De reus van Rotterdam

Stadsgeheimen

86

Welke plaats moeten wij in onze hedendaagse literatuur toekennen aan Ferdinand Langen? Niet eenvoudig. Geen romans en novellen, die onder letterlievend publiek beroering verwekten, wel respectabele bibliografie, waarin enkele werken bescheiden naar voren dringen. Nuchtere bescheidenheid, soms wat verwarrende zwijgzaamheid maken conversatie met deze schrijver wel eens moeilijk.

[p. 122]

Die avond, in zijn moderne flat in Rotterdam Centrum, komen Sleutelaar en ik al spoedig tot het doel van ons bezoek, het volgende gesprek:

(Levenslicht: 29 juli 1918, Groningen. H.B.S.: staatsexamen. Studie Nederlands. Jaren journalistiek werk. Regelmatig korte verhalen, voornamelijk in tijdschriften.)

Hij: Eigenlijk zonder grote schokken, haast vanzelf in literatuur terecht gekomen.

Wij: Kunt u iets vertellen over het werk uit die eerste periode?

Hij: Begonnen als neo-romanticus. Eerste werk kenmerkt zich dus door tendens tot terugtrekken uit reële wereld en opbouwen van wereld van verbeelding. Goed voorbeeld hiervan: eerste roman ‘Helène in het Heelal’, door Vestdijk genoemd ‘roman van de zuivere verbeelding’. Uit die zelfde tijd: ‘De Witte Muts’, novelle met meer psychologisch getinte jeugdherinneringen, en ‘De Betoverde Wereld’, theoretische verantwoording van Neo-Romantiek. Zuiver vooroorlogse geestesgesteldheid.

Wij: De problematiek van uw werk heeft tengevolge van de oorlog een wijziging ondergaan?

Hij: Ja, en een zeer radicale. In dit proces speelt de oorlog inderdaad een belangrijke rol. In de oorlogsjaren bleef je a.h.w. zitten met de geestelijke erfenis van vóór 40. De toen wel bizonder vijandige actualiteit werkte sterk afwenden van de Realiteit in de hand. Na de oorlog gaf een totaal ander wereldbeeld te zien, algemeen streven naar vernieuwing en verandering. Voor mij manifesteert zich dat in wijziging van opvattingen. Ik krijg de overtuiging, dat de Realiteit eigenlijk de belangrijkste inspiratiebron is. Kan niet missen. Impliceert natuurlijk geenszins volledig accepteren.

Enige manier om de wereld enigszins te kunnen aanvaarden vind ik tenslotte: relatief stellen, alles humoristisch zien. Humor neemt een zeer belangrijke plaats in mijn werk. Mijn humor is secundair, dus terughoudender dan bijv. bij Carmiggelt. Humor is voor mij: op de kop gezette ernst. Alleen als de situaties ernstig worden, kan ik humoristisch schrijver zijn. Aan de humor is dus de noodzaak van de ernst voorafgegaan. Primair in mijn (na-oorlogse) boeken is een element van verwondering, gedragen door een melancholieke ondertoon, wegens het niet

[p. 123]

tot stand komen van de harmonie tussen individu en omringende wereld. Alle figuren uit mijn boeken bestaan in werkelijkheid. Alle gebeurtenissen hebben plaats gevonden. Een roman heeft alleen waarde als persoonlijke getuigenis. De auteur moet een getuigenis van zijn eigen leven geven. Laatste boeken allemaal in ik-vorm.

Wij: In uw werk is duidelijk een breuk te constateren, twee grote lijnen. Wij kunnen zelfs van twee auteurs spreken. Van nummer twee, de heer F. Langen, kan niet gezegd worden dat ‘hij zich geheel aan de letterkunde wijdt’, zoals Buddingh' wil doen geloven. Zekere verplichtingen hebben hem genoodzaakt een betrekking als copy-writer te aanvaarden. En... zijn charmante vrouw Paula en zoontje Jeroen.

Voorkeur voor bepaalde schrijvers? Met wie voelt u zich verwant?

Geen antwoord. Gastheer verlaat vertrek. Stalt even later stilzwijgend tiental boeken uit op de vloer. Schrijver blijkt steeds dezelfde: Ferdinand Langen.

Hij: Geen uitgesproken voorkeur. Voel me met niemand sterk verwant, uitgezonderd Camus en Waugh, wiens satyriek ik bewonder.

Wij: Hoe staat u tegenover hedendaagse poëzie?

Hij: Voor onze moderne poëzie heb ik grote belangstelling. Ik vind moderne poëzie belangrijk, omdat ik de poging proef om een beeld te geven van de wereld (waarin de dichter leeft). Literatuur in het algemeen is belangrijk, voor zover ze menselijke waarde bezit. Estetische waarde is van geen belang.

Wij: Mening over literaire kritiek?

Hij: Enige maatstaf voor kritikus: eerlijkheid waarmee geschreven is. Het werk is geslaagd, wanneer de eerlijkheid gegoten is in een vorm die de lezer zo weinig mogelijk belemmert. Kritikus moet vooral letten op zuivere vorm. Kritiek kan ik slechts waarderen, ligt voor de hand, zolang ze eerlijk is. Overigens ben ik van mening, dat ik zelf de beste kritikus ben. Ik kan dus zeggen: volgens de kritiek begint mijn belangrijke werk met ‘Jacques en Jaqueline’. Boeken uit eerste periode worden niet meer erkend.

Wij: Kort mening over moderne Vlaamse literatuur?

[p. 124]

Hij: Zéér kort: acht mij onbevoegd daarover te oordelen.

Wij: Werk in voorbereiding?

Hij: Dit jaar zal bundel verhalen het licht zien. Voorts herdruk ‘Jacques en Jaqueline’.

Einde gesprek met intelligent auteur, boven alles strevend naar eerlijkheid in zijn kunst. Door in zijn boeken eenvoudig zijn persoonlijkheid te laten spreken, komt hij tot een stijl van ten top gedreven nuchterheid, waarmee hij zeer komische en zeer ontroerende effekten bereikt.