De historie van Belgis

IV Kapittel.

Van de Ziel en den Geest des Mensch.

Aristoteles en Plato zeggen dat de ziel is een onzienelyk wezen, het welk zig zelven beweegd of beroerd. Zeno zegt, de ziel is een getal, hem zelven bewegende. Pythagoras noemd die harmoniam, dat is eenen lieflyken toon; Paphinoës, ideam, of een geïmagineerd beeld. Asclepiades schryft aldus, de ziel is eene oeffening der vyf zinnen. Hippocrates noemd die eenen subtielen geest, door het geheel lichaem verspreyd; Eradius, een licht en eene vonk des goddelyk wezens. Democritus zegt dat de ziel eenen ingestorten geest is: hy noemd die ook atomis, het welk de straelen der zonne beteekend; waer by hy voegd dat geheel het lichaem is pervium, dat zyn doorgangen van de magt en beweging. Diesvolgens zegt Parmenides, dat de ziel van aerde en vuer is; Epicurus noemd die een zamenstelsel van vuer en licht; Ipertus, een vuer in de kragt en eenen hemelschen oorsprong. Vele hebben de ziel als eenen wind en eenen adem des mensch geagt, om dat de levende lichaemen, door het ademen, den wind uyt en intrekken; doch dit zyn alle ongegronde gevoelens der heydenschen leeraeren en philosophen.

Nota. Sophos is by de Grieken zoo veel te zeggen als wys; en daer van komt het woord philosoph, dat eenen beminnaer der wysheyd beteekend, gelyk, Pythagoras zig uyt oodmoedigheyd noemde.

[p. 11]

Hy was den eersten die dezen naem invoerde; maer de Persiaenen noemen hunne Wyze Magi.

Nu, om een rechtmaetig denkbeeld van de ziel te geven, zoo is zy een onlichaemelyk wezen en substantie van Godt, het lichaem toegevoegd en ingestort om dit te bestieren, en daer mede vereenigd te zyn als eenen beweger met den beweegden: en dezen is den levenden adem van Godt in Adam geblaezen, waer door hy eenen levendigen mensch is geworden; maer den anderen geest, adem en ziel, door Christus van Godt ingestort, diend niet tot het leven des vleesch, maer tot het leven des geest tegen de kwaede lusten des vleesch. In dezen zin zegt Paulus: den eersten mensch is gemaekt tot eene levendige ziel in het natuerlyk leven, en den anderen tot eenen levendigen geest in het geestelyk leven. Gen. 2, Corinth. 15. De ziel, zegt den H. Augustinus, is een evenbeeld en gelykenis aller dingen, ja een gemoed aller dingen, het welk alle dingen als wasch ontfangt, zelfs die dingen, de welke aen malkanderen gansch tegenstrevig zyn; als goed en kwaed. Zy word ook in de substantie niet veranderd, maer blyft altyd eenen Godt gelykenden geest des levens.

Zommige meynen ziel en geest in den mensch maer eene en de zelve zaek te wezen; andere maeken daer onderscheyd tusschen, zeggende dat de ziel het natuerlyk en den geest het goddelyk leven is. Wanneer nu de ziel door den geest geregeerd word, mag zy geene ziel meer génoemd worden, màer geest; maer als de ziel met haere natuerlyke kragten het lichaem regeerd en beheerscht, en dat den geest onderdrukt word, dan past haer den naem van geest niet, maer dien van ziel. Voorders wild Paulus, dat den geheelen mensch, met ziel, lichaem en geest geheyligd zal worden. 1 Thessalon. 3.

Men noemd de ziel in het latyn anima, welk woord voordkomt van animando, om dat zy het geheel lichaem levendig maekt. Zy word zomwyl ook spiritus genoemd, dat is eenen geest, om dat alle

[p. 12]

de natuerlykheyd, geestelykheyd en beestelykheyd des levens in haer verborgen liggen. Men noemd die insgelyks mens, dat is hert of gemoed, om dat zy gedenkt en een Godt gelykende beeld is. Deze naemen worden verward, en veeltyds den eenen voor den anderen genomen. Men neemt ook menigmael anima pro vita, dat is, de ziel voor het leven; om dat wy door de ziel leven, en dat de ziel het leven van den mensch is. Daer is eene andere ziel in de menschen, eene andere in de boomen, en eene andere in de dieren; waer over by de natueren redekundige veel geschreven staet. De ziel is ook niet grooter in dry persoonen als in eenen, in eenen grooten als in eenen kleynen, in eenen als in dry, in alle als in eenen alleen. Duyzend mael duyzend zielen zouden zitten op de punt van eene naelde; want zy beslaen geene plaets. Zy worden d'eene van d'andere niet voordgeteeld, gelyk de lichaemen; nog zyn, als Godt, van inder eeuwigheyd niet; maer zy worden terstond van niet geschapen, wanneer hy die in een lichaem storten wild. Hier van heeft te regt geschreven Hermes Trismegystus, die men ook Mercurius noemd, eenen heydenschen priester uyt Egypten, nogtans eenen man vol wonderlyke en godvrugtige wysheyd; alsmede Plotinus en de voorstaenders der leering van Plato. Deze stoffe is zeer hoog, en diend in 't openbaer niet veel verhandeld te worden.

Aengaende het lichaem van den mensch, met zyne 542 beenderen en 345 aderen, daer van lust ons niet te schryven; want de ontledingkundige boeken zyn daer vol van. Het is van eene onweêrdige stoffe gemaekt, waer uyt wy reden hebben om ons te veroodmoedigen; maer de ziel is verheven en edel, en dus behooren wy ons te schaemen van booze en ongoddelyke werken te doen. Daer zoude nog al veel te zeggen vallen van Godt, de engelen, duyvelen en zielen, want de hooge naemen van Godt beloopen wel tot 72; maer langduerige redevoeringen zouden den lezer verdrieten; ook dienen zy tot onze voornaeme stoffe niet.

[p. 13]

Voorders staet aen te merken, dat het zomtyds niet geoorloft is van hooge en goddelyk zaeken in het gemeen zoo breed te handelen, gelyk ons in Esdras bewezen word, aen wie Godt toeliet de 204 boeken in 't openbaer te brengen voor de weêrdige en onweêrdige, uytgenomen de laetste 70, die hy alleen wilde overgeleverd hebben aen de wyze, 3 Esdr. 14. Ook durfden de oude heydensche philosophen, uyt ontzag en eerbiedigheyd, Godt geenen bezonderen naem geven. De Romeynen en Atheners, insgelyks heydenen wezende, maekten den oppersten Godt eenen autaer, maer zonder hem te noemen. Ovidius, in zyne herscheppingen, roerd nergens den naem van Godt, hier in zeer wys en voorzigtiglyk doende.