Een eeuw modern kapitalisme. De Regouts. Leed en strijd van Maastricht's proletariaat

[p. 83]

Hoofdstuk VIII.

Om een beeld te kunnen vormen van de positie der Sociaal-Democraten in Maastricht en in andere plaatsen in de Provincie, is slechts een enkel feit noodig. Konden in Maastricht de socialisten zich vrijelijk bewegen en werd hun alleen molest aangedaan als de Clerus en zijn helpers daartoe aanzetten, in andere steden was het voldoende voor de Katholieken te weten, dat er socialisten in aantocht waren om een lynchstemming te ontketenen. Niet, dat men in Maastricht milder gestemd was, doch men had ervaren, dat, indien de socialisten aangevallen werden, het proletariaat zich als een muur om hen sloot en de bom dan in verkeerde richting barstte. Vooral de Joden, die vóór de opkomst van het socialisme het zwaar te verduren hadden, leefden hier na de ontbranding van den klassenstrijd zoo vrij als in de stad van den Sanhedrin.

De propaganda buiten Maastricht was evenwel niet zonder levensgevaar. Ze werd incidenteel gevoerd. Onverwachts trokken kleine groepen socialisten er op uit. W.H. Vliegen was met een aantal der zijnen doorgedrongen tot in Heerlen waar vlugschriften verspreid werden. Toen de Katholieken dit zagen, stuurden ze ijlboden uit om een hinderlaag te doen leggen. In

[p. 84]

Heerlerheide ontwikkelde zich deswege een straatgevecht⁽⁸²⁾. De aanvoerder van het christenheir was een slager met een rooden baard, gewapend met een groote bijl, waarmee hij door de week de ossen en koeien doodde. Onder den roep: ‘daar zijn de rooien’ stormden de verdekt opgestelde aanvallers op de socialisten in. Door den onverhoedschen aanval was er geen gelegenheid om te vluchten. W. Herps en W.H. Vliegen werden het ergst toegetakeld. Laatstgenoemde was gevallen. Deerlijk werd hij mishandeld. Vliegen deed of hij dood was en dit was zijn behoud. De watervlugge M. God had stelling gekozen. Hij was een kereltje van zessen klaar en had de situatie overzien. Hij richtte zijn revolver op de aanvallers van Vliegen en Herps waardoor de bende van gevechtspositie veranderde. Zoo kon Vliegen ontkomen. Toen God zijn kogels verschoten had trok men hem de kleeren van het lijf en namen ze hem de revolver af.

De aanvallers brachten hun krijgstropheeën naar mijnheer pastoor, die buitengewoon trotsch was op zijn parochianen. In de krant plaatste men een advertentie, waarin de socialisten kond gedaan werd, dat ze hunne eigendommen op Zondag bij den pastoor konden terug bekomen.

De mogelijkheid om op den volgenden Zondag opnieuw naar Heerlerheide te gaan werd door de socialisten onder het oog gezien. Aangezien ze echter over geen mitrailleurs en andere wapens beschikten was het niet doenlijk den achtergelaten eigendom te gaan halen.

Toen het gebeuren voor den rechter kwam wilde W.H. Vliegen zijn aanrander - die hij heel goed kende - niet aanwijzen. Hij zelf kreeg bovendien nog een procesverbaal, omdat hij een stok bij zich gedragen had⁽⁸³⁾.

Zoo werd in Limburg ‘recht’ gesproken!...

Bovengenoemd voorval behoorde tot de intermezzo's, die de romantiek van den proletarischen strijd verhoogden en verleven-

(82) ‘straatgevecht’: dit vond plaats op zondag 8 april 1894.

(83) ‘omdat hij een stok bij zich gedragen had’: én een revolver én een boksbeugel!

[p. 85]

digden, waarna de socialistische voormannen overgingen tot de orde van den dag.

Voor het congres van 1893 werd in de Maastrichtsche afdeeling van den ouden Socialisten Bond⁽⁸⁴⁾ een levendige discussie gevoerd over de vraag of de socialisten zich zouden uitspreken voor of tegen de parlementaire actie. Schoondermark c.s. hadden maar ééne leus. Het proletariaat moest volgens hen met het zwaard in de vuist de macht veroveren. Evenwel waren H. Van Kol en W.H. Vliegen van ander gevoelen en dienden de volgende motie in, die aangenomen werd met groote meerderheid.

‘Overwegende dat het deelnemen aan de verkiezingen als propaganda, het zenden van afgevaardigden als zaakgelastigden van de partij en het ingrijpen in de wetgeving, mits strenge handhaving der socialistische beginselen, onze krachten zullen versterken en die der bourgeoisie verzwakken, besluit het congres ook op politiek terrein den klassenstrijd te voeren en door het veroveren van een deel van de Staatsmacht de sociale revolutie te bevorderen.’⁽⁸⁵⁾

De motie^*) werd op het congres aangenomen en was de aanleiding tot het conflict met Domela Nieuwenhuis, die van parlementaire actie niets wilde weten. Zij was ook de aanleiding tot de stichting van de S.D.A.P. waarvan gezegd kan worden, dat zij geboren is in de Batterijstraat te Maastricht⁽⁸⁶⁾, en die zich later te Zwolle aan 't Nederlandsche volk aandiende.

Heel eenvoudig zoo'n motie, zou gezegd kunnen worden. Evenwel was zij de vrucht van diepgaande studie, van helder inzicht. Trouwens alle problemen zijn eenvoudig als ze open op tafel liggen. Was dit ook niet het geval met het ei van Columbus?

Tusschen Aywaille⁽⁸⁷⁾ en Maastricht was er in het begin der Negentiger Jaren geregeld verkeer van socialistische koeriers. In eerstgenoemd dorp woonde H. v. Kol en zijn gezin, waar hij zich vele vrienden maakte en waar hij ook na den grooten

(84) ‘den ouden Socialisten Bond’: heette toen nog de Sociaal-Democratische Bond.

(85) “Overwegende...” enz.: De motie waarvan Ubachs de tekst geeft, kwam van Van Kol - niet van Vliegen. De volledige, letterlijke tekst ervan luidt:
“Overwegende dat de sociaal-democratische partij op elk gebied haren strijd moet voeren, die ten doel heeft de economische bevrijding van het proletariaat; overwegende dat het deelnemen aan de verkiezingen als propagandamiddel, het zenden van afgevaardigden als zaakgelastigden van de partij en het ingrijpen in de wetgeving, mits met strenge handhaving der socialistische beginselen, onze strijdkrachten zullen versterken en die der bourgeoisie zullen verzwakken, besluit het congres voorlopig ook op politiek terrein den klassenstrijd te voeren en door het veroveren van een deel der Staatsmacht de sociale revolutie te bevorderen.”
De motie Hoogezand-Sappemeer, door Ubachs hiermee verward, had juist een omgekeerde strekking, nl. tégen deelname van de partij aan verkiezingen. Het was deze laatste motie die een krappe meerderheid haalde en de aanleiding werd tot de scheuring in de Sociaal-Democratische Bond, de oprichting van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), en de breuk tussen Vliegen en van Kol enerzijds, en Domela Nieuwenhuis anderzijds.

*) Hoogezand-Sappemeer

(86) ‘geboren is in de Batterijstraat te Maastricht’: overdreven. Dat de Maastrichtste afdeling (m.n. Van Kol en Vliegen) een grote rol speelden bij de oprichting van de SDAP, is juist.

(87) ‘Aywaille’: plaatsje ten zuiden van Luik.

[p. 86]

oorlog, na vele jaren weg te zijn geweest, zijn laatste levensjaren sleet. Hij was lid van de afdeeling Maastricht der Partij. Het was de taak der koeriers, de copie voor de drukwerken te halen, de drukproeven te bezorgen, alsmede de drukwerken zelf. De brochure ‘Land en Volk’, die van Kol schreef over Indië werd te Maastricht gedrukt. Zoo ook ‘Het Blaadje’ een kinderkrant, waarvan Mevrouw van Kol redactrice was alsmede ‘De Vrouw’ een blad geredigeerd door laatstgenoemde en haar vriendin A.J. Bogaarts.

De koerierdiensten werden onderhouden door G. Smal, Munie God en anderen. H. van Kol was te Eindhoven geboren in 1852. In 1884⁽⁸⁸⁾ was hij uit Indië teruggekeerd. Op het congres te Groningen verdedigde hij het voorstel Maastricht, om de parlementaire actie te beginnen.

Ter verovering van de macht beval hij drie middelen aan, geweld, werkstaking en het parlementarisme.

In 1894 verdedigde hij met Vliegen de S.D.A.P. tegen Domela Nieuwenhuis met groot succes⁽⁸⁹⁾. Dit geschiedde in de Volkstribune, de burcht der Sociaal-Democratie in Zuid-Nederland.

Schoondermark c.s. bedankten hierna als lid van de S.D.A.P.

(88) ‘1884’: lees 1892.

(89) ‘met groot succes’: in zoverre dat de overgrote meerderheid van de afdeling Maastricht zich in augustus 1894 afscheidde van de anti-parlementaire SDB en toetrad tot de nieuw opgerichte SDAP.