Verraad op de Balkan

De druiven zijn zuur

De vrede in Bosnië-Hercegovina is tot stand gekomen in Dayton, Ohio, maar het akkoord wordt op 14 december ondertekend in Parijs, Frankrijk. Dit gebeurt vanwege de doorslaggevende inspanningen die Frankrijk zich heeft getroost om het vredesproces tot een goed eind te brengen. Althans, dat is het relaas van recente gebeurtenissen zoals het wordt verspreid door het Elysée. De Fransen willen ook dat verdere besprekingen in Parijs zullen plaatsvinden. Ze vinden ook dat het vredesakkoord van Dayton de

[p. 188]

geschiedenis in moet gaan als ‘het Elysée-verdrag’, alsof dit in het ambtspaleis van de Franse president tot stand is gekomen.

Bij dit zelfs voor Franse politiek opmerkelijk luide geroffel op eigen borst vallen andere geluiden uit Parijs wel zeer uit de toon. Zelfs in Belgrado is het akkoord van Dayton met meer instemming begroet dan in Parijs. Minister Charette van buitenlandse zaken gaf nog wel toe dat het bereikte akkoord een ‘echec voor de Europese Unie’ betekent, maar vond ook dat het ‘geen Amerikaanse vrede’ is die in Bosnië is bereikt, ‘ook al hebben president Clinton en de Amerikanen getracht alle eer naar zich toe te halen.’ Minister-president Juppé sloot hierop naadloos aan door te verklaren dat het bereikte akkoord ‘als twee druppels water lijkt op het Europese plan van achttien maanden geleden’.

Dat ‘Europese plan’, daarmee kan hij alleen maar het vredesplan van de Contactgroep bedoelen, dat anderhalf jaar geleden ultimatief (‘slikken of stikken’) aan de strijdende partijen werd voorgelegd. Van de Contactgroep maken ook de Verenigde Staten deel uit, dus van een ‘Europees plan’ kan men moeilijk spreken. Er is ook geen sprake van dat het ‘als twee druppels water’ lijkt op het akkoord van Dayton. In dat laatste zijn de ondertussen door de Serviërs onder de voet gelopen Bosnische enclaves Žepa en Srebrenica aan de veroveraars toegekend. Dat was in het plan van de Contactgroep niet het geval.

Tenslotte is er van dat plan niets terecht gekomen, omdat de Contactgroep, en met name Groot-Brittannië en Frankrijk nooit bereid waren om hun diplomatieke voorstellen met de dreiging van geweld kracht bij te zetten. ‘Il ne faut ajouter une guerreà une guerre’ (‘men moet geen oorlog op een oorlog stapelen’), was hiervoor de diepzinnige uitleg van president Mitterrand. De Brits-Franse politiek op de Balkan had als fundament de stelling dat de oorlog daar voorbij was en in het voordeel van de Serviërs beëindigd. Het probleem vormde de Bosnische regering die zich daar niet bij neer wilde leggen, al gingen Londen en Parijs niet openlijk zover als in Nederland Milo Anstadt, die zich een half jaar geleden in de media nog verontwaardigd afvroeg waarom ‘de moslims’ weigerden zich over te geven nu ze zo onmiskenbaar de oorlog verloren hadden. Dat was weliswaar vóór de verovering van Srebrenica, maar iedereen die de Servische politiek van genocide in de voorafgaande periode enigszins had bijgehouden, wist ook toen al waarop ‘overgave’ zou zijn uitgelopen.

[p. 189]

Deze Franse ketelmuziek zou kunnen worden gewaardeerd als zodanig: rancuneus geloei van verliezers. Maar president Chirac gaat veel verder. Hij eist nadere bepalingen bij het akkoord van Dayton ten aanzien van de rechten van de Bosnische Serviërs in de voorsteden van Sarajevo, die nu nog door generaal Mladić worden beheerst. Het akkoord voorziet echter in de eerbiediging van de rechten van alle bewoners van Bosnië en Hercegovina (zoals de federale republiek nu officieel gaat heten). Er is onder andere voorzien in de benoeming van een Ombudsman voor mensenrechten met ruime bevoegdheden.

Ik ben er niet gerust op dat de desbetreffende bepalingen ook werkelijk tot eerbiediging van de mensenrechten zullen leiden. Als dit echter niet het geval zal zijn, is dat niet iets dat alleen de Serviërs in de voorsteden van Sarajevo treft. Er is dan ook geen enkel argument om juist voor hen het akkoord open te breken. Chiracs zet is niets anders dan een poging tot sabotage, ook al zal deze tot niets leiden.

Al even zuur zijn de druiven in de Britse pers. Een diep bedroefde Simon Jenkins, commentator bij The Times, schrijft: ‘Toen ik dacht dat de onderhandelingen aan het mislukken waren, wou ik mijn hoed in de lucht gooien en gaan juichen. Het Westen zou niet ten oorlog trekken. Britse troepen zouden niet naar de Balkan worden gestuurd om te vechten en te sterven teneinde de kansen op herverkiezing van een Amerikaanse president te verbeteren.’ Enzovoorts. In dezelfde krant deelt ‘expert’ Jonathan Eyal mee dat de vrede van Dayton tot niets zal leiden, zonder uit te leggen waarom deze gesloten kon worden in strijd met zijn gewichtige eerdere oordeel dat het NAVO-luchtoffensief een averechts resultaat zou boeken.

Groot-Brittannië en Frankrijk hebben bijna vier jaar lang het beleid van de internationale gemeenschap, of het nu via de Europese Unie, de Verenigde Naties dan wel de Contactgroep ging, bepaald. Hun politiek was gericht op het aanvaarden van een Servische overwinning in wat zij wensten te zien als de Joegoslavische burgeroorlog. Die politiek is op een volledige mislukking uitgelopen, ten koste van tientallen Franse en Britse soldaten, en ruim tweehonderdduizend ex-Joegoslavische burgers. Dat de druiven zuur zijn nu Amerika voor de derde keer een eind maakt aan een oorlog in Europa, is begrijpelijk. Niet dat daarbij publiekelijk zulke zure gezichten worden getrokken en zo

[p. 190]

gespuugd wordt. Het toont vooral aan hoezeer alle hoop op een buitenlandse politiek van de Europese Unie stuk zal blijven lopen op de krampachtige pogingen van Frankrijk en Groot-Brittannië om vast te houden aan een positie als Grote Mogendheid die ze allang niet meer waar kunnen maken. Dat is een onaangenaam, maar noodzakelijk inzicht, voortvloeiend uit het Joegoslavische drama.

6 december 1995