Verraad op de Balkan

De logica van de oorlog

Met Carl Bildt is het gedaan. Noch de Kroaten, noch de Bosniërs willen nog met de onderhandelaar namens de Europese Unie praten. De vraag is of dat veel uitmaakt. De onderhandelingsroute van Bildt en Stoltenberg was allang een doodlopende weg. Inzet was de erkenning door Klein-Joegoslavië van Bosnië, in ruil voor opheffing van de sancties tegen Belgrado. Het is duister wat met die erkenning zou zijn bereikt. Daar staat tegenover dat Milošević maandenlang de gesprekken hierover heeft gebruikt om tijd te winnen. Op elk moment dat het hem goed uitkwam, suggereerde hij dat er bijna overeenstemming was bereikt. Zo werd de ‘voortgang’ in de contacten tussen Bildt en Miloševic twee maanden geleden door generaal Janvier, de commandant van UNPROFOR, aangevoerd als argument om de gevraagde luchtsteun voor de verdediging van Srebrenica te weigeren. De gevolgen van die weigering zijn bekend. Srebrenica viel, duizenden mannen zijn

[p. 171]

vermoord, en over de ‘voortgang’ in de gesprekken tussen Bildt en Milošević is sindsdien niets meer vernomen.

De Klein-Joegoslavische strategie om tijdens de ‘onderhandelingen’ de zogenaamde ‘safe areas’ op te rollen is echter mislukt. De verovering van ‘safe area’ Bihac had de geostrategische verbinding tussen Krajina en de andere door Serviërs gedomineerde territoria moeten opleveren. Daarmee zou Groot-Servië grotendeels gerealiseerd zijn. Maar de aanval op Bihac leverde Kroatië het voorwendsel om tot de aanval over te gaan. Bihac werd ontzet, Krajina ging volledig verloren voor de Serviërs. De mythe van de Servische militaire superioriteit ging teloor, nu het er niet meer om ging weerloze burgers vanuit onkwetsbare posities met artillerie te bestoken.

Daarmee verzonk het fundament onder de opeenvolgende vredesplannen van de ‘internationale gemeenschap’, want dat bestond uit de stelling dat de oorlog in Bosnië door de Serviërs was gewonnen. Het delingsplan van de Contactgroep is samen met Bildt geruisloos van tafel verdwenen. Daarop ligt nu een nieuw vredesplan, ditmaal bedacht door de Verenigde Staten. Het is niet openbaar, maar er wordt wel flink uit gelekt. Daaruit kan men opmaken dat dit plan weer wat slechter is dan het voorgaande, vanuit het oogpunt dat Bosnië drie jaar geleden als een soevereine staat door de ‘volkerengemeenschap’ werd erkend. Opnieuw wordt Bosnië de facto verdeeld, en nog meer dan in het vorige plan langs de ‘etnische’ lijnen zoals die zich als gevolg van het oorlogsgeweld aftekenen.

Opnieuw worden er dreigementen in het vooruitzicht gesteld aan het adres van de partij die het plan niet wil accepteren. Als dat de Bosnische Serviërs zijn, zou het wapenembargo tegen Bosnië kunnen worden opgeheven en zou de NAVO met luchtaanvallen het regeringsleger ondersteunen. UNPROFOR zou vertrekken en in plaats daarvan zouden eenheden uit bevriende islamitische staten het Bosnische leger gaan ondersteunen. Als de Bosnische regering nee zegt, gaat UNPROFOR ook weg, wordt het wapenembargo tegen alle partijen opgeheven en moeten ze het verder maar uitvechten. Als het plan wordt aanvaard, moet een aanzienlijke NAVO-troepenmacht op de uitvoering gaan toezien. Al deze elementen zijn bekend uit eerdere ‘vredesplannen’, die allemaal mislukt zijn.

[p. 172]

Als voordeel van het plan wordt aangevoerd dat op deze wijze ‘etnisch zuivere’ territoria tot stand komen. Daardoor zou de oorzaak van het conflict op de Balkan verdwijnen. Dit is een even kortzichtige als irreële opvatting. In de eerste plaats verdraagt dit uitgangspunt zich niet met een ander: het recht op terugkeer van vluchtelingen. In de tweede plaats is het principe van etnische zuiverheid niet alleen immoreel, maar ook onuitvoerbaar. Eenderde van de bevolking van Servië bestaat uit niet-Serviërs en daar verandert geen vredesplan wat aan. Integendeel: nu al leidt de binnenkomst van Servische vluchtelingen uit Krajina zelf tot nieuwe ‘etnische zuiveringen’ van Bosnische moslims en Bosnische Kroaten, en tot oplopende spanningen met de Hongaarse en Albanese bevolkingsgroepen in Servië zelf.

Het plan bevat, voorzover nu bekend, geen enkel voorstel voor een algemene, op heel voormalig Joegoslavië betrekking hebbende, regeling van de positie van minderheden. Zonder zo'n regeling komt er geen oplossing voor het conflict.

Het Amerikaanse plan is in Europa al ‘realpolitisch’ genoemd, zonder twijfel bedoeld als compliment. Het weerspiegelt immers de realiteit op het slagveld. Maar juist die realiteit is zich aan het wijzigen. Het is de logica van de oorlog die eens te meer de gang van zaken in voormalig Joegoslavië bepaalt. Het plan is daarom eerder een wanhoopspoging van president Clinton om zijn eigen positie te versterken, dan een bijdrage aan een oplossing voor de oorlog in de Balkan. Clinton is immers geconfronteerd met een uitspraak van de Amerikaanse volksvertegenwoordiging om het wapenembargo van de Verenigde Naties desnoods eenzijdig op te zeggen. Hij kan dat met een veto treffen, maar naar het zich laat aanzien zal een tweederde meerderheid in het Congres dit veto buiten werking stellen. Met dit plan wint hij tijd, niet de vrede.

23 augustus 1995