Logo DBNL
Psalmen Davidis (1566)

Psalmen Davidis

(1566)–Jan Utenhove–rechtenstatus Auteursrechtvrij

in Nederlandischer sangs-ryme


Vorige Volgende

Forme des dienstes des H. Auendtmaels.

+ OP den dach des Auendtmaels, eer men de predike anheuet, werdt de tafel der Ghemeynte, mit eenen suyueren tafellaken gedeckt: waerop int midden drie tennen platteelen gesett werden: een groitere, mit ghemeynen witten broide, in breede sneden touoren ghesneden tusschen twee anderen van ghelycker groitte an beyde syden ydel: ende int vierkant deser platteelen vier groite ghelasen. Wan de tafel aldus toegherustet is vangt de Diener des wordes de predicke an: ende wan

die gheeindet is, vermaent hy de Gemeynte op deser wyse.

+ Christelike broeders, de wyle wy nu voorhanden hebben dat heylich ende hoighwerdich Auendtmael des Heeren te houden: op dat wy dartoe altesamen gheschicket syn ende dat seluige troistliken begaen mogen, latet ons nu mit gantsen ernste toehoiren, hoe onse Heere Iesus Christus dat seluige ingestelt, ende waertoe ende op wat wyse hy dat van syner Gemeynte heeft gebruyckt hebben willen. Hieruan schryft, de H. Apostel Paul. I.Cor.11. mit desen worden.

Ick hebbe edt van den Heere ontfangen, dat ick v ghegheuen hebbe. Want de Heere Iesus, in der nacht doe hy verraden ward, nam dat broid, danckede ende brack edt, ende sprack: Nemet, etet, dat is myn lyff, dat voor v gebroken werdt: sulckes doet to myner gedachtenisse. Desseluen gelycken oock den beker, na den Auendteten, end sprack: Dese beker is dat nieuwe testament in mynen bloede: sulckes doet, so dicke als ghy edt drinket, to myner gedachtenisse. Want so dicke als ghy van

desen brode etet, ende van desen beker drinket, sullet ghy des Heeren doidt verkundighen, tot dat hy kumpt. Wie mi onwerdighliken van desen broide etet, of van den beker des Heeren drinket, die is schuldich anden lyue ende bloede des Heeren. De mensche proeue sich auer selues, ende also ete hy van desen broide, ende drincke van desen beker. Want wie onwerdichliken ett ende drinckt, die ett ende drinckt, sich selues de verdoemenisse daermede, dat hy niet onderscheydet dat lyf des Heeren.

Hier hoiret ghy Cristelike broeders Wie de insetter deses Auendtmaels is, Noemliken Christus Iesus de Heer Daerna, hoe dit Auendtmael ghehouden werden moet. Noemliken, werdichliken. Ten derden, wat sunde sy begaen ende in wat straffe sy vallen, die dat onwerdichliken begaen. Die werden (seght hier Paulus) schuldich an den lyue ende bloede Christi des Heeren: eten en drincken sich selues de verdoemenisse.

Welcke erschrecklike sunde ende straffe, op dat wy ontgaen, is van noi-

den, dat wy weten, warinne dat werdich nutten des Auendtmaels ghelegen sy. Dat sett hier de lieue Paulus inder proue onses selues, ende inder onderscheidinghe des lyues des Heeren: Also dat, so wie sich selues recht proeuen, ende dat lyf des Heeren behoirliken onderscheyden, werdichliken ende to huerer salicheyt des Heeren Auendtmael begaen.

+ Auer dit doen die alleene, die der oirsake (waerumme de Sone Godes Christus Iesus mensche geworden sich in den allersmertlicksten ende schandlicksten doidt des cruyces ghegheuen ende den hoighsten torne synes hemelschen vaders ouer sich heeft gaen laten) mit ernste nadencken. Noemlicken huere eygen sunden beyde tegen Godt ende den naesten begaen, die so groot syn, dat sy mit geenerleye voldoeinge of verdienste, buyten den bitteren ende schandtlicken doidt des Soons Gods, afghelecht noch wt gedelget werden konnen: die sich darouer mishagen, ende vor Godt warafteliken veroetmoedigen, van herten om verghiffenisse derseluen bidden: ende sich (so veel moghelick ende in hen is)

mit eenen iederen, dar sy eenich wtstel mede hebben, versoene.

+ Ten anderen. Die daer beneuen, wan sy sus huere sunden erkennen, ende Godes ernstigen torne darouer in hueren herten geuoelen, niet wt wanhope vertwyfelen van Godes goedicheyt to huerwerdt: noch nemen huere toeulucht niet to eenigen menschliken wercken, verdiensten of voldoeingen, dan alleene to desen goedigen God, die om huerent willen synen lieuen Sone so vernedert, ende in sodane elende ouergegeuen heeft, ende vertrauwen vast, Alle huere sunden syn, na syner toesage, hen door de eenige verdiensten des doides synes Soons (die de eenige ende volgenoechsame voldoeinge der wereldt sunden is) vmme sus ende voor niet vergeuen, ende hebben in denseluen Christo volkomen gherechticheyt ende heylicheyt, die hen, als eygen, vth genaden toegerekent werden, euen als of sy in syner persone, den doidt geleden, voor alle huere sunden betalet ende alle gerechticheyt vollenbracht hadden

+ Ten derden die beneuen desen, so

gesynnet syn, dat sy vornemen ouer deser onuthsprekeliker genade Godes, vordan ware danckbarheyt mit hueren gantsen leuen tegen Godt te bewysen, sonder alle huychelie ende gheueynstheyt, mit gantzen ernste huer leuen beteren: ende in rechter liefde ende eenicheyt mit hueren euen naesten vmme te gaen.

Alle die aldus gesinnet syn, wil godt ongetwyfelt in genaden opnemen, ende vor werdige gasten der tafele synes Soons achten. E de hier ouer sal ieder nu syn eygen herte ende conscientie onderproeuen.

+ Die auer aldus niet gesinnet syn, mer noch onboetuerdich ende wreuelich in hueren sunden, Als, afgoderie, verachtinge, verspottinge, lasteringe Godes, synes dienstes, syner Sacramenten, syner dieners: beroertemakinge, secterie, meuterie beide in kerckliken ende werldliken regimente: ongehorsamheyt tegen oudern, oeuerheyt, kerckendieners ende alle ouergesettede: ongerechticheit, stelen, liegen, bedriegen, giericheyt, woeckerie, toiuerie, meyneedicheyt vloecken, twist,

haat, nydt, dronkerie, onreynicheit, hoererie, eebrekerie ende dergelycke sunden, steken blyuen. Of die, hoewel sy huere sunden erkennen, dannoch also niet, dat sy hen van herten rauwen: of dat sy dachten, Gods torne sy so ernstich darouer, dat, eer hy se ongestraffet laten soude, hy eer wederumme (dat dannoch niet geschien sal) synen Sone Christum inden smadeliken doidt des cruyces geuen soude: of die in iemandt anders, dan in Christo ende in den verdiensten synes doides rusten: of die niet van herten voor sich nemen, huere vorige sunden te laten, ende een beter leuen an te nemene: Alle die dusdane syn, ende so lange sy dusdane syn, sullen sich niet veruorderen, to deser tafelen (die Christus Iesus de ware weirdt derseluen, alleene synen iungeren ende huyszgesinne, neemliken den rechten geloiuigen bereidet heeft) te gane: edt ware dan, dat sy voor morddadige erwoergers Christi des soons Godes, mit den onboetuerdigen cruicigers den Ioeden, voor God (die herten ende nieren proeuet, ende kan mit géener huychelie bedrogen werden)

angesien, ende darouer mit hen, een, bouen andere erschrecklike verdoemenisse behalen wouden.

+ Auer dit segge wy niet, lieue B. dat wy de verslagene herten der geloiuigen kleynmoedich maken ende in vertwyfelinge bringen, euen als of niemandt, ten Auendtmale des Heeren werdichliken soude gaen moegen, dan die van allen sunden gants reyn ware, dan alléene dat wy (so véel in ons is) de huychelaers ende bedeckte rookeloisen (dat sy mit hueren doen, niet een swarer verdoemenisse, dan sus anders op sich laden) afschrecken ende weren. Want is dat Auendtmael des Heeren, na syner insettinge, niet een teecken of tuychenisse, dat wy heylich of vollenkomen syn, dan gants ter contrarie, onser ongherechticheyt, verdoruenheyt ende onuollenkomenheyt, die Christus de Heere, mit den duerbaren offer synes lyues geboetet, ende ons in dier stede, syne gherechticheyt, heerlicheyt ende ware leuen gheschuncken heeft. Also dat de geloiuigen ter tafelen des Heeren gaen, niet sich huerer gerechticheyt of heylicheit

te roemene: dan gants ter contrarie, dat sy darmede betuygen, Sy syn in sichselues anders niet, dan kinder des tornes, onder de sunde verkoft, den eewigen doidt veruallen: ende gants onwerdt ia huer oigen ten hemel op te slane: welcker gherechticheyt, heylicheyt ende volkomenheyt Christus de Heere alleene is, die alle huere kranckheyden ende sunden op sich geladen, ende an dat cruyce gehechtet heeft.

+ Darumme hoewel vth oirsprunckliken verderue, war onder de geloiuigen van nature staen, noch vele gebreken ende kranckheyden, sich in hen bewysen, Als syn, twyfel an Godt, syn wordt, syne toesagen: misztrauwen an syne goedicheyt, genade: slappicheyt in synen dienste, in beroepinge: onduldicheyt in tegenspoedt, vthgelatenheyt in voerspoedt, sampt ontelliken anderen affecten, tegen Godt ende de liefde des naesten strydende: waruan hen een eewich geduerich strydt, in desen vleesche gheleuert werdt: sullen sy sich darumme van der tafelen des Heeren niet onttrecken, dan veel meer ter contrarie, sich dar toe te ga-

en, veroirsaken laten: Op dat sy door dese heylige oeffeninge in geloiue gestercket, tegen deselue gebreken kraftiger stryden ende meer ouerwinninge behalen mogen. Ende sullen gants gewisse end seker syn, dewyle dese vorsede ende derghelyck gebreken, tegen hueren wille syn, ende begeeren, mit doidinge der seluen in warer heilicheit end gherechtigheyt, na den wille Godes vordan te leuene: dat sy niet hinderen sullen konnen, Of God wil se, na syner oneyndtliker goedicheit vm syns Soons Christi willen, in genaden opnemen, ende se bequame gasten deser hemelscher spyse maken.

+ So wie dan onder ons, to troiste onser conscientien, begéeren mit den Euangelischen bruyloftkleedt an des Heeren tafel an te sittene, latet ons onsselues, vm onser sunden willen van herten, beschuldigen ende mit miszhagen onses selues darouer vast vertrauwen, dat ons alle onse sunden, vm Christi Iesu willen alleene van den hemelschen vader niet toegerekent werden ende ter bewysinge warer danckbarheyt, voor deselue weldaadt, eene ernstige bete-

ringe onses leuens vornemen.

+ Ten anderen, sulle wy mit vlyte nadencken, waertoe de Heere Christus, ons dit syn heylige Auendtmael ingesettet heeft. Waruan, op dat wy geen twyfel hadden, héeft hy selues ontrent dese ceremonie gesecht, Sulckes doet to myner ghedachtenisse. Warmede hy sonder enich twyfel, ons gheboden heeft, Wy sullen van herten geloiuen, Hy sy de gene die naden éewighen toesagen des Uaders den voruadern ghedaen, in dese ellende wereldt gesandt ende gekomen is: Hebbe onse vleesch ende bloedt angenomen: + godes torne dar wy hadden onder versencken moeten, van beginne syner heyligher menschwerdinge ende geborte of tot op den dach synes steruen, voor ons gedragen: ende alle gehorsamheyt der Wet Godes ende alle gherechticheyt, + voor ons veruullet, in sunderheyt, als hem de last onser sunden, ende des ernstigen tornes Godes darouer, in den angst garden, + bloedigen sweet vthgedrungen heeft: als hy sich darna héeft binden laten, + Op dat hy ons vry ende losz makede: heeft ontellike smaetheiden

geleden, + Op dat wy ter heerlicheyt dekinder Godes in Adam verloren, weder quamen: is onschuldich ten doide verwesen, + Op dat wy voor Godes gerichte vry gesproken worden: heeft syn heylich lyf an dat cruyce nagelen laten, + Op dat dat handtschrift onser sunden, daran gehechtet worde: onsen vloeck op sich genomen. + Op dat wy mit synen segen veruullet worden, is mit der aller vterster bangicheyt der hellen beyde an lyff ende siele versocht geweest, als hy mit luyder stemme schreyede, + Myn Godt, myn God, warumme hebstu my verlaten, Op dat wy nummer ongetroistet waren, noch verlaten worden: Heeft ten lesten den allersmertlicksten ende smadeliksten doidt bestoruen, Op dat wy inder herlicheit Godes eewich ende salichliken leueden: Heeft dat nieuwe ende eewighe Testament, dat genadeuerbondt ende versoeninge mit denseluen synen doide ende bloede bekraftighet ende versegelt, ende daruan selues betuyget, Edt sy vollenbracht, Op dat wy des gewisse waren: mit den heyligen Auendtmael houden, dat hy gheboden héeft te

onderhouden, tot dat hy kumpt, als mit eenen gewissen ende gants ontwyfeligen waartéecken syne Testamentlike goeder ouergegeuen, op dat wy ons derseluen, als onser eyghen, getroistliken annemen mochten: versekert ende gewisse van syner hertliker liefde ende trauwe tegen ons, dat hy voor ons (die wy sus des eewigen doides waren) syn lyf an den houte des cruyces in den doidt gegeuen ende syn bloed vergoten heeft, ende mit demseluen synen opgeofferden lyue, ende vergoten bloede, so seker onse hungerige lyuen ende dorstige sielen ten eewigen leuen voede ende laue, als een ieder van ons seker is, dat hy dat ghebroken broidt ende den beker, ter ghedachtenisse Christi, an syner tafele, eet ende drinckt.

+ Wt desen allen, sien wy nu gants klar, dat de Heere Christus mit der insettinghe synes H. Auendtmaels, onse gheloiue wyset, op dat éenich offer synes lyues ende bloedes anden cruyce, als op dat éenigh middel onser salicheyt, daermede hy onsen sterfliken lyuen ende versmachteden sielen, ter

warer spyse ende drancke des eewighen leuens gheworden is. Wante door synen doidt, heeft hy wech ghenomen de oirsake onses eewighen hungers ende sterflickheit, Noemliken de sunde: ende ons verworuen den leuendichmakenden Gheest, dat wy door den seluen mit Christo (dar hy als in den hoifde, ende in ons, als leden desseluen, inne woinet) ware ghemeynschap hadden, ende aller syner goeder (als ware gerechticheyt, heylicheyt ende eewige leuen) deelaftich worden. + Daer beneuen, dat wy oock door denseluen Gheest, als leden eenes lyues, in warer broederlicker liefde, onder eenander verbonden worden, als Paulus leert. Een broidt isset (secht hy) so syn wy vele een lyf, de wyle dat wy alle eenes broides deelaftich syn. Daeromme ghelyck als wt velen kornkens een méel gemalen end een broidt kumpt: ende wt velen wtghedruckten béeren, een wyn kumpt: also wy alle, die wy door den gheloiue Christo inghelyuet syn moeten, vm synent willen (die ons teuoren so wtneemliken lieff ghehadt

heeft) een lyf syn, ende als leden eenes lyues, ghemeyne liefde ende sorghe tot eenander hebben ende sulckes mit daadt bewysen.

+ Dat wy dan door de verdiensten des doides Christi in den bruycke des heylighen Auendtmaels, krachteliken ende troisteliken verquicket werden in onsen conscientien, moghe wy niet hanghen blyuen an de vterlike oeffeninghe, off an de elementen broides ende wynes: mer moeten ons daerdoor anleyden laten, dat wy mit herten, sinnen ende verstande, in den hemel (dar Christus in synen waren natuerliken lyue, syn hoighepriesterampt bedienet, ende ons voortredt) varen: ende ghewisse syn, dat wy door de gheestlike ghemeynschap, die wy in synen lyue ende bloede hebben, véel ghewisser ten eewighen leuen ghespyset werden, dan onse sterflike lyuen, dachlikes door spyse ende dranck erhouden werden, of wy ouer des Heeren Auendtmael, broidt ende wyn, na syner insettinghe nutten.

Op dat wy dan nu geschickteliken ende werdichliken ter tafelen des

Heeren gaen, ende de verborghentheyden deser heyligher oeffeninghe kraftichliken in onsen herten gheuoelen moghen, latet ons nu ons selues voor Godt van herten demoedighen, ende hem vm syne genade in waren gheloiue anroepen, ende spreken aldus.

+ O aller goedichste God ende barmhertige hemelsche vader, na dien edt dyn welgheuallen gheweest is, dat niet alleene voor eenmael, dat lyff ende bloedt dynes lieuen Soons Iesu Christi onses Heeren soude an den cruyce geoffert werden, ter vergiffenisse onser sunden: mer oock dat wy desseluighen lyues ende bloedes een salighe gemeynschap hadden, ende dardoor gheuoedet worden ten eewighen leuens, So bidde wy dy oetmoedichliken, wil ons so dane ghenade gheuen, dat wy mit rechtschapen, reynen ende onuerualscheden ghemoede, mit vueriger begheerte end lust sodan een groite weldaadt van hem erlanghen, dat wy ons synes lyues ende bloedes, ia syner gantsliken (ghelyck als hy ware God ende ware mensche, + onse ware hemelsche spyse ten eewighen leuen

is) erureuwen moghen: Op dat vordan niet wy (die doch gants ander natuere gheschonden ende verdoruen syn) mer hy in ons leue, ons beleide, ende bringe ten heylighen, salighen ende eewichwarenden leuene. Also dat wy warafteliken deelaftich des nieuwen ende eewighen Testamentes ende ghenade verbondes, versekert ende ghewisse syn, Du willest na dyner vaderlicker goedicheyt ons altydt een ghenadich vader syn, ons onse sunden vergheuen, ende ons als dynen lieuen kinderen ende erfghenamen, in allerleye anligghender noidt so wel lyues als der sielen, stedes heen versorgen: Op dat wy alwech sonder onderlaet, dy louen, prysen ende dancken, ende verklaren dynen heylighen name mit wordt ende daadt. Gheef ons dan o goedighe hemelsche vader, dat wy also die salighe ghedachtenisse dynes lieuen Soons Christi Iesu, huyden begaen, ons dar also inne oeffenen, ende de weldaadt synes onschuldighen ende bitteren doides verkundighen, dat wy dar wt als een nieuwe veruerschinghe, ver-

quickinghe ende versterckinghe in gheloiue ende in allen goede verkryghen, dy mit des eenen meerderen vertrauwen, onsen vader noemen, ende ons alletyd in dy verureuwen moghen, die du mit dynen lieuen Sone ende den heylighen Gheest, leuest ende regierest een eenich ende eewich God altydt ghepresen. Amen.

 

Hier gaet de Diener vvt den stoel, stelt sich vor de tafel, ende spreckt de Ghemeynte an mit desen vvorden.

 

+ Siet, lieue broeders, wy hebben oock een Paschelam, dat is Christus Iesus voor ons gheoffert.

Daeromme latet ons Paschenhouden niet in ouden suerdeeghe, oock niet in suerdeeghe der boisheyt ende schalckheyt: mer in sueten déeghe der lauterheyt ende warheyt.

+ Hierna sett sich de Diener ant midden der tafele, mit den angesichte to den volcke: neempt dat broidt wt der middelsten platteele, breckt edt in kleynen stuckelkens, ende lecht se in de twee ydele platteelen, so vele als ter ansate noidich is. So werden oock

de vier omstaende ghelasen, van etliken bestemmeden dieners mit wyne geuullet, ende wederomme, neuen de vorsede platteelen neder ghesettet: Dar na setten sich alle dieners end diakenen mit éener part der Gemeynte ter tafelen, tot dat sy vol sy: ende als dan néempt de Diener des wordes, die dat Auendtmael andienet, een snede broides, breckt se (ghelyck als vorheen in de omstaende platteelen) in kleyne stuckelkens, ende bereyckt se den vier naestsittenden: ende spreckt int breken aldus mit luyder stemme.

Dat broidt, dat wy breken, is de gemeynschap des lyues Christi. Int bereycken, Nemet, etet, ghedencket ende gheloiuet, dat dat lyf onses Heeren Iesu Christi, ghegheuen is inden doodt an der galgen des cruyces ter verghiffenisse alle onser sonden.

Daerna neempt hy oock een stuckelken voor sichselues, ende schoeuet de tvve kleyne platteelen, na beyden eynden der tafelen, dat een ieder dar vvt een stuckelken neme. VVan dit ghedaen is, neempt de Diener eenen beker op in syne hande, ende secht,

De gheseghende beker, den wy seghenen, is de Ghemeynschap des blodes Christi.

Darna int bereycken des, ende der dryer anderen, den vier naestsittenden, spreckt hy, Nemet, drincket hier wt alle: ghedencket ende gheloiuet, dat dat bloet onses Heeren Iesu Christi vergoten is ander galgen des cruyces, ter verghiffenisse alle onser sonden.

Daerna neempt de Diener den beker van synen naestsittenden, ende drinckt oock: ende werden also de bekers an beyden syden van eenen den anderen bereycket, bet ten einde der tafelen. Op deser wyse werdt vordan een ieder ansate der tafelen bedienet, tot dat de gantse Ghemeynte, vorierst mans, darna vrouwen, ter tafelen des Heeren gheweest hebben. Ende so lange dar onder der actie eenige stilte is, werdt dorgaens wt den predickstoel van eenigen Diener wat stichtelickes ende troistlickes gelesen. Wan nu der ansaten een einde is, stelt sich de andiener des Auendtmaels ter stede, dar hy de Ghemynte voor den ansitten ansprack, ende spreckt op deser wyse.


Vorige Volgende