|
| |
| |
| |
Nederduitsche spreekwoorden.
XIV Vyftig.
Die vervaart is, loopt in de kerk. In overrompelingen plegen de menschen tot de kerken, als heilige vryplaatzen, hunnen toevlucht te nemen. Maar byzonderlyk dryft groote vreeze naar de kerk, om Gods bewaaring en verlossing af te smeeken. Jes. 26: 16. Nood leert bidden. Doch 't is ondankbaarheid, dat men, met dien schipper, waskeerssen als masten belooft, en als 't gevaar voorby is, nauwelyks een dun waslichtje geeft.
De voorste doen, dat de achterste niet in de kerk konnen. Dit is ontleent van 't gedrang des volks in eene kerk. In wat engte een vrouw zich daar door bevond, kan men zien over 't Spreekwoord: Dat komt van 't lange preeken, in 't I Deel, bladz. 60. Maar dit spreekwoord word ook toegepast op spys, of drank, waar door de maag vervult is, zo dat men geen lust heeft tot meerder. 't Is dan, Eeten verbied eeten. Als de muis zat is, dan word het meel bitter. Doch dan zal de kat niet met zulker ledige maag heen loopen.
Zy zyn niet alle heilig, die geren ter kerke gaan. Men weet wat huichelaary, wereldsche inzichten, ja | |
| |
ook sleur en gewoonte, en diergelyke redenen, daar omtrent vermogen. Men vind'er ook nu wel, waar op past: Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae, zy komen om te zien en gezien te worden. Maar zy zyn ook niet heilig, die daar noode of niet gaan. In 't tegendeel, dat te verzuimen als men kan, is een daad van onheiligheid. Ziet Genes. 4: 16. Jes. 65: 11. Heb. 10: 25. Maar ten opzigt van die eerste soorte is waarachtig: Schyn bedriegt; en 't spreekwoord der ouden: De Paapen, Nonnen, en Bagynen, zyn niet zo heilig als zy schynen.
God woud 's, is aller beden moeder. Dit is een oud spreekwoord, als zelf blykt uit de bewoording. Men zeide ook: God woud's is een goed woord van ouds. Woud 's is woude es. Es betekende het, of dat. Dus vind men 't in onze nieuwe Overzettnig, Genes. 33: 11. 't Is dan te zeggen, God wilde, of wille het, voor, och of God wilde! Het gelieve, of behage God! Dit is de grond en inhoud van alle beden. Maar men kan dit ook anders dus verklaaren. Walt was in de aaloude taal magt, regeering. Hier van is noch ons woord geweld, en geweldhebber; en daar van zeggen de Hoogduitschen, als zy iets aanvangen, Das walt God, God bestiere dat.
God betere't! Dit is een tusschenwerpzel, wanneer men van eene droevige zaak spreekt, gelyk och armen! leider! eilaas. enz. 't Wil zeggen, God doe het beter zyn. Dit is niet te mispryzen, wanneer het als een gebed of wensch, met | |
| |
behoorlyke aandagt en eerbied word uitgesproken; maar 't is immers te berispen, wanneer dat ontbreekt. Te heilig en heerlyk is Gods geduchte Naam, dan dat die slechts een spreekwoord zoude wezen. Dikwyls gebruikt men dat ook zeer ongerymt, en daar 't geenzins te pas komt. By voorbeeld: Hy is, God beter 't, verongelukt. Immers zulk een moet dood blyven tot de algemeene opstanding; en God maakt in zulke dingen geene verbetering, of verandering.
Eilaas! Ook dit is een tusschenwerpzel, dat beklag en droefheid uitdrukt. Men zegt ook, helaas; doch dat is uit het Fransch overgenomen. Ei is een wenschwoordeken, het zelve met och! of ach! Lease was in de oude taal leugen, onwaarheid. Eilaas wil dan zeggen, ei dat het niet waarachtig ware! och ware het leugen, en zo niet! Ziet de Fakkel, bladz. 84. Maar men zegt ook och lacy! en door verbastering daar van, och laçen, en ei laçen. Dit wil zyn by verdubbeling, och laas ei! of y! gelyk in Jeminy, uit je my! y! Ziet het Vervolg der Fakkel in Jemy. De ouden gebruikten och en y voor het zelve, en voegden 't dikwijls by een. Dus zeiden zy wel: och! och! och! y! y! y!
Leider! Dit is insgelyks een treurig tusschenwerpzel, en daar onder word ach, of ô verstaan. Leid, Leed, van lyden, is droefheid, smerte. 't Wil dan zeggen naar de oude uitspraak: O wat leider zaak! gelyk in, Aap, wat schoon-
| |
| |
der jongen hebt gy! 't Komt overeen met, ô droefheid! ô smerte! Ziet de Fakkel, bladz. 205. De Hoogduitschen zeggen, Leider God! Dat wil zeggen, God hebbe medelyden, God erbarme zich daar over.
Deden wy dat wy zouden, wy hadden dat wy wouden. Dat komt over een met, Waren 'er geen zonden, daar waren geen plagen. Vergelykt Jerem. 5: 25. Deden wy dat wy zouden, dat is, moesten, behoorden, hoe deugtzaam waren wy? Hadden wy dat wy wouden, hoe gelukkig waren wy? Dit beide is wat zeldzaams in dit traanendal.
Misschien. Dit wil zeggen, mogelyk. Ouds tyds zeide men magschiên, voor 't mag schiên, 't zoude zo mogen geschieden, 't kon gebeuren. Mag is dan vervormt in mis; 't geen uit mags lichtelyk kan versmolten worden. Maar ymand zoude mis ook konnen aanzien voor mits, mits schiên, mits dat het geschiede. Ziet de Fakkel, bladz. 236. Magschiên is myns oordeels, het beste.
Landen verzanden, zanden verlanden. Zo brengt de tyd gestadige veranderingen mede. Men ploegt een akker, die voor heen van zeezand overstelpt was, en waar over de visschen zwommen, en de schepen zeilden. In 't tegendeel, men werpt nu het anker wel uit daar te vooren graan wies. Jam seges est ubi Troja fuit. Zeeland heeft daar van al van ouds, en ook in laater ty- | |
| |
den, ondervinding. Dus word het oude nieuw, en het nieuwe weêr oud. Vergelykt Psalm 107: 33, 34. De Brabanders zeggen: Holland bol land, Zeeland geen land: ik hou het met den heikant. Dus zyn ook gezint, die liever op een ouden wagen op de heide, dan in een nieuw schip op de zee zyn.
Alle loop heeft zyn weêrloop. Dat komt overeen met, Alle vloed heeft zyn ebbe. Alle winden hebben hunne weêrwinden. Est vicissitudo rerum. De dingen hebben hunne wisselbeurt. Na hooge vloeden, laage ebben. Dan komt'er wel gelegentheid, om ymand iets te pas te brengen.
Daar komt wel water, daar water geweest is. Dit wil zeggen, 't geen eens gebeurt is, kan meer geschieden. De gelykenis is van hooge watervloeden genomen. Hier mede stemt overeen: Dat heden my geschied, kan morgen u gebeuren. Hodie mihi, cras tibi. Homo sum, & humani nihil à me alienum puto.
Een jaar is aan geen staak gebonden. Dat wil zeggen, een jaar is ras om. De tyd staat zo weinig stil, als de zon. Genes. 1: 14. Predik. 1: 5. Wat zoekt men dan noch den tyd te verdryven, die ons zo ras ontsnelt? De tyd is aan geen post gebonden.
Hy zal den Mei daar wel meê krygen. Dat drukt uit, hy is genoegzaam voorzien van 't geene hy behoeft om dien tyd te bereiken. Dit word overge- | |
| |
bragt van huislieden, die voeder genoeg hebben om hunne beesten tot in de Meimaand uit te winteren. Doch 't word ook wel schertzende toegepast. Op die wyze zegt men ymand die, zo men meent, tot aan den zomer niet leven zal; Hy zal den koekkoek niet hooren zingen.
Tyd slyt. Dit is een kort, doch zinryk en waarachtig spreekwoord. De tyd slyt al wat menschen handen ooit maakten, den mensch zelf, 't vermaak, de droefheid, enz. Tempora mutantur, & nos mutamur in illis. Doch de tyd verslyt met het gantsche lichaamelyk zichtbaar schepzel ook zich zelven.
't Velleken is geen zotje, het weet wanneer het rimpelen moet. Dus zeiden de ouden, en 't is noch waarheid. Men vind menschen, die altyd hunne jaaren ontveinzen, en zich voor jonger uitgeven dan zy zyn. Dus zyn'er oude acht en twintigen, die wel voor een kruisje minder willen aangezien zyn, om noch gangbaare munt te blyven, en niet onder 't biljoen, of 't oud yzer in den rommelhoek te geraken. Maar kent men den ouderdom der paarden aan de tanden, en der runderbeesten aan de hoornkrappen, de vooren en rimpels, die van de jaaren in 't voorhoofd geploegt zyn, doen wel blyken, dat Besje geen juffrouw, dat is jongvrouw, is.
Hy steekt in een quaad vel. Dit zegt men van ymand, die gaat quellen en quynen. | |
| |
Maar waarom krygt hier 't vel de wyt? Was 't geen'er in stak goed, het vel zou niet quaad zyn. Doch 't vel doet blyken hoe het daar onder gestelt is. Bloozende kaaken en een poezel vel bewyzen gezondheid. De Latynen zeiden, Cuticulam curare, 't velleken verzorgen, voor goeden çier maken. Wy zeggen van eenen gezonden vetten mogelyken broeder, een Pater goedleven: Hy berst uit zyn vel: 't geen dan glad en gespannen moet staan. Een quaad vel in 't tegendeel is een bleeke, slappe, en zeerige huid. Deze wyst aan, dat de toestand van 't geen 'er binnen steekt, quaad is, om dat het zyne ongestalte aan 't vel mededeelt. Men zegt dan: Hy heeft maar 't vel over de beenen, en Hy is te mager om tot boter en brood te eeten, gelyk men gerookt vleesch doet. Van zulk eenen quelbalg zegt men ook: Hy valt van den graat. De naam van graat word aan de beenderen der visschen toegeeigent; behalven dat de menschen eenen ruggraat hebben. Deze is als de grondslag en 't steunzel van 't gansche geraamte. Daar van te vallen, kan zien op 't vleesch, als Spreuk. 5: 11. of op de beenderen, als die los worden van den ruggraat. 't Was een ysselyke wreedheid by de woeste Noordsche volkeren, dat ze wel aan ymand, dien zy de meeste smert en smaad wilden aandoen, levendig ter wederzyde van den ruggraat den rug open kliefden, de ribben daar van aftornden, en die dan van malkanderen spalkten zo wyd als zy konden, op dat de elendige lyder dus als de gedaante van eenen arend met zyne vleugelen zoude vertoonen, en zo ter bespotting ten toon staan. Dit was noch wat anders, dan van de graat te vallen. De slang weet jaarlyks uit haar oud en gerimpelt vel te kruipen; doch een mensch word zyn oude en quaa- | |
| |
de huid zo lichtelyk niet quyt. 't Is te ongemakkelyk, zich levendig te laten villen.
Hy zal geen hoogen top scheeren. Dit wil zeggen, hy zal geen hoogen ouderdom bereiken. Ziet dat op 't scheeren van den kruin? Of op 't afscheeren van hoogopgeschooten boomen, die een zinnebeeld van menschen zyn? Ziet Dan. 4: 22.
Hy is zo veeg, als een luis op een kam. Dit drukt uit een groot doodsgevaar. Zelden ziet men deze zesvoetige bloedvrienden dien dans ontspringen, gelyk de vlugge vlooyen. Anders konnen die piooten al veel uitstaan, volgens dit zoete referein:
Zy laten zich wassen, zy laten zich wringen:
Zy laten zich weder naar huis toebringen.
Doch die niet veeg is, kan veel verdragen. De Hoogduitschen hebben dit luizig spreekwoord: 't Is gewis een arm man, die niet een vaandel luizen voeden kan. Weinigen zullen den bedelaaren hunnen overvloedigen rykdom in dat talryke bloedverwantschap benyden. Zy zeiden ook al zo aardig: Daar is groote liefde in 't gasthuis, als de bedelaars malkanderen met luizen werpen. Maar waarom zegt men van ymand, die licht om een beuzeling gram word: Hem loopt een luis over de lever? Zoude dat ook wel niet gebeuren aan ymand die deze spreekwoorden leest, en niet luis-gezind is? Vergelykt het spreekwoord, Ik heb een luis in 't oor, in 't eerste Deel, bladz. 188. | |
| |
Die een luis in de asch verliest, verliest maar het kraaken. Dit zegt men boertig van een verlies, dat niet geacht word. 't Is dan, 't Fatzoen is'er maar aan verloren. Men kan wel tegen zulk een verlies. Men zegt ook van ymand, die geen grooten rouw heeft over eenen dooden: Hy is zo bedroeft, als of hy een luis in de asch verloren had. Zo gering word echter een luis niet geschat onder de bywooners van de Straat Davis. Men getuigt daar van, dat ze van dit wildbraad in hunne vellen en lompen rykelyk voorzien zyn; en dat ze, wanneer zy een van deze hunne bloedmaagen betrappen, den zelven zeer vaardig en smaakelyk opknappen, gelyk de aapen. Mogelyk zyn zy daarom vry van de geelzucht. De Hottentotten leven dus mede met die vangst. Zou dat uit lekkerny zyn? of is 't uit wraakgierigheid, om die byters weder te byten? Deze zouden dan zo vreemd en vies niet zyn van dat spreekwoord: Beter een luis in den pot, dan gantsch geen vleesch. Ik disch hier slechts het gemeen zyne spreekwoorden op, en laat de luisbosschen loopen, met al hun gezelschap, om luizenzalf, of op de luizenjacht. Men zegt van ymand, die boetstraf te wachten heeft, Hy zal daar voor bloeden. Dat geschied eigentlyk door roede, of zwaard: maar de gehaate bloedzuiger heeft dat allermeest te vreezen van de onbarmhertige nagels van de knipluis. Zekerlyk dit middel is tegen dat plaaggedierte krachtiger, dan alle de bezweeringen der tovenaaren van Egypten. 't Kan echter niet altyd helpen, als bleek in Koning Herodes, en Philippus II. van Spanje. Doch ook daar in vertoonde zich Gods vinger. | |
| |
't Zyn krokodils traanen. Dit past men toe op ymand, die droefheid veinst over 't quaad, dat hy den naasten verraaderlyk heeft toegebragt. Men verhaalt van den krokodil, dat die traanen stort, wanneer hy een mensch verscheurt. Zulk eene komedie speelde Keizer Karel V. met Paus Klemens VII. Hy hield dien H. Vatikaanschen Blixemslingeraar zelf te Romen op zyn kasteel Engelenburg belegert, en liet in Spanje bededagen houden om de verlossing van den Paus. Van die soorte zyn bedrieglyke en verderflyke hoerentraanen. Ut flerent oculos erudiere suos.
Oude boomen laten zich niet verplanten. De reden is, wyl zy dan sterven. Man past dit toe op oude lieden, die 't verwisselen van woonplaats en gelegentheid bezwaarlyk ondergaan. Dan zegt men: 't Was zyn veegheid.
Men moet de oude paalen niet verzetten. Dit wil zeggen, men moet de oude goede wetten en gewoonten, die door 't gebruik aangenomen zyn, niet veranderen, dewyl dat van quaade gevolgen pleegt te zyn, en veel moeite en twist te baaren. Dit spreekwoord is genomen uit Spreuk. 22: 28. Men moet dan het hekken laten hangen aan den ouden post.
't Is al verloren, dat men in oude zakken schud. Dat wil zeggen, van oude lieden heeft men geene vergelding te verwachten, dewyl zy sterven. Maar anders | |
| |
zullen goede kinderen ondervinden, wanneer zy aan hunne hoogbejaarde ouderen, volgens pligt, weldoen.
't Is Moniken werk. Dat zegt men van arbeid en bedryf, waar van geen nut of voordeel komt. Dit is genomen uit de kloosters, waar in de blinde gehoorzaamheid van nieuwelingen ter proeve gestelt word, door hen redenloos en vergeefs werk te gebieden, als by voorbeeld, boomen in den hof te planten met de wortels opwaards; zand weg te dragen, 't geen een ander, of hy zelve, terstond weder moet brengen ter plaatze van daar 't gehaalt was, enz. Dus verhaalt men van een Krygsoversten, dat hem, tot zyne moniksproef, gelast wierd, een Regiment kikvorsschen in ryen en gelederen te stellen. Zulk een veldheer zoude die puiten wel te pas gekomen hebben in hunnen bloedigen oorlog tegen de muizen, gelyk Homerus dien zo geloofwaardig beschryft.
Eer 't gras gewassen is, is 't paard dood. Dat zegt men van dingen die lang vertoeven, en dikwyls van ymand niet beleeft zullen worden. Daar mede stemt overeen: Eer de boom is groot, is de planter dood. En, Kook my een papje, als ik dood ben. Doch 't is geen nood, heeft het paard ondertusschen maar haver. Men zegt: 't Is een slecht paard, dat zyn haver niet verdient, en, 't Is een leui, of trots paard, dat zyn haver niet wil dragen. Maar men zegt ook: De paarden die de haver best verdienen, krygen ze niet. | |
| |
Oude lieden gaan met een been in 't graf. Dat is, zy staan gereed om hunne laatste schrede te doen, en daar in te storten. Niet onaardig zeggen de Franschen: Le baton du vieillard est marteau de la porte de la maison de la mort. De stok van den ouden man is de hamer der poort van 't huis des doods, Doch die dient niet om tegen de dood te vechten. Predik. 8: 8. Jonge lieden konnen, maar oude lieden moeten sterven. Doch de jonge verjagen de ouden. Veteres migrate coloni. Evenwel daar komen meer kalfs, dan ossenhuiden te markt.
Hy is met den neus in 't bed geraakt. Dat zegt men van ymand, die bedlegerig is geworden. Maar waarom meer den neus, dan oogen, ooren, mond, of andere leden genoemt? Te meer, dewyl men van eenen slaapenden zegt: Hy ligt op een oor?Ik zoek de reden in die spreekwijze: Hy wil overal met den neus by zyn. Zo zegt men ook: Hy stond'er met zyn neus by. De neus heeft dan wat voor uit. Ja! die gevel word voor het huis, en neus voor persoon gestelt, wanneer men spreekt van neuzen te tellen.
Hy is aan de beter hand. Dat is te zeggen, aan de beterende hand. Maar hoe komt hand in die uitdrukking te pas? Hand word genomen voor zyde, die van de rechter of linkerhand geheten word. Hy is dan aan de zyde van toenemende gezondheid, die beter is, dan die'er tegen over staat. Hy is aan den besten kant. | |
| |
Hy kan op zyn haal niet komen. Dat zegt men van ymand, die blyft quynen, en niet bekomen kan. De Zeeuwen zeggen: Hy is in 't krengenstal geraakt, en, hy blyft onder de voet, dat is, hy kan het niet te boven komen. Haal is herhaal, herhaaling, wederkryging van volkomen gezondheid en krachten. Opdie wyze zegt men van ymand, die niet betaalen kan: Daar is geen verhaal op.
De dood ziet hem uit de oogen. Dat zegt men van ymand, wiens wezen doodelyk staat, dat zich byzonderlyk vertoont in de oogen. Hier mede komt overeen: Hy gelykt de bleeke dood; en van een quynenden zegt men: Hy gaat stervende in zyn schoenen. Maar Hy zal in zyn schoenen sterven, voorzegt aan ymand een geweldige en ongelukkige dood, als in vechteryen, enz. Van een quynenden zegt men ook: Hy druipt door zyn kleêren: dat past op ymand die 't noch op de beenen houd; maar Hy druipt door zyn bedstroo, drukr uit, hy heeft zelf geen bed voor zyne zieke leden, maar armoede en elende doen hem op 't stroo uitteeren en vergaan.
Hy gaat mollen. Dat is, hy gaat sterven, hy gaat zyne wooning nemen in 't graf, onder de aarde, naar de wyze der mollen. Ziet Job 10: 20, 21. Doch 't ware te wenschen, dat veele zich nu al niet gelyk stelden aan de blinde mollen, door slechts te wroeten in de aarde, en aardsche dingen. Phil. 3: 18, 19. | |
| |
Zo lang'er noch leven is. is'er hope. Dit is een gemeen spreekwoord, om uit te drukken, dat God wel ymand als uit de poorten des doods kan weder brengen. 't Is beter, zegt men, ter dood verwezen te zyn van zeven Doctoren, dan van den jongsten Schepen, om dat die den veroordeelden gemeenlyk den dood aanzegt. Dit is een zeer veeg teken, dat zelden feilt. Doch de hope van een Christen gaat verder. 1 Kor. 15: 19. Hier aan is ook vermaagschapt het spreekwoord: Zonder hope, 't herte brak. Hope doet moed scheppen; maar hopeloosheid maakt mismoedig, en doet hert en handen bezwyken.
Hy heeft het afgelegt. Verstaat daar onder het leven, en daar mede de lasten en moeyelykheden van dit traanendal. 2 Pet. 1: 14. Men zegt ook: Hy is naar de oudvaders gegaan. Ezech. 26: 20. Hy is ter zielen. Hy is overleden, dat is hy is voorby gegaan. Ziet de Fakkel, bladz. 269.
Hy is zo dood als een pier. Dat wil zeggen, gantsch en t'eenemaal dood. Maar waarom word juist de gelykenis van een pierworm genomen? Dit zal ik zeggen, zo ras als ik 't weet. Klaarder blykt waarom men zegt, zo naakt als een pier, en zo arm als een worm. Maar wat is te zeggen: Als men de Bruid bid, pieraarst ze?
Hy sluit de deur toe. Dit zegt men van ymand, die alleen erfgenaam is van | |
| |
eenen overledenen, zo dat hy meester en erfgenaam van alles zynde, alle andere buiten het sterfhuis mag sluiten. 't Is'er zo niet gelegen, wanneer de sleutel op de kist gelegt word, en de Rattenkamer in den boedel treed.
Een arm man sterft zyn koe, en een ryk man zyn kind. Zulk een verlies treft die beide even gevoelig, om dat zy dus elk zyn liefste pand missen. Een ruigbol schreeuwt zo lelyk als een kaalkop, wanneer men hem eene vlecht hairs uittrekt.
Hy wil dat om den dood niet laten. Dit drukt uit eene zeer groote onverzettelykheid, om iets te doen. 't Is dan te zeggen, hy wil dat niet nalaten, al zou het hem 't leven kosten, al zou hy daarom den dood moeten sterven. Even zo zegt men: Hy zou dat doen, al stond'er de galg neven. Doch dit laat zich dikwyls al zeggen, zo lang het op den knyprok niet aan komt. Ziet voor het spreekwoord, 't Leven is zoet, bladz. 154. Doch in 't goede is dat eene lofwaardige standvastigheid. Openb. 12: 11.
Hy is om zeep. Dat zegt men van ymand, die verre van honk gereist is, en lichtelyk nooit zal wederkomen. De reden van dit spreekwoord is my duister. Zoude het niet gesproten zyn van de bedevaarden naar Jerusalem, van waar de geachtste zeep gebragt word? Dan is daar aan vermaagschapt; Hy ligt in Jaffa. Ziet het eerste Deel, bladz. 53. Doch | |
| |
liever gis ik, dat gedoelt word op de kruisvaarden om 't zo genaamde H. Land te winnen; waar van 'er weinige wederkeerden, zo dat men die op dien tocht waren, doorschreef.
Hy is om den hals gebragt. Dat is het zelve met, hy is om 't leven gebragt, en korter, Hy is omgebragt. Dus is halsstraf en levensstraf het zelve. Maar eigentlyk heeft de hals te lyden in 't worgen, en onthoofden. Doch hoe komt om in die spreekwyze te pas? Dit woordeken heeft veele gebruiken, die ik hier niet optellen zal: maar met wat gelykzinnig woord zal men 't hier verklaaren? Ik kan my niet naders erinneren, dan 't spreekwoord; Hy is'er om koud: 't geen gezegt word van ymand, wiens leven men opgeeft. Dit komt my voor als eene zeldzaame uitdrukking; op hoedaanige, zeg ik hier mede, de nauwkeurige liefhebbers onzer taal, myns oordeels, behoorden acht te geven. Voor om den hals gebragt, zegt men ook geraakt, en gekomen. Doch schoon men zegt, ymand den hals breken, en den nek, of bek breken, echter zegt men niet hem om den nek, of bek brengen. Zo blykt en blyft het gebruik taalmeester. 't Geen van meester Hans om den hals gebragt word, behaagt aan dieven niet wel. Maar men beklaagt een armen hals. Ziet daar van de Fakkel, bladz. 154. in Jakhals.
Ymand moffelen. Dat is, hem heimelyk en stil van kant helpen. Zeldzaam is deze verbastering. Moffelen is mondvullen. 't | |
| |
Ziet op het steken van een bal, of iets diergelyks, in den mond, waar door ymand belet is te roepen, of te spreken. Dit is aan veele bloedgetuigen in 't levendig verbranden gepleegt.
Bek af spelen. Dat is, den hals afsnyden. Bek word dan in een ruimen zin genomen voor hals. Zo zegt men, ymand den bek breken, en, den hals breken. Dus mede, een paard den bek, en den hals afryden, voor dat dood ryden. Een vreemde uitdrukking. Het woord spelen is van een zeer ruimen zin. Men zegt ook, ymand afmaken. Dit zal het zelve zyn met een einde van hem maken. Maar 't gebruik wil gezegt hebben dood doen, niet dood maken, gelyk levendig maken.
Hy is op 't bed van eere gestorven. Dat is, hy is heldhaftig in den stryd voor 't Vaderland gesneuvelt; dat voor de eerlykste dood gehouden word. Dan is het kampveld het bed van eere. Maar menige wenschen liever hun eigen dood in vrede op het pluimbed te sterven.
Al is Jan Pieters dood, daar leeft'er diens gelyk. Dit is de slotregel van een lofgedicht in de Choorkerk te Middelburg, opgericht aan den muur, by 't graf van Kapitein Jan Pieters, die na verscheide overwinningen heldhaftig dood bleef in een scheepsgevecht tegen meer dan tien Duinkerkers. Buiten twyfel is dit van den beroemden Heer J. Cats. Het zinspeelt op de taal van den | |
| |
onvertzaagden Romein Horatius Cocles tot Koning Porsena. Dus zegt de Dichter met klem, in de twee laatste regels:
Zet, Spanjaard, uit den zin het gantsche werelds Ryk.
Al is Jan Pieters dood, daar leeft'er diens gelyk.
't Wil zeggen, dat'er noch meer zulke helden in 't Vaderland gevonden worden, tot demping van den Spaanschen hoogmoed. Maar men heeft dat jokkende in een anderen zin gemaakt tot een spreekwoord, om uit te drukken, dat aan ymands dood weinig gelegen is, vermits men'er genoeg heeft van diergelyke soorte. Vergelykt Job 12: 2.
Wylen N. N. Dit zegt men van eenen afgestorvenen. Wyl is tyd. Dus is kortswyl omgekeert tydkorting; en ergens verwylen, den tyd doorbrengen, vertoeven. Maar wylen word gestelt voor eertyds. Dan word'er voor, of iets diergelyks onder verstaan, gelyk men zegt voortyds. De ouden zeiden, wylen was N. N. dat is, die eertyds N. N. was. Ziet de Fakkel, bladz. 446. Dus spreekt men ook van overledene vrienden: N. N. zaliger. 't Is vol uit, zaliger gedachtenis, gelyk goeder gedachtenis, hoogloffelyker gedachtenis, enz. Dat zaliger is een oude genitivus, en zegt, van eene zalige gedachtenis. Doch op menige past dat niet met waarheid. Ziet Spreuk. 10: 7. Men zegt ook, de zalige die, of die, volgens Openb. 14: 13.
Hy is in 't doodboek geraakt. Dat is, hy is getelt en gerekent onder de dooden, die | |
| |
men geheel vergeet. Zo zegt men ook: 't Is in 't vergeetboek geraakt. Dat komt overeen met, het lange gras is'er over gewassen. In rekeningen noemt men een doode post, waar van geene verwachting is, gelyk van eenen dooden. 't Is ook in een doode hand, 't geen niet meer verhandelt word, als b. v. kloostergoederen, enz. Deze geven ook niet.
Kont gy sterven, gy kont vergeten worden. Het eene is zo mogelyk en gemeen als 't ander. Uit de oogen, uit het herte. Bekent is den geleerden de historie van de droevige weduwe te Efezen in 't graf van haaren man. Weten de dooden van de levendigen niet, haast zyn ook die uit de gedachtenis van deze. Recht. 2: 10. Predik. 9: 5, 6. Men taalt'er dan niet meer na. Dat is, men vraagt'er niet na, men spreekt'er niet meer van. Van taalen ziet de Fakkel, bladz. 368.
Laat de dooden rusten. Dit spreekwoord wil zeggen, dat men de gedachtenis der dooden, door'er qualyk van te spreken, niet weder als uit hun graf moet ophalen. Zy konnen zich niet verandwoorden, en zyn onherroepelyk van hunnen Rechter geoordeelt. De mortuis nil nisi bonum. Hoe de Heidenen zorgden voor de lykasch en beenderen der dooden, op dat die door woorden of daaden van niemand beledigt of beroert wierden, is bekent uit hunne schriften, en overgebleven zarksteenen. 't Past ook wel, dat doode lieden stil liggen. Requiescant in pace. | |
| |
Daar is 't mes met de schede. Dat is, 't een met het ander, de zaak met alles wat daar toe behoort. Een schede zonder mes kan geen groote hompen snyden; en met een mes zonder schede kan men verlegen zyn. Het voegt dan byeen. Men scheide niet 't geen dus te zamen behoort. Die dan 't mes met de schede geeft, geeft alles. Dus handel ik ook met deze Spreekwoorden. Men verwachte van my niets meer in die soorte. Immers ik doe daar van geene belofte.
Finis is goed voor een armen bloed, die in druk en pyn is. Finis is 't einde. Dat is goed en gewenscht in tegenspoed. Maar men speelt op dat Latynsche woord finis, om quansuis te rymen. Daar in hadden de ouden een zonderlingen zin in hunne spreekwoorden. Doch dikwyls was dat zeer kreupel. Alle begonnen werk neemt een einde. Hier is ook het einde van dit werkje; en ik scheide 'er af; als de Monik van de goede dagen. Hier na een beter, zegt de Almanach, en ik mede. Dus is dit
UIT.
|
|
Auteursrechtvrij