|
| |
| |
| |
XXI. Spreekwoorden van gekken, snoefshaanen, en vechters.
Hy is zo wijs als zeven dulle koeyen. Zeven is een getal van volmaaktheid. 't Is dan te zeggen, een volmaakte nar. Zulke belachelijke gelijkenissen zyn'er veele, b. v. Zo wijs als Salomons kat. Zo wijs als 't Raadhuis te Bremen, dat van wijsheid om verre viel. De deugd ziet hem ten oogen uit, gelijk den beul de barmhertigheid. Dat past hem, gelijk de zadel aan een zog, enz. Aan 't eerste is gelijk: Hy is stapelgek, dat is, grondgek, opgestapelt gek, van gekheid opgestapelt. Ziet de Fakkel, bladz. 358, in stapel.
Hy word zot, zonder dat hy 't weet. De reden is in dat andere spreekwoord: Mal doet geen zeer. Anders behoefde hy een plaaster over zyn geheele lijf. Hier in is een kei in 't hoofd ongelijk aan een steen in de blaas. Doch die blind word, komt het eerst in de oogen, waar na hy niet een steek door den neus kan zien. Dit zyn boertende spreekwoorden; schoon de zaaken meer te beschreyen, dan te belachen zyn. Ik zeg wat men zegt; maar laat die zeggers dat verandwoorden.
Een zot heeft geen bellen van doen; hy laat zich zelf genoeg hooren. Kon een gek zwijgen, men zou hem voor wijs aanzien. Spreuken 17: 28. Maar hy kan den nar niet in den mouw houden. Zoude 't daar van komen, dat het dragen van kovels met bellen, als onnoodig, nu buiten de mode geraakt is? Alleen pronken de paarden noch met zulke bellen voor de narrensleden: maar dikwijls zouden ze beter passen aan die daar in zitten, en achter opstaan; of die 't malle paard berijden.
Hy is buiten westen. Dat drukt uit, zyn herssens, zyn op hol, hy heeft geen beleid noch bezef meer. Naar den oorsprong hier van weet ik niet te gissen, of 't moest zyn uit de Fabel van Faëton, die wanneer hy den zonnewagen door den dierkring van 't Oosten naar 't Westen zoude mennen, geheel buiten dat spoor geraakte. Het zelve is dan: Hy is 't spoor byster. Anders konde men denken, of niet Westen verbastert mogt zyn van Wissen, weten: gelyk men 't geweten noemt het gewisse. Dan zoude het zyn, hy is buiten bewustheid. | |
| |
Hy heeft een slag van den windmolen weg. Dit zegt men van ymand, daar vry wat van 't mal onder loopt. Ymands herssens worden gezegt te malen, als die ontstelt worden. Zo geraakt hy wel in den mallemolen; ja zo verre, dat de molen door den vang is, en zich nergens door laat wederhouden, of bedwingen. Wind zegt men van verwaantheid en inbeelding: b. v. 't Is een windbuil, een windbreker, enz. Zulk een wind helpt de herssens wel aan 't malen. Hy heeft daar van een slag weg, die'er door bewerkt word. Men eigent dit in 't byzonder aan den molen van Jutfaas toe: maar waarom juist die zo gevaarlyk is te naderen, zullen anderen konnen zeggen, die'er dichter by zyn geweest, dan ik.
De molen is door den vang. Dit zegt men van ymand, die zyne zinnen en reden niet meer magtig is, maar zich door zyne driften laat vervoeren, terwyl zyne herssens in den mallemolen aan 't malen zyn. Als een molen door den vang, het stremtuig, is, dan is'er geen stuiten meer aan, hy maalt zich zelven lichtelyk in den brand. Zo zegt men ook, 't Gaat'er op stelten.
Hy zal op geen windmolen verdrinken. Dit zegt men boertende, om uit te drukken, dat een afwezende buiten gevaar is. Hier mede stemt over een: Hy zal in geen twee slooten sevens loopen. Windmolen is dan hier in eigentlyk, en gestelt tegen een watermolen.
Zyn kop is op de loop. Dit kan het zelve zijn met, Zyn hoofd maalt, 't geen wel zo grof gaat, dat de molen door den vang geraakt. Maar ik denk liever, dat het overeenkomt met, Zyn hoofd is op 't hollen, Zyn herssens zyn op hol. Dan is 't ontleent van paarden, die in 't hollen op den loop zyn.
Hy is in de boonen. Dat wil zeggen, 't schort hem in de herssenen. De boonen konnen in 't bloeyen door haaren laffen reuk de herssens ontstellen. Men vind'er wel, welke op dien tyd van den bolworm plegen gereden te worden.
De kei leutert hem. Dit spreekwoord, met van de kei snyden, en andere die daar aan vermaagschapt zyn, houden den Roomschen Uilenspiegel, na Gajus, by | |
| |
ons in een eeuwige gedachtenis; alwaar hy aan veele zyner broederen en Cajisten zynen naam aangeërft heeft. Ziet hier voor het spreekwoord: Kei is Koning, bladz. 50. Maar om de dubbelzinnigheid, dat kei ook een steen beduid, zegt men om te lachen, dat de kei leutert, en moet gesneden worden, spelende op den steen in de blaas, enz. Zulk een overgang is in meer spreekwoorden. B. v. Daar 't stil is, is 't goed haver zaayen, Een spel heeft ook een hoofd, enz. Zo leutert de kei, als zy in 't hoofd rammelt; en het leutert, als ymand zich in zyne woorden niet gelyk is. 't Gaat anders, wanneer ymand daar by blyft, gelyk een dief by den bast. Met het eerste is gelykluidende: 't Schort hem in den grooten tee, waar op de boeren den hoed dragen; 't Schort hem daar men de ossen bolt; als ook, Hy is met den kop gequelt. Hy is voorzien van verstand, als een gans van een kam. Hy heeft zyn vyf zinnen alle drie. Hy is niet hoog van verdieping. Hy heeft een goed verstand, maar 't ligt wat laag.
Hy heeft het niet vast. Dat is, Zyn herssens zyn vlot, Zyn zinnekens speelen schuilewink, dat is, verbergen zich in den schuilwinkel. Het leutert; Hy heeft zyne vyf zinnen alle drie. Doch men past dit ook toe op de gezondheid, als die wankelt.
Daar is een schroef los. Dit zegt men van ymand, die 't niet vast heeft, en daar het leutert. Zo is 't met iets, waar aan een schroef los geraakt is.
Zyn hoofd is niet wel gesloten. Dat is genomen van 't bekkeneel der jonge kinderen. 't Wil uitdrukken, dat ymand niet wel met het hoofd bewaart is, en zich kinderlyk aanstelt. Mogelyk behoort daar toe mede, 't Is een loskop. Aan het eerste is gelyk, Hy is noch niet droog achter de ooren.
Hy heeft wespen in den kop. Dit is ontleent van 't steken der horselen, waar door zy de beesten als onzinnig op den loop konnen brengen. De Latynen noemen dat, oestro percitus. 't Is niet geraaden, de horselen te tergen. Dat komt overeen met, De bolworm ryd hem. Zo zegt men ook, Hy is hoorndul, dat van de runderen genomen is. En Hy heeft de poppen in den kop gekregen. De gulde Legende zegt ons, dat de Keizer Vespasianus dien naam kreeg, om dat hy een wesp in den neus hadde. Is die naamgronding niet wonder fraai? | |
| |
Hy heeft muizennesten in 't hoofd. Dat wil zeggen lastige bekommeringen en zwaarigheden over beuzelingen. Dit komt overeen met het aardig spreekwoord der Latynen: Parturiunt montes, enz. De bergen zouden baaren, en daar quam belachelyk een muisje te voorschyn. Maar ziet ook noch eene andere verklaaring in de Fakkel, bladz. 246.
't Zyn vieze vaazen. Door verbastering zegt men ook, 't Is wisje wasje, voor viesje vaasje. De v is van 't gebruik in een w verwisselt. Men denke dan niet op wisch je, wasch je, al luid de letterklank daar na. Doch vieze vazen kromtongt niet minder. Dat wil zeggen, 't zyn vieze fantazyen, grillige herssendweepery. Doch 't word ook op andere nietige dingen toegepast. Ziet de Fakkel, bladz. 441, in Wisje wasje. Zulke belachelyke verbasteringen en misvormingen van woorden heeft men meer in andere spreekwoorden, b. v. Koetertje koet; Al den horlement, enz.
't Is tiere liere. Dat is, 't is wildzang. Hier had ik u, daar verloor ik u. Hy heeft zyn goed vertiereliert, ook vertureluurt, wil zeggen, hy heeft dat met zottigheden en lichtmissery doorgebragt en verquanzelt. Dus zegt men van een zot huwelyk: 't Is tiereliere, beter twee bedorven, dan viere.
Dat komt uit geen schaapshoofd. Dat is, dit komt uit geen onvernuftige herssenen. Een schaap word gehouden voor een dom dier. Hierom zegt men. Zo dom als een schaap. Dus heet men ook ymand om die zelve reden, een kiekenshoofd; en men zegt, Hy is zo dom als een koe. Zo wys, als zeven dulle koeyen.
Gekken gryzen niet. De meening is, zy hebben geen bekommering noch zorge, die gryze hairen veroorzaakt. Want Mal doet geen zeer: en, 't Geen zy niet weten, deert hem niet.
Ymand de kap vullen. Dat zegt, hem zelf in den zotskovel brengen, en in den kap krijgen, of brengen, door wat diets te maken. | |
| |
Elk zot heeft zyn marot. Dat wil zeggen, Elk heeft zyn pop, waar mede hy speelt, gelijk narren zich met hun zotskolf vermaken. Zoude dat marot wel van Klement Marot afkomstig zyn?
Een gek maakt'er veele. Zo ziet met menigmaal, byzonder in 't uitvinden en navolgen der modes. Dus helpt een geeuwer ook andere aan 't gaapen: en als eene koe biest, dan steken ook andere den steert op.
Alle mans vriend, is yder mans nar. De reden is, om dat zulke zich, door yder te willen behagen, en zich naar elks zinnelijkheden te voegen, bespottelijk aanstellen, en daar om van alle veracht en belacht worden.
Hy loopt met de lijmstang. Dat zegt, hy stelt zich dwaas en kinderachtig aan. 't Is ontleent van de jongens, die vogeltjes vangen met stokjes, waar op lijm gestreken is, zo dat'er de pootjes aan vast kleven, wanneer zy naar eenen uil op zyn kruk komen. Ziet de Fakkel, Bladz. 220. Dit gaat wel zo gewis, dan die te willen vangen, door wat zouts op den steert te leggen. Men zegt dus ook van een quidam, 't Is een lijmstanger.
Hy loopt voor 't lapje. Dit zegt men ook, Men heeft hem voor 't lapje. Het drukt uit, men houd hem voor den gek. Ik gis, dat dit ontleent is van den vliegenlap, waar mede men de vliegen jaagt en vangt. Zo slaat men wel twee vliegen met eenen lap. 't Valt zo licht niet, Met eene dochter twee zwagers te maken.
Men ziet hem niet voor vol aan. Dat is, men acht hem niet voor zulk een, in wien het vereischte is. 't Zal overgenomen zyn van het monsteren, waar in uitgemonstert worden, die niet mannedeeg zyn, of hunne volle jaaren en wasdom niet hebben. Zodanige konnen dan niet passeeren.
Met zotten is 't quaad boerten. Zulke nemen dat met onverstand en oplopendheid ten quaade. Dus zegt men ook: Steek uwen vinger in geen zots mond. Anders, 't Is goed jokken, daar een goede grond is. | |
| |
Men treed wel een pad zo lang, dat ze berst. Dat is, Men kan goede lieden wel te veel vergen, door die te drukken en verongelyken. Dan verandert lydzaamheid in woede, Patientia laesa sit furor.
Hy lyd, dat het winterkoren lyd. Dit zegt men van ymand, die zeer veele en zwaare dingen moet verdragen: gelyk het akkergewas, dat alle de strengheden van den winter moet uitstaan.
Hy verbeet zich. Dat zegt men van ymand, die zich wederhield en bedwong. 't Is genomen van zulke, die op hunne tanden byten, in 't uitstaan en verduuren van zwaare pijn, spijt, of iets diergelijks, om zich gelaaten te houden. Maar op de tanden te byten en knerssen, is ook wel eene uitwerking van dulligheid, of woedende gramschap.
Hy is straks op zyn paard. Dit zegt men van ymand, die straks toornig word. Wil dat uitdrukken, hy is straks gereed om te vechten; waar toe de paarden aan ruiters dienen! Echter malle Jan beschryd zyn houten paard noch al rasser. Of wil 't zeggen, hy is terstond vaardig om te vertrekken; gelyk met onmin geschied. Doch zulke beryden wel 't malle paard. Is dat paard met bellen, dan past het wel voor een narrenslede, daar de voerman in zit. Evenwel, Een haastig man moet op geen ezel ryden: want, De ezel gaat niet buiten zynen tred. Doch haastige lieden zyn geen verraders.
Zy is zo boos als een spin. Dat is, zy is hevig vergramt. 't Zal genomen zyn van den haat en oorlog der koppespinnen tegen de padden.
Op ymand gebeten zyn. Men zegt ook, verbeten. De zin is klaar, maar de spreekwyze duister. Wil het zyn, als een bitzige hond op ymand ongezint wezen? Dan is gebeten voor bytende, en de betekening verandert. Of behoort het tot bitter, voor verbittert? Men zegt dus ook, 't Is een geslagen vyand, volslagen. Ziet het Vervolg der Fakkel, in Geslagen. | |
| |
Een pik op ymand hebben. Dat is eene heimelyke ongezintheid en wrok. Ziet van pik de Fakkel, bladz. 277, en ook in't Vervolg. Maar men zegt ook: Ymand verpikken, en Zy pikken'er altemaal op. Dit is buiten twyfel overgenomen van haanen, en diergelyke vogelen, die dus andere verpikken en verdryven. Hier toe behoort: Hy stond op zyn neus gepikt. Zo verbyten honden zulke, die zy niet by zich dulden willen. 't Zoude ook konnen zyn, dat pik wilde zeggen, pikzucht.
Laat geen Duivel in uw buik wassen. Dat wil zeggen, behoud en queekt geen wrok in uw herte. Dit komt overeen met Eph. 4: 26, 27.
Houd den man; hy wil vechten. Dit zegt men schertzende van ymand, die veel snorkeryen en bravaden maakt, als wilde hy drie man zeven armen afslaan, en ymand de blaas breken.
Hy maakt veel boha. Dit is, een groot geroep en geschreeuw. Dit is uit het grieksche boân, luide roepen; gelyk mede 't latynsche, boare, en boatus, een geschreeuw en gebulk.
Ik heb den brui van u. Dat hoort men dikwyls in onbeschofte straattaal. En zelf: Ik heb den Duivel van u. 't Zal zulke niet benyd worden, al houden zy 't geen zy te zeggen hebben. Van Brui ziet de Fakkel bladz. 51. in Brouwen. Maar 't is ook een spreekwoord: Hy heeft den bras van zich zelven, als Jan de Lapper.
Hy heeft daar den hooi van. Dat wil zeggen, hy acht dat niet, hy laat zich daar aan niet gelegen zyn. Het zelve is, Hy heeft daar den lieven tyd van; en Hy heeft'er den draai van. Dit word gezegt tot verbloeming van een onbeschaafder woord, gelyk hy heeft daar den bras van. Zo zeiden de ouden, een goed jaar, voor den Droes. Dat geschied in veele diergelyke spreekwoorden, van die zediger taal willen voeren, 't geen te prijzen is. Dus zeide men ook: Uw moeders hemde, om iets genoemt voor ongenoemt uit te drukken. | |
| |
Ik vraag na u niet. Dat wil uitdrukken, ik acht u niet, ik laat my aan u niet gelegen zyn. Naar dingen die men in waarde houd, pleegt men te zoeken en vragen.
Dat roert u niet. Dat is, dat roert u niet aan, dat raakt u niet, gy hebt daar geen belang by; en daar om hebt gy u daar mede niet te bemoeyen.
Spijt uw bakhuis. Dit is eene verachtende terging. 't Wil zeggen, tot spyt van u, die met uw bakhuis daar by staat, en 't aanziet. Het zelve is: Spyt u tanden, als welke ik niet ontzie, hoe zeer gy die moogt toonen. Doch zulk een taal is bitter, schuim van eene overloopende gal, die men ymand in 't aangezicht spouwt. Dit betaamt geen Christen.
Pochen en broekbevuilen is geen konst. Dit zegt men tot grootsprekende roemers. Dit beide word zamen gevoegt, om dat by zulke pofhanzen het laatste wel volgt op het eerste als zy een bloot mes zien, of een blaas met boonen hooren. Hier toe behoort, dat men van ymand die vreeze krijgt, zegt: Hy word week in den buik. Dus ziet men wat zeggen wil, Een bange schyter.
Hy kruipt in zyn schelp. Dat zegt men van ymand, die zyne fierheid laat vallen, en zich bloodhertig betoont, en inkrimpt. 't Is ontleent van eene slek die haare horens opsteekt; maar straks inhaalt, en zich in haar huisje verbergt, als zy eenigen onraat verneemt. Daar op ziet ook het spreekwoord: Hy geeft krimp.
't Is een haan met kam en spooren. Dat zegt men van een kampvechter, die by haanen vergeleken worden. 't Was dus een oud spreekwoord: Alle haanen moeten kammen hebben. Hier mede komt overeen: 't Is geen kat, om zonder handschoenen aan te tasten; en, Men zal daar zyn man t'huis vinden. 't Is een vogel met een bek.
Hy voert het hooge woord. Dat is, hy wil boven alle gehoort en gehoorzaamt zyn, hy over- | |
| |
schreeuwt ze alle, 't is een snoefshaan. Hier mede komt overeen: Zyn haan moet boven kraayen. Haanen plegen tegen malkanderen om 't hardst te roepen. Maar men zegt ook van pochers, die snorken, als of zy noch een lyf in de kist hadden: Ik heb wel meer zulke haanen hooren kraayen.
Zyn haan moet Koning zyn. Dat is, hy moet de overhand hebben. 't Is ontleent van de haanenstryden, waar in de overwinnaar gezegt word Koning te zyn. Het zelve is, Zyn haan kraait boven. Haanen zyn gewoon hunne overwinning uit te kraayen; en die overwonnen zyn, zwygen als beschaamt, om dat hun tegenkamper meester is, en 't veld heeft behouden. Ik weet een geval, dat een man met zyn wyf over zulk een haanenkamp, waar in elk zyde koos, wel ernstig aan een tweegevecht geraakte: maar of die haan, of de hin, doe boven kraaide, kan ik niet vast zeggen. Ten minsten, 't is niet zonder veel gekakel toegegaan.
Hy is in de kam gebeten. Dat is, hy heeft zyn meester gevonden, hy heeft het te quaad gekregen. Zo geschied in haanengevechten van die in den kam gebeten word. Dus zegt men ook: Hy is op zyn neus gepikt.
Hy is in de mat geraakt. Dit zegt men van die in verlegentheid komt. 't Is ontleent van 't schaakspel, als men Schach mat gezet word. Ziet de Fakkel, bladz. 315, in Schakspel. Anders de mat is de kooi, of strydperk, waar in men de haanen zet, om ze te laten vechten. Deze gaan malkanderen met bek en spooren wel zo vinnig en bloedig te keer, dat ze 't quaad genoeg hebben; voor al die te kort schiet.
Hy is 't kind. Dat zegt men van ymand die alle gezag en magt quyt is, zo dat hy niet meer vermag noch ontzien word, dan een kind. Zo word ymand Stads kind gemaakt. Dus vraagt men: Is de man een kind geworden?
Hy ziet zo bars als schoppenknecht. Dit is uit het kaartspel genomen. Zo zegt men ook: Hy ziet als of hy my wilde opeeten. Maar Lelyk zien byt niet.
Blazers byten niet. 't Wil zeggen, snorkers zyn geen vechters. De gelykenis is geno- | |
| |
men van de ganzen, die ymand al blazende naloopen, maar niet durven aanvatten. Even zo zegt men, Blaffers byten niet. Evenwel, Als oude honden blaffen, zie toe.
Beter styf geblazen, dan den mond gebrand. Dit word toegeeigent op grootsprekende blaaskaaken; en is genomen van die door hard blazen de spyze verkoelen.
Gedreigde lieden leven langst. De reden is, vermits een vyand, die heimelijk op ymands leven toelegt, gevaarlijker is, dan die hem opentlijk den dood dreigt; om dat men daar tegen op zyn hoede kan zyn. Bassende honden bijten ook minst. Doch 't is een onbeschoft spreekwoord: Die van dreigen sterft, word met veesten overluid. Hans onvertzaagt is voor geen dreigen vervaart.
Hy is'er heels huids afgekomen. Dat is, zonder wonden. Zo zegt men ook, Hy heeft'er de huid afgebragt, verstaat de geheele huid. Dit gaat zo wel niet, als ymand met de huid moet betalen, b. v. als de roede van Meester Hans den dief door de huid tast, en hy niet slechts wat op de huid krijgt, en hem de rug geschuurt word. Doch dat verstaat zich, een geesseling met een brandmerk.
Hy spreekt op 't mes. Dat is, hy dreigt te snyden en te kerven, zo hy zijnen wil niet krijgt.
Hy trekt van leêr. Dat is, hy trekt den degen of 't mes uit de schede, die leêr is. Het zelve is, 't Mesje uit, en 't Ruintje van stal. 't Mes en de degen rust, en heeft zyn verblyf in de schede, gelyk een paard in den stal. Dat moet'er uit, wanneer de Jantjes, of dronken boeren een gangetje willen gaan, of een sneedje leggen, waar door zy malkanderen wel een jaap in de koon geven, zo dat'er de tong uithangt, schoon het niet geschied om van de spanaar te snyden.
Hy stelt zich schrap. Dat is, gereed om zynen vyand af te wachten. Wil dat schrap niet zeggen scherp, met het scherp in de vuist? Dan komt het overeen met, Hy stelt zich blank voor ymand, naamelyk met den blanken degen, of't mes. | |
| |
Hy staat pal. Dat drukt uit, hy staat vast als een paal, hy wykt noch bezwykt niet, hy staat als een muur.
Punt bieden. Verstaat daar door het punt van de degen. Dat noemt men ook, Ymand onder de oogen zien, en hem het hoofd bieden, te weten het voorhoofd: want den nek bieden, is de hielen laten zien. Een anderen zin heeft, de hand bieden, dat is, de hand toesteken, helpen.
't Spits afbyten. Dat zegt, den scherpsten aanval uitstaan. Zo geschied van die in de spitze der slagordening gestelt zyn; welke daar van spitsbroeders genoemt worden. Daar zyn noch andere spitsbroeders, die met de kraankinderen tot het slempers gilde behooren.
't Eene mes houd het andere in de schede. Te weten, door wederzydsche vreeze. Twee quade honden byten malkanderen niet. De eene kraai pikt de andere geen oog uit. Men vind wel snoefshaanen, die op 't mes spreken, als zy dat alleen hebben; terwyl zy als'er wederstand is, voor een blaas met boonen loopen. Harde mannen op een weeke kaas. Houd den man, hy wil vechten. Doch vrede best. 't Is gezond, met een heele huid slaapen gaan.
Iets voor de vuist doen. Dat is, voor ymands oogen. Zo zegt men, 't Is een man voor de vuist. Ik gis dat het staat tegen iets verraderlyk, en achter ymands rug doen, en vermoede dat het genomen is van vechters, die niet malkanders nek en hielen waarnemen; maar malkanderen voor de vuist komen. Hier in stellen moedige kampers hunne eere. Maar iets uit de vuist doen, is dat voor 's hands, van stonden aan en vaardig, met de vuist of hand volbrengen, b. v. zo schryft men iets uit de vuist, gelyk ik deze spreekwoorden.
Dat is ruiterlyk. Dat wil zeggen, 't is op zyn krygsmans, 't is dapper en moedig, 't is stout, gelyk ruiters, of ridders, plegen te handelen. Zo zegt men, Ymand een ruiterlyken dienst doen. Doch 't is ook ruiterlyk, een zandruiter te worden: want een paard met vier voeten struikelt wel. Zo mist het ook een meester wel eens. Elke schoot is geen endvogel. | |
| |
Hy heeft'er een op zyn schede. Dat is, hy heeft'er een dood gestoken. 't Wil zeggen, hy heeft in in zyne schede den degen, waar mede hy het bloed van ymand heeft vergoten. Men zegt boertende van eenen verroesten degen, Daar is Spaansch bloed aan. Maar die kan ook een slekkenspit geweest zyn.
In de pan hakken. Dus noemt men ter neder sabelen, matzen, 't geen ook gezegt word, tot hutspot kappen. Zo is'er noch een ander spreekwoord: Slaat de eyeren in de pan, dan komen'er geen quaade kiekens van. Want Quaad ei, quaad kieken.'t Is waarheid, Daar men kapt, vallen spaanderen. Byzonderlyk vind men die ook in een knoeyers winkel, volgens dat spreekwoord; Hoe dommer hoetelaar, hoe meerder spaanderen. Maar die boven zyn hoofd kapt, de spaanderen vallen hem in 't aangezigt.
Ymand op 't stroo leggen. Dat is, hem 't leven benemen. Eenen dooden legt men op 't stroo. Anders is 't hem van alles berooven, zo dat hy op 't stroo slaapen moet. Dan zoude het overeenkomen met, Ymand in zyn hemd zetten.
Hy weet van de moord. Dit wil zeggen, 't geheim, dat verholen moet blyven, is hem bekent. De gelykenis is van een bedreven moord.
Ik zou hem met een natten vinger konnen belopen. Dit zegt men van ymand, die na by verborgen is, zo dat men hem zoude konnen vinden, eer noch een natgemaakte vinger droog geworden was.
Hy zal over de kling springen. Dat is, onthalst worden, dewyl dan het hoofd over de lemmer van den beul springt. Zo krygen zy een rooden hoed, of rooden halsband. Maar dieven kyken door een hennepen venster.
't Zal wel dood bloeden. Dit zegt men van iets, dat allengskens vergaat en verdwijnt. Het uivloeyen van bloed, dat allengskens geschied, doet van langer hand, en als ongevoelig, verzwakken en sterven. Maar Kop af is een doodelijke wonde van stonden aan. 't Is ook een spreekwoort van ymand, die | |
| |
iets begint, maar onvoltrokken laat liggen: Hy steekt het verken de keel af, en laat het liggen dood bloeden.
Zy zitten malkanderen in 't hair. Dat zegt men van twee, die een krabbelvuistje leggen, en malkanderen by den kop krijgen. Geschied dat van twee wijven, zo onderstelt dat het aftrekken der mutzen, en los rukken der tuiten; waar door zulke waarlijk lostuiten zyn, en de muts staat haar niet wel. Dit word toegepast op twee, die malkanderen vyandig handelen.
Hy heeft daar hayr gelaten. Dit is ontleent van vechten en plukhairen.
Hy wil zyn hair weêr halen. Dit is wederwraak nemen. 't Past op zulke die gekrabbelvuist en geplukhairt hebben, waar door hen de kop geplundert is, en'er vergelding voor willen geven. Maar dan verliezen zy'er noch dikwyls een goede lok by. Die om wol komt, word wel zelf geschoren, en komt'er kaal af.
Met gelyke munt betalen. Dat is, op de zelve wyze weder vergelden. Lap om leer geven. Zo geschiet ook, als de Vos en Kraan malkanderen te gast hebben.
Hy zal geen krimp geven. Dat is, hy zal niet zwigten, noch inkrimpen. Dit schynt ontleent te zyn van slekken, die hare uitgesteken hoornen inkrimpen, wanneer zy onraad vernemen, en bang worden. Krimp is krimping, en krimp geven gelyk een zucht geven. 't Komt overeen met, in zyn schelp te kruipen.
Hy vecht tegen zyn schaduw. Dat zegt men van ymand, die in 't wilde of in de lucht schermt, en tegen een ingebeelden vyand, gelyk in woordenstryd. Zo vlucht ook ymand wel voor zyn eigen schaduw, als hy zich zelven zonder redenen bang maakt. Met het eerste komt overeen: Hy schildert zich een mannetje aan den wand, om tegen te kampen.
Zyn moed zakt hem in de hielen. Dit is het zelve met, Zyn hert zinkt in zyn schoenen, dat is: hy laat den moed vallen. Zulke plegen het dan op een loopen te stellen, en | |
| |
de hielen te laten zien. Van zulk een zegt men: Hy heeft zyn geweer in de hielen.
Een hert onder den riem steken. Dit zegt ymand moed geven. Verstaat door dien riem den krygsgordel, die voortyds in gebruik was. Omgekeert en verkeert hoort men wel zeggen: Een riem onder 't hert steken. Hier aan is gelyk, 't Sop is de kool niet waardig, en, Ymand van stuurbrood naar bakbrood zenden. Ziet die spreekwoorden.
Zyn hert is zo klein als een hazelnoot. Dit drukt uit, hy is vertzaagt en kleinhertig, zyn hert is gesmolten in zyn lyf. Dat is de uitwerking van groote vreeze. Daar tegen staat een groot hert te hebben. Men meent dat dit gevonden word in kloekmoedige: maar dat zulke die kleine herten hebben, bloode zyn. Dus zegt men: Hy heeft geen hert; Hy heeft het hert niet. Deze zullen niet licht Ymand het hert in de hand geven.
Hy gaat druipsteertende heen. Dit zegt men van ymand, die bloode en beschaamt wegdruipt. 't Is ontleent van de honden, die wanneer zy bang zyn, den steert tusschen de achterste beenen laten druipen, of neêrhangen, en zo stil weg loopen. Dit noemt men ook, gaan krengen.
Hy maakt zich uit het stof. Dat is, hy pakt zich weg. 't Is genomen van de worstelperken, die met zand en stof bestrooit waren; of van gevechten, waar door opryzende stofwolken verwerkt worden. Dit behoeft hy niet te doen, die zich buiten schoots houd, en uit de paardenvoeten blyft. Ver af is veiligst.
Hy speelt haasop. Dit is het zelve met, Hy kiest het haazenpad, dat is, hy stel het op een loopen als een vreesachtige haas. Ik acht dit haasop by verkorting gezegt voor haazenpad op. Dit komt overeen met, Hy laat de hielen zien. Hy licht zyn hielen. 't Is waar, men zegt van zulk een vleugelvoet wel. Hy loopt als een schelm: maar zomtijds is loopen 't best geweer; en 't Is konst, by tyds te loopen; want de weg staat niet altoos open. Onze loophelden houden 't met dien gulden stokregel: Beter bloô Jan, dan doô Jan. Men is, zeggen zy, zo lang dood; en, Doode lieden zien zo lelyk. Deze houden niet van, Op 't bed van eere te sterven. | |
| |
Hy loopt als of hy een been om een duit had. Dit zegt men boertende van ymand, die ras loopt. Hier mede komt overeen: Hy slingert de beenen weg, als wilde hy ze niet weder hebben. Maar het eerste word ook toegepast op ymand, die zeer op de been is, om iets te beloopen. Hier aan is niet ongelyk: Hy loopt als een paard voor de zweep. Zy loopt als een jachtmerri. Ziet het spreekwoord, 't Is een hoer als een paard, bladz. 153.
Ymand jagen, dat hem de lappen ontvallen. Verstaat de lappen der schoenen van zulk een gejaagden looper: 't geen'er zekerlyk al vry op aan moet komen.
Hy schuurt zyn piek. Dat is, hy kiest het haazenpad, hy gaat loopen. 't Is genomen van zulke aarshelden, welke in plaats van de spies tegen den vyand te vellen, en hem het punt te bieden, dat in 't vluchten langs den grond sleepen, en dus schuuren. Zodanige zyn op 't minste waardig, dat men hen den rugge schuurt. De Latijnen zeiden; Hastam abjicere.
Loop aan de pomp, en haal de klap naar u toe. Dit komt over een met, loop voor de hoenderen. Myns erachtens is dat verwant aan het spreekwoord: Laat ze pompen die koude hebben, ik heb myn rok aan. Men zeyt ook: Loopt, dat gy vet word.
Ymand voeten maken. Dat wil zeggen, hem noodzaaken om zijne voeten tot loopen te gebruiken. Zo zegt men ook, Ymand beenen maken, dat is, hem doen betoonen dat hy die heeft, door gaan, of vluchten. Maar ymand op de knie brengen, is hem vernederen. Noch lager is, onder de voet werpen, of helpen. Tot het eerste weten ook de steltemakers raad. Die voeten zyn 't voetenvel of exteroogen niet onderworpen, en gevoelen niet waar hen de schoe wringt.
't Is in de loop gebleven. Dit zegt men van iets, 't geen zoek gemaakt en achter gelaten is. Dit is ontleent van een geslagen leger, wanneer de vluchtelingen alles den vyanden tot buit laten, en quit worden. | |
| |
De brug is opgehaalt. Dat is, die pas is afgesneden, die weg is opgedolven, niemand kan zich daar van meer bedienen. Men kan dan niet zeggen; dat de brug weg is. Ziet hier voor bladz. 75.
Men moet den vluchtenden vyand een gouden brug maken. Dat wil zeggen, men moet hem den weg ter aftocht gemakkelijk maken, op dat men hem quyt werde, en dus losse zonder wormkruid. Meermaals heeft het insluiten van vyanden hen, gelijk benarde katten, uit wanhoop van te ontkomen, zo dapper en verwoed gemaakt, dat zy zich met klein getal een uitweg baanden door de dikste drommen, en over de gevelde lijken der wederstanders; ja van verwonnene overwinnaars wierden.
Ontloopen lieden vechten weêr. Verstaat, zo de schrik hem niet al te zeer in 't hart is geslagen. 't Is zeker, dooden bijten niet, als zy'er den bek by ingeschoten hebben. Dit gebruiken bloodaards wel tot hunne verschooning.
Hy heeft lavei gekregen. Dat wil zeggen, vryheid om uit zyn werk te scheiden, en zyn rust en vermaak te gaan nemen. Dus zegt men ook: Lavei hebben, en, gaan laveyen. De Lavei is de schooftyd der arbeidslieden. Hier toe word wel in eenige Steden een sein gegeven van den toren, door eene vlagge, die daar van de Lavei genoemt word, b. v. te Zirikzee. Dit word overgebragt. Ziet van Lavei de Fakkel, bladz. 203. Dagdieven nemen het bepaalen van den laveityd aan zich zelven, om geen vyf schof op een dag te werken.
|
|
Auteursrechtvrij