De historie van Belgis

XXIII Kapittel.

Van de Koninginne Artemisia, en vele wonderbaere dingen die gebeurd zyn, binnen den tyd dat het ryk van Belgis door Hertogen bestierd wierd.

In de vier-en-zeventigste olympiade gebeurde deze groote nederlaeg der Persiaenen, in welken oorlog de koninginne Artemisia (die van eenige ook Archemedora genoemd word) haer zoo mannelyk gedraegen heeft, gelyk Bocatius zegt, dat Xerxes, indien hy de zelve kloekmoedigheyd getoond had, ongetwyffeld de overwinning zoude behaeld hebben. Deze vorstinne was op dien tyd weduwe van den koning Mausolus, die zy eene zoo zonderlinge liefde toedroeg, dat 'er de geheele weireld over

[p. 238]

verwonderd was; want naer dat zy zyn dood lichaem, volgens de gewoonte der heydenen, had doen verbranden, vergaederde zy de assche in eene goude kruyk, en de zelve onder haeren wyn vermengende, heeft zy die met 'er tyd al ingenomen, en haeren gemael aldus een graf in haer lichaem vergund. Zy heeft nogtans tot zyner eer eene zoo kostelyke grafstede doen opregten, dat men van diergelyke nergens leest. Ten dien eynde ontbood zy vier zoo konstige beeldhouwers, dat de Grieken zeyden dat 'er geene ervaerener in de weireld te vinden waeren. Deze konstenaers wierden Scopas, Briaxes, Timotheüs en Leochares, genoemd. Zy maekten elk eene zyde van dit graf, en gebruykten daer toe uytgelezen marmer, daer zy allerleye figuren in kapten die scheenen te leven; zoo dat 'er langen tyd daer naer vele liefhebbers uyt verre landen kwamen om dit meesterstuk te bezigtigen. Men zag wel dat de handen der konstenaeren aen het zelve om den eerprys gestreden hadden; want dit graf, gelyk Bocatius schryft, heeft in kostelykheyd en konst bynaer overtroffen alle de werken der aerde, en is het vierde onder de zeven wonderheden der weireld gerekend geweest. Het had twee zyden iedere 63 voeten lang, maer de andere twee waeren korter, en dit graf was 140 voeten hoog.

Artemisia leefde niet tot dat dit werk volmaekt was; maer de meesters hebben het nogtans willen voltrekken, om zyne zonderlinge uytmuntentheyd, en op dat het van de naerkomelingen met verwondering zoude aenschouwd worden. Daer is dan eenen vyfden meester gekomen, en heeft de hoogde der opperste kolomme in 24 graeden verdeeld, en eenen zesden, Pithis, stelde daer boven eenen marmeren wagen. Dit graf is, volgens den naem van den voorzeyden koning Mausolus, Mausoleum genoemd; sedert welken tyd de grafsteden van andere vorsten insgelyks Mausolea genoemd zyn.

Cesar Cesarius zegt, dat hy van zekeren griek gekregen had de grond-beschryving van dit werk, het welk de gedaente van eene half-ronde haven

[p. 239]

had. Van daer aenzag men het deftig paleys van den koning Mausolus, boven op het welk geregt was den colossus, Acrolytum genoemd. Daer by stond eene fonteyn na de nymphe Salmasis genoemd, benevens eenen tempel van Venus. Voorders spreekt Plinius van 36 marmere kolommen, daer dit graf mede vercierd zoude geweest hebben. Hier van hebben ook geschreven den bouwmeester Vitruvius en verscheyde andere.

Dit wonder plagt te staen in het eyland Caria, omtrent de vermaerde stad Halicarnassen. De edele koninginne Artemisia word van zommige geteld onder de negen getrouwe en liefhebbende vrouwen, waer van de romeynsche Lucretia ook eene zoude geweest zyn. De andere zeven volgen hier in het kort:

Van Argia.

Argia, eene koninginne in Griekenland, vernemende dat haeren man Polinites (zynen zwaeger in eenen stryd ter hulp getrokken wezende) gesneuveld was, trok heymelyk uyt de stad en begaf zig na het slagveld. Mids het nagt was, nam zy eenen lanteêrn, en zogt onder de verslaegene zoo lang tot dat zy het lichaem van haeren heer vond, dat geheel dood, koud en uytgebloed was. Alsdan nam zy het zelve minnelyk in haere armen, zyne dood bitterlyk beklaegende en beweenende, zonder van daer te gaen, tot eene getuygenis van haere vrouwelyke getrouwigheyd; veragtende den schroom voor de doode lichaemen en het gebod van den vreeden koning Creon, zoo Bocatius schryft.

Van Hypsicratea.

Als Mithridates, koning van Pontus, door Pompeius met geweld uyt zyn ryk verdreven was, sneed zyne gemaelinne Hypsicratea haer hair af, en trok een harnas aen gelyk het geen van haeren man, die zy tederlyk beminde. Aldus ging zy met hem onbekend uyt het land, en bleef hem in allen tegenspoed getrouwelyk by tot het eynde van haer

[p. 240]

leven. Dien vorst oorlogde 46 jaeren tegen de Romeynen, en had, volgens het gebruyk der barbaeren, vele bywyven; maer zulks koude de liefde van Hypsicratea niet doen verflouwen. Ziet hier van Plutarchus, Eutropius en Florus.

Van Julia.

Pompeius op zekeren tyd met grooten zegeprael uyt den oorlog komende, ging nae den tempel om de goden offerande te doen; en zyn kleed met het bloed van het offer-dier besmet geworden zynde, zond hy het zelve aldus nae zyn huys. Dit ziende zyne gemaelinne Julia, die hem uytnemende lief had, al was zy nog jong en hy reeds oud, gelyk Bocatius zegt, is zy, bevrugt wezende, daer in zoo verschrikt geworden, meynende dat haeren egtgenoot eenig ongeval overgekomen was, dat zy neder ter aerde zonk, en met een bleekverwig aenzigt en gesloten handen haeren minnelyken geest gaf.

Van Admetes.

Wanneer Otho, koning van Thessalien, door de uytspraek van den afgod Apollo, vernomen had dat hy binnen weynigen tyd moest sterven, 't en waer hy eenen anderen mensch vond die goedwillig voor hem stierf, was 'er niemand in geheel zyn ryk die deze pelgrimagie voor hem wilde doen, dan alleen Admetes, zyne getrouwe huysvrouw: deze heeft de dood voor haeren man aenveêrd, en hem door haer sterven het leven geschonken. Daer kan geene meerdere liefde wezen, dan die door de welke iemand zyn leven voor een ander ten besten geeft, gelyk Christus zegt en ook gedaen heeft, zelfs voor zyne gezwoorene vyanden.

Van Portia.

Als Portia verstond dat Brutus, haeren gemael, van den roomschen raed gedood was, veroorzaekte deze tyding haer zoo groot leed des herten en verdriet des levens, dat haere moeder haer opsloot en van alle dingen ontblootte daer zy zig mede

[p. 241]

konde kwetsen, uyt vreeze dat zy haer zelven zoude omgebragt hebben. Deze voorzorg was nogtans vrugteloos; want Portia zwolg gloeyende koolen in tot dat zy haeren geest gaf. Zy wilde zonder haeren man niet leven, nog niemand konde haer troosten. Uyt Valerius en Bocatius.

Van Hippo.

Wanneer deze edele grieksche vrouw gevangen en te scheep uyt haer vaderland gevoerd wierd van de Troyaenen, die haer onderwege wilden onteeren, sprong zy in de zee, haer liever aen de genaede der baeren overgevende, dan haer lichaem het welk zy aen haeren man alleen toegeëygend had, van deze boeven te laeten bevlekken. Zy wierd van de golven op strand geworpen, in eene plaets alwaer nog heden haer graf is.

Van Pompeia Paulina.

Wanneer haeren man Lucius Anneus Seneca, op bevel van den roomschen keyzer en tyran Nero, in een bad gesteld en de aderen geopend wierd, op dat hy zig aldus zoude dood bloeden, begeêrde Paulina op de zelve wyze met hem te sterven, waerom men haer insgelyks de aderen opende; maer als zy bynaer al haer bloed verloren had, dede Nero haere aderen stoppen, zoo dat zy die schier met haeren man gestorven was, nog moest blyven leven tegen haeren dank.

Van vier Princen die eene wonderbaere Memorie gehad hebben.

Themistocles, kapiteyn der Atheners, daer wy te vooren van gesproken hebben, was eenen man van uytstekende verstand en memorie; want Valerius Maximus schryft dat hy de naemen van alle zyne borgers wist, niet tegenstaende dat hy met zwaere zorgen belaeden was. Hy wierd nogtans voor zyne weldaeden, van zyn eygen volk uyt Griekenland gebannen.

Aengaende de gaeve van memorie, hebben deze

[p. 242]

twee koningen boven alle andere uytgemunt: Cyrus, die alle zyne krygslieden ieder by zynen naem wist te noemen; en Mithridates, den welken twee-en-twintig verscheyde volkeren onder zyn gebied had, waer van hy alle de taelen leerde en volmaektelyk sprak.

Cineas, afgezant van den koning Pyrrhus, wist alle de roomsche raedsheeren, die meer dan 300 in getal waeren, elk in het bezonder by hunnen eygen naem te noemen, schoon dat hy die te vooren noyt gezien nog gekend had. Titus Livius, 1.^e boek.

Van de philosophen Empedocles en Parmenides.

In dien tyd leefden de philosophen Empedocles en Parmenides. Den eerstgemelden op zekeren tyd eenen jongeling ziende die zynen weêrd met een zweêrd wilde slaen, om dat hy zynen vader eenig ongelyk aengedaen had, begon zoo zoet te zingen dat de gramschap van den jongeling daer door gestild wierd. Dezen philosoph prees in de weireld voornaementlyk dry dingen: ten eersten, versmaeding van weelde en roerende goederen; ten tweeden, begeêrte en verlangen nae de toekomende zaligheyd; ten derden, licht en verstand der zinnen. Macrobius zegt dat hy het bloed voor de ziel aenzien heeft; maer Lactantius in tegendeel dat hy de zelve onsterffelyk agtte. Hy heeft zig zelven in eenen vuer-berg geworpen, op dat hy als onstervelyk onder de goden zoude gerekend worden, en naer dit leven een beter verkrygen; maer zyne yzere schoenen dienden tot bewys, dat hy in de solferagtige vuerkolken van den gemelden berg als eenen mensch verbrand was.

Parmenides, den leermeester van Zeno, vlugtte het gezelschap der menschen, en ging woonen in eene spelonk op den oneyndelyken berg Caucasus, alwaer hy eerst de redekonst vond. Van dezen philosoph heeft de rots Parmenides haeren naem ontleend.

[p. 243]

Van de philosophen Gorgias en Socrates.

Korts hier naer heeft Gorgias gebloeyd. Het was Gorgias van Epiroten niet, zegt Vincentius, van den welken Valerius verhaeld dat hy ter weireld kwam in de kist, wanneer zyne moeder voor dood nae het graf gedraegen wierd, en op wiens geschrey de lykdraegers stil bleeven staen; maer Gorgias Leontinus, die den gemelden Valerius den wysten van zyne eeuw zegt geweest te hebben. Hy was den leermeester van Isocrates, en leefde 107 jaeren, tot het eynde van welke hy niet ophield van studeren. Hy maekte eenen schoonen boek om alle de Grieken onder malkanderen te vereenigen. Hier over bespotte hem Melancius, die dezen philosoph benydde, zeggende: dezen gebied de eendragtigheyd in het land, daer hy de eensgezindheyd in zyn eygen huysgezin, dat maer in dry hoofden bestaet, niet kan onderhouden. Want zyne vrouw benydde dat haere dienstmaegd schoonder was dan zy, en daerom beknorde zy haeren man dagelyks, uyt argwaen dat hy met haer te doen had, in weêrwil dat hy nogtans zuyver was.

Van Socrates wysheyd, geduld en deugdzaem leven waer zoo veel te schryven, dat wy nauwelyks zouden weten waer eerst beginnen. Zynen vader was eenen metser of steenhouwer, Sophroniscus genoemd; zynen eersten leermeester was Anaxagoras, zynen tweeden Archelaus, en hy is zelve den meester van Plato geworden. Solinus schryft dat Apollo van Delphos getuygd had, dat Socrates den wysten was onder alle die leefden; nogtans leerde dezen philosoph dat alle de afgoden valsch waeren, en alle hunne werken vol bedrog. Hierom wierd hy te Athenen met fenyn omgebragt, als eenen veragter van de goden; maer de Atheners daer naer bevindende dat hy onschuldig gestorven was, hadden groot berouw over hunne dwaeling; zy veroordeelden zyne aenklaegers tot de dood en andere straffen, en lieten tot zyner eer een goud pronk-beeld opregten. Cicero schryft van dien

[p. 244]

lofweêrdigen man, dat hy de wysheyd uyt den hemel had doen daelen, en die onder de menschen gebragt; want hy heeft zonderling de konst ethica voorgehouden, dat is de manier om vrediglyk landen en volkeren te bestieren en eene goede politie te onderhouden: ter zyden stellende die hairklievende argumenten wegens den loop der natuer, die aen andere philosophen zoo gemeen geweest zyn. Om wysheyd te bekomen en die aen andere mede te deelen, heeft hy tot zyne laetste jaeren de uyterste landstreken der aerde doorwandeld. Zyne meeste benyders waeren Anitus, den ryken; Melissus, den digter; Licones, den taelkundigen.

In hoe veel deelen de philosophie onderscheyden word.

Mids wy menigmael van de philosophie gesproken hebben, zullen wy hier uytleggen wat de philosophie is en hoe zy verdeeld word. Philosophie beteekend in het algemeyn wysheyd, en word in het bezonder onderscheyden in theorie, pratyk en logica.

De theorie bestaet in dry deelen, te weten: verstandigheyd, natuerlykheyd en wyskunde. Door de verstandige wysheyd leerd men de godheyd kennen; door de natuerlyke, alle dingen die hier beneden zyn; en door de wiskonst, alle, aerdsche zaeken versmaeden.

De pratyk is insgelyks in dry verdeeld; dat is in ethica, in aeconomia publica en politica. Het eerste deel leerd de zeden bestieren en deugden winnen, en raekt alle menschen; het tweede, de gezinnen regeren, en zulks is het ampt der huys-heeren; het derde, hoe men steden, volkeren en gemeynten wel bestieren zal, en dit staet alleen de gemeyne rechters toe.

De logica is ook onderscheyden in dry deelen, te weten: in bewyzing, proeving en faeling. Het eerste behoord tot de philosophie; het tweede is eygen aen meesters en disputeerders; het derde, aen hoonders of bedriegers.

[p. 245]

Van het vyfde Wonder der Weireld.

Ten tyde van Darius, koning der Persiaenen, bouwden de Lacedemoners de stad Heraclea, binnen de welke te zien was deze wonderbaere zael, die voor het vyfde onder de zeven wonderen der weireld gerekend wierd; want eenen berg van marmer was daer zoo konstig gekapt en uytgehouwen, dat alle de wooningen, kamers, mueren en hollen der beesten uyt eenen vasten steen gemaekt waeren. Deze zael stond op zeven kreeften, ook uyt den zelven steen gekapt. Niemand konde in alle deze kamers zoo heymelyk spreken, of hy wierd gehoord van alle andere menschen die daer in woonden en rondom waeren.

Pomponius Mela schryft van een wonderbaer hol of graf van Toricius in Lycien, by het stedeken Coriscos, daer den alderbesten saffraen wast, en van waer eenige willen dat den H. Paulus geboortig was, maer niet van Tarsus. Dit hol was van zoodaenige natuer, dat de gene die 'er in waeren van niemand konden gehoord nog gezien worden; nogtans zag en hoorde men gemakkelyk alle die daer voorby vaerden, dewyl het omtrent de zee gelegen was. Hier van maekt ook gewag den thebaenschen philosoph Cenbetis, in zyn tafereel.