Verraad op de Balkan

Laatste kans

De oorlog om Krajina heeft een eind gemaakt aan een Bosnië-politiek die er al bijna drie jaar op gericht is de Bosnische regering ertoe te brengen zich neer te leggen bij de militaire veroveringen van de Serviërs. De nieuwe onderhandelaar namens de Europese Unie, Carl Bildt, was net begonnen aan de vierde op dit uitgangspunt gebaseerde ‘vredesregeling’, die om dezelfde redenen als de drie voorgaande mislukt zou zijn.

De kaarten in voormalig Joegoslavië worden opnieuw geschud, en dat maakt het mogelijk op een rij te zetten aan welke eisen een werkelijke vredesregeling zou moeten voldoen.

In de eerste plaats moet de aard van het conflict onder ogen worden gezien. Het gaat in Bosnië niet om een burgeroorlog tussen ‘etnische’ groepen, maar om een aanvalsoorlog vanuit Klein-Joegoslavië tegen de Bosnische staat. De legers van de Kroatische en de Bosnische Serviërs worden vanuit Belgrado uitgerust en bevoorraad. Hun officieren worden door Belgrado benoemd en betaald: vijf weken geleden stelde Milošević de Klein-Joegoslavische generaal Mile Mrksic aan tot bevelhebber van de Kroatisch-Servische troepen in Krajina. Zelfs bij een militair onbenullig karweitje als het oprollen van de enclave Srebenica waren eenheden van het geregelde Klein-Joegoslavische leger nodig. De ruzies tussen Milošević aan de ene kant en Karadžić en Babić aan de andere weerspiegelen de traditionele wrijving tussen de prečani, de Serviërs buiten, en de srbijanci, die binnen de oude grenzen van het koninkrijk Servië; een tegenstelling die uiteindelijk de droom van een Groot-Servië tot nachtmerrie bestemt. Maar die ruzies zijn niet echt van belang.

[p. 169]

De sleutel van de oorlog ligt in Belgrado. Zolang dat wordt genegeerd, of nog erger, zolang Milošević door de internationale onderhandelaars als een neutrale partij in het conflict wordt beschouwd, komt er geen regeling.

In de tweede plaats moet ook de oorzaak van het conflict duidelijk bepaald worden. Die is niet het uiteenvallen van Joegoslavië in verschillende staten - onvermijdelijk, nadat alle pogingen om tot een losser federaal staatsverband te komen op het Servische veto waren stukgelopen. De oorzaak is de kwestie van nationale minderheden en wel in het bijzonder de dubbelhartigheid in de Servische opstelling. Deze houdt in dat eigenlijk alle gebieden waar Serviërs wonen of gewoond hebben, tot Servië behoren, of anders dat de Serviërs er tenminste soevereine rechten toekomen. Servië weigert echter nationale minderheden binnen de eigen grenzen dezelfde rechten te geven als die het opeist voor Servische minderheden buiten Servië. Dat is de kern van het conflict. Zonder een regeling voor minderheden, die ook betrekking heeft op de Albanezen in Kosovo, de moslims in de Sandzak van Novi Pazar en de Hongaren in Vojvodina, is stabiliteit in voormalig Joegoslavië ondenkbaar.

Een vredesregeling moet dus allereerst betrekking hebben op de positie van minderheden in alle staten van voormalig Joegoslavië. Onderdeel van zo'n regeling dient het recht op terugkeer van alle vluchtelingen te zijn en compensatie van hun verliezen. Dat uitgangspunt is drie jaar geleden door alle betrokken partijen op de Conferentie van Londen geaccepteerd, en het dient nu alsnog serieus te worden genomen. Veel van de verdrevenen en gevluchten zullen niet meer terug willen, maar zij moeten tenminste het recht krijgen om dat wel te doen of anders schadeloos gesteld worden. Anders zal een vredesregeling alleen maar een wapenstilstand zijn.

Uitgangspunt bij onderhandelingen over zo'n regeling zou verder de onaantastbaarheid van de bestaande grenzen van de Joegoslavische republieken moeten zijn. Die zijn aangeklaagd als toevallige intern-administratieve afbakeningen, die nooit als internationale grenzen zijn bedoeld en daarvoor ook niet geschikt zijn. Nu zijn internationale grenzen in het algemeen altijd kunstmatig en toevallig. In het geval van voormalig Joegoslavië representeren de grenzen tussen de verschillende republieken echter wel degelijk historische en culturele gegevenheden, al

[p. 170]

bestaat een wel heel groot deel van het huidige Servië uit gebieden die pas in de Balkan-oorlogen van 1912-1913 zijn veroverd. Grenswijzigingen hoeven niet te worden uitgesloten, maar zij dienen het resultaat te zijn van onderhandelingen, niet van militair geweld.

Een laatste voorwaarde voor een stabiele regeling blijft een en andermaal dat er garanties bestaan dat deze wordt uitgevoerd en nagekomen. Tot nog toe is de ‘internationale gemeenschap’ bereid geweest om bijna vijftigduizend man VN-troepen in te zetten om zo'n vredesregeling onmogelijk te maken, onder het mom dat ze er alleen maar zijn om elkaar en de humanitaire hulpverlening te beschermen. Diezelfde ‘gemeenschap’, nu in de vorm van de NAVO, heeft zich bereid verklaard zestigduizend man gevechtstroepen in te zetten om UNPROFOR te evacueren.

Waar het aan ontbreekt is de wil om een troepenmacht van dezelfde omvang beschikbaar te stellen om een overeengekomen vrede te handhaven. Zonder deze gaat de oorlog door.

9 augustus 1995