Verraad op de Balkan

Het einde van het begin

Met het vredesakkoord van Dayton is de eerste fase van de Joegoslavische oorlog beëindigd. Dat einde is alleen maar mogelijk geworden door de grootscheepse luchtaanvallen van de NAVO op de Bosnisch-Servische stellingen. Die werden pas uitgevoerd nadat de oorlog bijna vier jaar lang had kunnen woeden.

Want al die jaren heeft het Westen in het algemeen en Europa in het bijzonder de oorlog op zijn beloop gelaten, ook al bestond die oorlog voornamelijk uit het door Servische militairen bombarderen, terroriseren en uitmoorden van Bosnische burgers.

Steeds weer is dat hier ontkend en stelde men het voor alsof het ging om een burgeroorlog, die voortvloeide uit eeuwenoude ‘etnische’ tegenstellingen. Daartegen valt, zoals bekend, niets te doen, zeker niet op de Balkan. Hoogstens kan men proberen humanitaire hulp te verlenen, maar dan wel op basis van strikte neutraliteit. Hiertoe werd UNPROFOR in het leven geroepen. UNPROFOR beschermde echter niemand en op den duur niet eens zichzelf. Nergens was het onveiliger dan in de door UNPROFOR beschermde ‘veilige gebieden’. Maar voor bescherming was de vredesmacht ook niet bedoeld, althans niet door de voornaamste krachten achter deze constructie, Groot-Brittannië en Frankrijk. Die waren het erom te doen elke kans uit te sluiten op een Westerse militaire interventie om in Bosnië vrede af te

[p. 186]

dwingen. Niets bevorderde dat meer dan de stationering van vele duizenden slecht bewapende blauwhelmen.

Militaire interventie zou immers inhouden dat tenminste vijftigduizend man NAVO-gevechtstroepen naar Bosnië gestuurd zouden moeten worden. Militaire interventie zou alleen maar leiden tot een vastlopen in een ondoorgrondelijk moeras terwijl een duidelijk politiek doel ontbrak. Om dat te verhinderen werden er tienduizenden VN-militairen (als iedereen zijn beloften was nagekomen waren het er meer dan vijftigduizend geweest) in Bosnië gelegerd, die zonder een duidelijk politiek doel langzamerhand in een uitzichtloos politiek moeras wegzakten.

Srebrenica betekende het eind van deze politiek. Nu is het Westen wel bereid om zestigduizend man gevechtstroepen naar Bosnië-Hercegovina te sturen. Als die bereidheid vier jaar geleden had bestaan, was dat waarschijnlijk genoeg geweest om de dood van een kwart miljoen mensen en het verjagen van twee miljoen anderen te voorkomen.

Nu moeten die troepen toezien op een vredesakkoord dat - voorzover ik dat nu kan beoordelen, zonder de kleine lettertjes te hebben gelezen - slechter en onrechtvaardiger is dan alle voorgaande vredesplannen, uitgezonderd het plan Owen-Stoltenberg dat neerkwam op feitelijke opdeling van Bosnië in drie ‘etnische zuivere’ deelstaten.

Het enige goede van het vredesakkoord is dat het een eind aan de oorlog maakt. Maar opgelost is er niets, noch in Bosnië-Hercegovina, noch in de rest van voormalig Joegoslavië. De constructie van een federale staat met twee streng gescheiden delen op ‘etnische’ basis is wankel en gedoemd geen stand te houden. Niet alleen worden hiermee de ‘etnische zuiveringen’ in Bosnië gelegitimeerd, dat gebeurt nu ook met die in de rest van voormalig Joegoslavië. De vlucht en verjaging van vrijwel alle Servische Kroaten uit Krajina is onomkeerbaar geworden, zodat de etnische nationalisten die in Kroatië aan de macht zijn hun weerzinwekkende zin krijgen.

Het vredesakkoord biedt echter niet eens het begin van een oplossing van het centrale probleem van voormalig Joegoslavië: dat Milošević en zijn partij hun machtspositie baseren op het ontzeggen van de rechten en voorrechten die zij opeisen voor de Serviërs buiten het eigenlijke Servië aan de minderheden

[p. 187]

daarbinnen, die tezamen bijna eenderde van de bevolking van het huidige Klein-Joegoslavië uitmaken.

Diezelfde Milošević vormt het duistere punt in het vredesakkoord, want dit is gebaseerd op de hoop dat hij zich deze keer aan zijn woord houdt. Alleen al het feit dat hij daar in Dayton ook namens de Bosnische Serviërs onderhandelde bewijst dat dit een illusie is. De laatste anderhalf jaar ging de diplomatie van de Verenigde Naties en het Westen immers uit van de stelling dat er een diepe kloof was ontstaan tussen Milošević en de leiders van de Bosnische Serviërs. Om die stelling vol te houden zijn alle aanwijzingen van het tegendeel systematisch genegeerd, ontkend, of als dat niet lukte, gebagatelliseerd. Die aanwijzingen zijn overstelpend. De aanval op Srebrenica is, om maar iets te noemen, in Belgrado beraamd en voor een groot deel uitgevoerd door reguliere eenheden van het Klein-Joegoslavische leger. Op dit moment zijn technici van datzelfde leger druk bezig het door NAVO-bombardementen vernielde Bosnisch-Servische luchtverdedigingssysteem te repareren, terwijl in strijd met zijn beloften Milošević gewoon doorgaat met het bevoorraden en uitrusten van het zogenaamde Bosnisch-Servische leger. De Verenigde Naties en de Verenigde Staten doen alsof hun neus bloedt, ‘om het vredesproces niet in gevaar te brengen’.

Op de televisiebeelden uit Dayton zag ik voor het eerst in maanden Carl Bildt weer, die daar ook aan tafel zat en mee mocht tekenen. Hij is tenslotte nog steeds onderhandelaar namens de Europese Unie.

22 november 1995