat den

[p. 400]

goeden koning Josias de peêrden dede wegnemen, die zyne voorzaeten aen den ingang van des Heerens tempel gesteld hadden, en de wagens der zonne verbranden.

Wanneer de zonne in den oosten of westen is, zy dunkt ons grooter te wezen dan als zy boven ons in het zuyden is; de oorzaek hier van zyn vogtige en wateragtige zelfstandigheden die tusschen ons en de zonne hangen, en door de welke wy dit gesternte dan beschouwen. By voorbeeld, eenen penning in den grond des waters liggende, schynt ons meerder te zyn als hy inderdaed is; aldus proeft men alle dingen door de reden. De Moabiten wierden bedrogen ziende de zonne des morgens op het water schynen, zy meynden dat het al bloed was, maer tot den buyt reyzende, wierden zy zelve verslaegen, gelyk als blykt in het 4.^de boek der koningen, kap. 3.

Aengaende de cometen, die de ongeleerde menschen steêrt-sterren noemen, waer veel te schryven; doch, om natuerlyker wyze te spreken, dit zyn geene sterren, maer zekere vuerige indrukkingen; want zy worden allegaeder beneden de maene voordgebragt. Het is een vuer dat in de locht klaer ontsteken word en daer hangt en brand eenen meerderen of minderen tyd, na maete dat het voedsel heeft; want gelyk eene lampe niet kan blyven branden zonder dat zy van olie voorzien is, aldus verdooft dit vuer ook als het gebrek aen stoffe of voedsel heeft, gelyk Aristoteles en andere betoonen. Den steêrt is eene brandbaere zelfstandigheyd die daer nae toe trekt.

Deze soort van locht-verschynselen konnen onderscheyden worden in tien voornaeme. De benedenmaensche weireld word verdeeld in dry lochtstreken, waer van de opperste in haer besluyt het element des vuers, en geheel stil en onberoerlyk is; want daer ontstaet noyt regen, wind nog storm. In deze stilte worden somtyds verscheyde vuerige indrukkingen voordgebragt: dit gebeurd meest in mey en in den herft, alswanneer alle dingen in

[p. 401]

hunne kragt zyn en de dampen door de hitte tot de opperste lochtstreek klimmen. Als deze dampen van onder grof en van boven subtiel zyn, vertoonen zy hun, ontsteken wezende, als een paslood dat de metsers gebruyken, en men noemd dit verschynsel in het latyn perpendiculum.

Wanneer de dampen beneden een weynig grof en boven subtielder zyn, dan schynen zy als eene lancie, waerom aen dit lochtvertoog den naem van lancea gegeven word.

Is 't dat de dampen gelyk en alom even subtiel zyn, en dan allengskens ontsteken worden, dan vliegen zy in de locht als vonken van eenen oven, en dit verschynsel word schintilla genoemd.

Zyn de dampen digt op een gepakt, en worden zy dan te gelyk ontsteken, zoo schynen zy, ter oorzaek van den grooten afstand, eene keêrs te wezen, in het latyn candela genoemd.

Indien 'er maer weynige dampen zyn, en dat zy hun niet gelyk konnen uytstrekken, maer dat zy nogtans ontsteken worden en opwaerds vliegen, zoo word dit verschynsel subascendens genoemd. De vyf indrukkingen geschieden in het opperste deel der locht.

De middenste lochtstreek is verre van het element des vuers, zoo dat zy daer van niet verwarmt kan worden, en ook zoo verre van de aerde, dat zy geene warmte van de straelen der zonne kan ontfangen. Het is eene donkere plaets, vol tempeest en onweder die in de locht hangt. Aldaer worden voordgebragt de wateragtige indrukkingen, als sneeuw, hagel en diergelyke. In deze lochtstreek komt zomwyl een verschynsel voord, in het latyn subdescendens genoemd: dit geschied als de dampen middelmaetig warm wezende, door de middenste lochtstreek niet klimmen, maer in de zelve blyven hangen: dan worden zy versterkt door de koudheyd der locht die de zelve omvangt en vervolgens ontsteken: zy worden somtyds van eene koude wolk uytgeworpen en vallen nederwaerds; somtyds worden zy van andere wolken

[p. 402]

uytgebluscht, en somtyds van de zelve bedekt; maer naer dat de wolken verdwenen zyn, vertoonen zy hun weder als te vooren.

Het nederste is omtrent het water en de aerde: het word verwarmt en verlicht door de straelen van de zonne; maer dit geschied op den eenen tyd meer dan op den anderen, volgens het jaergetyde. Als 'er veel dampen zyn, en dat zy door de koudheyd der locht gedreven, gesterkt en ontsteken worden, zoo springt het ontsteken gedeelte opwaerds, waerom het in het latyn caprans saltans, of de springende geyt genoemd word. Het schynt als of het vuer waere, dat men door eene buys of pyp blaest.

Als 'er maer weynig dampen zyn en dat zy ontsteken worden, dan vallen zy neder als sterren, even als of 'er van de sterren andere sterren afdrupten; zoo dat men daer menigmael lidteekenen van vind.

Indien de dampen menigvuldig en digt in een gedrongen zyn, dan blyven zy, ontsteken wezende, stil in den dampkring hangen; maer als iemand des nagts over den weg gaet, en aldus door zynen gang de locht dryft, dan zal dit vuer voor hem gaen of hem agter-naer volgen. Men noemd dit verschynsel in het latyn ignis fatuus, of het zot vuer. Men ziet het meest omtrent galge-velden, kerkhoven, keukens, schaep - stallen en andere plaetsen die vele vuyle en stinkende dampen uytwaessemen. Menigvuldige menschen meynen dit geesten te wezen, die by nagt aldus wandelen, zoo dat zy daer grootelyks van verschrikt worden; te meer als zy dit op kerkhoven of omtrent galgen zien. Deze verschynselen worden van de landslieden stalkeêrssen genoemd.

Is 't dat 'er vele dampen byeen vergaederd zyn, doch dat dit lichaem niet overal even dik is, maer de twee eynden smal en dun, en het midden grof en dik is, gelyk eenen buyk, zoo word het een eynde gerekend voor het hoofd, het ander voor den steêrt, en het midden voor het lyf van eenen

[p. 403]

draek; welk verschynsel men in het latyn draco volans noemd, dat is den vliegenden draek. Indien men nog andere verschynselen in de locht ziet (want daer zyn 'er nog veel verscheyde), men zal die ligtelyk konnen onderscheyden by middel van de voorschrevene.

Al zyn deze locht-verschynselen en cometen voor het meeste deel natuerlyk, nogtans, gelyk Bocatius en andere getuygen, wild Godt daer door menigmael toonen dat 'er eenige groote veranderingen aenstaende zyn, gelyk men in vele historien zien kan; want zy plagten oorlog, dieren tyd, sterfte of de dood van eenige magtige vorsten te voorspellen; waerom zy van menige menschen met vreeze aenzien worden. Den keyzer Lodewyk eene comeét ziende wierd verschrikt, en zeyde tot den philosooph Egmart, dat zy de dood van eenen vorst of de omkeering van een ryk voorbeduyde. Den philosooph tragte hem dit uyt zyn hoofd te steken; doch de ramp kwam over het land van Italien, dat van de Saracenen geplonderd wierd.