Verraad op de Balkan

[p. 159]

Oorlogsslachtoffers

In het groot en in het klein blijft de Bosnische kwestie de agenda van de politiek domineren. De veranderingen in de politieke wereldorde worden ongewild gestuurd door de wijze waarop grote en kleine mogendheden en de internationale organisaties die ze in het leven hebben geroepen - EU, NAVO, WEU, VN, OSVE (wie weet nog wat dat laatste betekent?) - zich opstellen in het grootste conflict dat zich sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa voordoet.

In de afgelopen drie jaar zijn ruim tweehonderdduizend bewoners van Bosnië-Hercegovina vermoord, voornamelijk door Serviërs - al dan niet afkomstig uit deze voormalige republiek van de voormalige Joegoslavische Federatie. Elke dag worden daar nog enkele tientallen aan toegevoegd en begraven. Maar dood en begraven zijn in deze periode ook de hoop en verwachtingen ten aanzien van OSVE, EU, NAVO en VN, die ontstonden na het eind van de Koude Oorlog.

Van de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) werd toen gehoopt dat die zich zou ontwikkelen tot een organisatie van collectieve veiligheid in dit werelddeel, zoals voorzien in het Handvest van de Verenigde Naties. Alle Europese staten, alsmede Canada en de Verenigde Staten zijn er immers lid van; de CVSE staat dus boven elke partij. Maar in de Joegoslavische oorlogen bleek de CVSE al snel even machteloos als krachteloos. Volgens een vertrouwd recept werd zij daarom vorig jaar van ‘Conferentie’ omgedoopt in ‘Organisatie’ van veiligheid en samenwerking in Europa, op Russisch voorstel. Naarmate instanties minder voorstellen plegen zij indrukwekkender titels te krijgen, alsof die compensatie bieden voor hun feitelijke zwakheid. De OVSE organiseert niets, behalve conferenties over zichzelf.

De naamsverandering van Europese Gemeenschap in Europese Unie, ingevoerd bij gelegenheid van het Verdrag van Maastricht, is van dezelfde orde als die van de CVSE. Al vóór de ondertekening had de EG aangetoond met de Joegoslavische crisis geen raad te weten. Daarna is het steil bergafwaarts gegaan. Vanaf het moment dat de Europese Gemeenschap Europese Unie werd, verdween zelfs de schijn van een gemeenschappelijke politiek. De enige herinnering eraan blijft de onderhandelaar namens de

[p. 160]

Europese Unie, tot 1 juni Lord Owen, en nu de Zweedse oudpremier Carl Bildt. In het afscheidsinterview dat Owen enkele weken geleden aan NRC/Handelsblad gaf, maakte hij nog eens gewag van het politieke mandaat op basis waarvan hij zijn diplomatieke inspanningen mocht ondernemen: wat er ook gebeurde, de staten van de Europese Unie zouden militair nooit een poot uitsteken, was hem toen te verstaan gegeven. Dat is wat er terecht is gekomen van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheids Beleid, de in Maastricht opgerichte tweede pijler van de Europese Unie.

De twee volgende oorlogsslachtoffers van de Bosnische kwestie zijn NAVO en WEU. De West-Europese Unie zou de militaire arm van de Europese Unie worden, zo is in Maastricht afgesproken. Maar het optreden van de WEU in voormalig Joegoslavië beperkt zich tot enkele patrouilleboten op de Donau en in de Adriatische Zee, die onder WEU-vlag varend toezien op het embargo tegen Klein-Joegoslavië. Alle andere militaire activiteiten daar van lidstaten van de EU worden buiten het kader van de WEU verricht, en daarmee is eigenlijk genoeg gezegd over de verdere levensvatbaarheid van deze al vele jaren zieltogende organisatie, die nu juist door het Verdrag van Maastricht eindelijk tot leven gewekt zou worden.

De Noord-Atlantische Verdrags Organisatie zou bewijzen dat zij na het wegvallen van de Sovjetrussische dreiging nog steeds bestaansrecht had, door zich aan te bieden als sterke arm van de Verenigde Naties in het voormalige Joegoslavië. De VN is erg benauwd voor die sterke arm en het spierballenvertoon eindigde met het neerschieten van een patrouillerende F16 van U.S. Airforce door Servische raketten. Daarna hield het sterkste militaire bondgenootschap ter wereld letterlijk en figuurlijk zijn mond. De eerste en laatste militaire operatie van de NAVO zal de evacuatie van UNPROFOR uit Bosnië zijn.

De Bosnische kwestie heeft niet alleen de politieke, maar ook de militaire samenwerking in West-Europa ondermijnd. Een recente onderstreping van deze stelling is de oprichting van de zogenaamde ‘snelle reactie-macht’. Dit is een Frans-Brits initiatief, helemaal buiten de kaders van EU, WEU en NAVO om tot stand gekomen. Het streven naar een Europese defensie lag tot nu toe bij de Duits-Franse samenwerking, gesymboliseerd door het Duits-Frans-Belgisch-Spaanse Eurokorps. De ‘snelle reactie-

[p. 161]

macht’ is politiek vooral een succesvolle poging van Londen om verdere Europese samenwerking op defensiegebied te frustreren. Het laatste niet-Bosnische oorlogsslachtoffer zijn de Verenigde Naties. De operatie in voormalig Joegoslavië is op een gruwelijke mislukking uitgelopen. De Verenigde Naties zijn politiek niet in staat om een kwestie als deze succesvol aan te pakken. Daartoe is de gepolitiseerde bureaucratie van de VN onbekwaam, terwijl de Veiligheidsraad geen orgaan is dat leiding aan zo'n operatie kan geven. Het is een club staten die op zijn best onderling tot een wereldvreemd compromis kan komen, niet een embryonale wereldregering. Na bijna tachtig resoluties van de Veiligheidsraad over de toestand in voormalig Joegoslavië kunnen de troepen van de Verenigde Naties in Bosnië niet meer voor- of achteruit.

21 juni 1995