Verraad op de Balkan

Blufpoker in Bosnië

Bij UNPROFOR wordt nu gewerkt aan drie scenario's voor de aftocht uit Bosnië. Het eerste voorziet in een snelle evacuatie van de VN-troepen door de lucht, met achterlating van uitrusting, voertuigen en wapens. In dat geval moet de klus in vier dagen geklaard kunnen worden. In het tweede scenario wordt alles wat niet in helikopters kan worden meegenomen eerst vernield, zodat de Verenigde Naties de achterblijvende strijders niet ook nog eens trakteren op middelen om verder oorlog te voeren. Dit zou meer tijd vergen, een week of twee. Tenslotte is er het plan om met vlag en wimpel te vertrekken: een ordelijke militaire terugtocht, met al het materieel. Hiervoor zijn tenminste drie maanden uitgetrokken en de Franse minister van Defensie heeft al verklaard dat dit alleen maar mogelijk is als de aftocht wordt gedekt door duizenden zwaargewapende NAVO-soldaten, onder wie Amerikaanse grondtroepen.

De bizarre politiek van de Verenigde Naties en de Europese Unie zou zo een passend slot krijgen: grootscheepse militaire interventie is nodig om de VN-troepen te helpen vertrekken, terwijl de laatsten er nu juist waren om de eerste overbodig te maken.

Werkelijk serieus zijn deze scenario's niet, zeker niet het laatste. Het uitlekken ervan is blufpoker, een politieke manoeuvre, bedoeld om de Verenigde Staten ervan te weerhouden op 15 oktober te proberen in de Veiligheidsraad het wapenembargo

[p. 129]

tegen voormalig Joegoslavië op te heffen. Weigert de Veiligheidsraad dat, dan zal de VS het embargo een maand later op eigen houtje opheffen. Althans, dat wil de meerderheid in het Congres.

Volkenrechtelijk is het embargo ontoelaatbaar, want het ontzegt een lidstaat van de VN het in het Handvest neergelegde recht zich tegen agressie teweer te stellen. Niet voor niets dringt de regering van Bosnië-Hercegovina daarom al sinds jaar en dag aan op de opheffing van het embargo, dat eigenlijk alleen haar treft. Klein-Joegoslavië en de Bosnische Serviërs beschikken immers in ruime mate over wapentuig en fabrieken om dit te produceren.

Ook de Bosnische regering bluft. De opheffing van het embargo is alleen in het voordeel van Bosnië-Hercegovina als UNPROFOR aanwezig blijft om een zekere mate van bescherming te bieden aan de door de Bosnische Serviërs omsingelde steden. Voordat het Bosnische leger kan beschikken over zware wapens als tanks, vliegtuigen en geschut en voordat het geoefend is in het gebruik daarvan, zullen vele maanden zijn verstreken. In die tijd kunnen de Bosnische Serviërs de enclaves straffeloos bombarderen en de bewoners volgens een al bekend recept uitmoorden en verdrijven. Opheffing van het embargo, zeker als dat eenzijdig wordt gedaan, lost niets op en leidt tot de ernstigste crisis in de Atlantische wereld sinds deze bestaat - als de VS enerzijds en Frankrijk en Groot-Brittannië anderzijds hun blufpoker volhouden.

Maar wat lost wel wat op? Het is alweer maanden geleden dat de Contactgroep zijn Bosnische vredesregeling aan de strijdende partijen voorlegde, met als boodschap: slikken of stikken. Dat laatste zou, zo werd duidelijk gemaakt, voor de Bosnische regering inhouden dat de sancties tegen Klein-Joegoslavië zouden worden opgeheven. Weigerden de Serviërs echter te slikken, dan kwam er een eind aan het wapenembargo. Van een evacuatie van UNPROFOR werd toen in het uitmeten van straf en beloning niet gerept.

Zoals bekend accepteerde de Bosnische regering het plan schoorvoetend, maar wezen de Bosnische Serviërs het af, ondanks aandrang van hun bovenbaas Milošević. Sindsdien heeft de Contactgroep zich alleen nog maar gebogen over de vraag of Milošević niet beloond moet worden omdat hij een embargo tegen de Bosnische Serviërs heeft afgekondigd. Na veel vijven en

[p. 130]

zessen is Milošević akkoord gegaan met de stationering van 135 internationale waarnemers, die moeten vaststellen of dat embargo werkelijk bestaat. Ze mogen alleen geen waarnemers heten, beschikken niet over formele bevoegdheden om daadwerkelijk controle uit te oefenen en zijn bovendien te gering in getal om een grenslijn van vele honderden kilometers daadwerkelijk te kunnen overzien.

Er is reden om aan te nemen dat het embargo van Milošević grotendeels schijn is. Eén van de weinige journalisten die in staat was een grensovergang te observeren, noteerde in één uur zeven zwaar beladen vrachtwagens die ongehinderd vanuit Servië het door de Bosnische Serviërs bezette gebied binnen reden.

Van de Contactgroep is tot nu toe niet vernomen wat men denkt te ondernemen nu de Bosnische Serviërs het ultimatum van 18 juli staand, zittend en springend hebben verworpen, noch op welke wijze de wettige Bosnische regering beloond wordt voor haar onvoorwaardelijke aanvaarding van het vredesplan. Het heeft geen zin daarop te wachten, want de Contactgroep zal de eersten niet straffen en de tweeden niet belonen. Daarmee doet hij precies het omgekeerde. De driestheid van de Bosnische Serviërs is overigens niet indrukwekkend tegenover een arbiter die nog nooit een gele of rode kaart heeft getrokken.

De Bosnische kwestie beweegt zich inmiddels naar een tweesprong. Opheffing van het wapenembargo leidt tot een ongewisse situatie die de oorlog zal doen escaleren, zeker als UNPROFOR wordt geëvacueerd. Maar het berusten in het Bosnisch-Servische ‘neen’, wat de hoogste staatsmanswijsheid in Londen, Parijs, Bonn en Moskou is, houdt een uitzichtloze verlenging van de oorlog in, een verlenging die op den duur evenzeer het risico van escalatie in zich bergt. Andermaal produceert internationale bemoeienis niet een oplossing, maar een verergering van het probleem.

21 september 1994