Verraad op de Balkan

Frisse en vrolijke vrede

Over het eerste vredesplan voor Bosnië-Hercegovina was al onderhandeld nog voordat de republiek in april 1992 onafhankelijk werd en het toenmalige Joegoslavische Federale Leger het grootste deel van het land onder de voet liep.

Bij de eerste (en tot nu toe laatste) vrije verkiezingen, eind 1990, hadden de drie ‘etnische’ partijen samen 86 procent van de stemmen op zich verenigd. Vertegenwoordigers van de drie partijen onder leiding van de speciale gevolmachtigde van de Europese Unie (toen nog Europese Gemeenschap), José Cutilheiro, kwamen bij het zoeken naar een staatkundige structuur waarin allen zich konden vinden uit op wat werd voorgesteld als ‘het Zwitserse model’. Net als Zwitserland zou Bosnië-Hercegovina een federatie van kantons worden. Anders dan in het geval van Zwitserland zouden die kantons een zekere etnische homogeniteit moeten hebben.

De besprekingen over het hierover gesloten principe-akkoord liepen echter vast toen het er om ging de precieze grenzen van de kantons te bepalen. Serviërs, Kroaten en Bosniërs woonden immers nogal door elkaar. Zelfs in het compromis-voorstel dat de EU uiteindelijk op tafel legde, verbleven 59 procent van de Bosnische Kroaten en meer dan de helft van de Bosnische Serviërs

[p. 181]

buiten het Kroatische, respectievelijk Servische kanton. Dat compromis werd niet aanvaard, maar dit eerste vredesplan stimuleerde wel op rampzalige wijze de politiek van ‘etnische zuiveringen’.

In augustus 1992 was het allang van tafel. Nu kregen Lord Owen en Cyrus Vance de opdracht iets nieuws te bedenken. De eerste versie van dit vredesplan werd in januari 1993 aan de strijdende partijen voorgelegd. In de media heette het dat het neer kwam op acceptatie en legitimering van de etnische zuiveringen. In Nederland gebeurde dat door columnisten en commentatoren op een moment dat zij dat plan niet eens konden hebben gelezen. Het plan was echter juist gericht op het ongedaan maken van de ‘etnische zuiveringen’ en op het garanderen van de integriteit van de Bosnische staat.

Het plan werd door alle partijen aanvaard, inclusief Karadžić en Milošević. Maar het zogenaamde parlement van de Bosnische Serviërs wees het af. Daarbij legden de instemmers zich zonder enig misbaar neer.

Vance haakte af en werd opgevolgd door Stoltenberg. Owen ploegde met hem voort, nu in slijm. Het nieuwe plan behelsde de ontbinding van Bosnië-Hercegovina in een confederatie van drie nagenoeg onafhankelijke republieken op etnische grondslag. De confederale regering zou alleen nog competent zijn inzake buitenlandse politiek en internationale handel. Op termijn zouden de deelrepublieken zich aan kunnen sluiten bij een andere staat, mits de anderen daarmee instemden.

In feite kwam dit voorstel neer op de liquidatie van Bosnië-Hercegovina, want het onvermijdelijke resultaat was dat de Kroatische en Servische expansie na een beleefdheidstermijn zou worden gehonoreerd en dan een minieme, economisch noch politiek levensvatbare Bosnische staat zou overblijven. Uiteindelijk verzandden de beraadslagingen hierover in een niets. Enkele maanden later kwam de inmiddels gevormde Contactgroep met een vierde vredesvoorstel, dat na vele mitsen en maren zijn definitieve vorm kreeg en toen met de waarschuwing ‘slikken of stikken’ werd voorgelegd aan de strijdende partijen. Allen accepteerden, op de Bosnische Serviërs na die het in augustus 1994 definitief verwierpen. De Contactgroep deed vervolgens niets. De oorlog ging voort.

[p. 182]

Er werd ook geen vinger uitgestoken toen in de zomer van dit jaar de troepen van generaal Mladić de door de Verenigde Naties tot ‘veilige gebieden’ geproclameerde Bosnische enclaves Srebrenica en Žepa onder de voet liepen en er hun gebruikelijke massamoorden pleegden. Vervolgens was Bihac aan de beurt, maar ditmaal misrekenden de Bosnische Serviërs zich. Hun aanval op dit ‘veilige gebied’ gaf het Kroatische leger de gelegenheid Bihac te ontzetten door heel Krajina terug te veroveren. Sindsdien zijn voor het eerst sinds het begin van de oorlog de frontlinies aan het schuiven.

Een Servische mortieraanval op Sarajevo, die 37 doden opleverde, in plaats van de dagelijke tien tot vijftien die de wereldopinie en de Verenigde Naties als normaal en dus aanvaardbaar waren gaan beschouwen, leidde tot het eerste machtsvertoon van de NAVO. De Verenigde Staten gingen zich daadwerkelijk met de Bosnische kwestie bemoeien. De diplomaat Amerikaanse Richard Holbrooke bracht de partijen tot aanvaarding van de uitgangspunten van een vijfde vredesplan.

Niemand heeft dat plan gezien en waarschijnlijk bestaat het nog niet in uitgewerkte vorm. Maar de uitgangspunten beloven niet veel goeds. Opnieuw is besloten tot een deling op etnische grondslag van Bosnië-Hercegovina, ook al heet het dat de vorming van een Bosnisch-Servische en Kroatisch-Moslimse ‘entiteit’ niet ten koste zal gaan van het voortbestaan van Bosnië als een zelfstandige staat binnen de bestaande grenzen.

Herbert Okun, indertijd de plaatsvervanger van Cyrus Vance, zei twee weken geleden al verbaasd: ‘Het lijkt erop dat wij de Bosnische Serviërs bombarderen om hen tot aanvaarding van hun eigen vredesvoorstellen te brengen’. Alles wijst erop dat in Bosnië-Hercegovina een frisse en vrolijke vrede dreigt uit te breken.

27 september 1995