Verraad op de Balkan

Alweer een ultimatum

Het nieuwe plan deugt niet. Het sanctioneert de ‘etnische zuiveringen’ van de Bosnische Serviërs. Het beloont het geweld dat zij hebben toegepast tegen een erkende lidstaat van de Verenigde Naties. De regering van Bosnië-Hercegovina is er niettemin mee akkoord gegaan, omdat het plan in ieder geval uitgaat van de territoriale integriteit van de staat. Het gebied dat de Bosnische Serviërs is toebedeeld, mag geen zelfstandige staat worden en zich evenmin bij Klein-Joegoslavië (Servië en Montenegro) aansluiten. Wat voor soort politieke grootheid het dan wel zal vormen, is mij even duister als de opstellers van het plan. Dat is de Contactgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de Verenigde Staten, Rusland, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. De laatste drie vertegenwoordigen de Europese Unie. Het is dus ook ons plan.

Het grote verschil met alle vorige plannen voor de beslechting van het conflict in Bosnië, zo zegt men, bestaat eruit dat het ook door Rusland gedragen wordt en dat het niet vatbaar is voor amendering. Wat Rusland betreft: deze staat heeft op de Balkan

[p. 122]

niets te vertellen en niets te zoeken. Het gebruikt de Joegoslavische kwestie alleen maar om te doen alsof het nog echt een grote mogendheid is. Maar dat is het niet. Rusland kan alleen nog maar dwarsliggen.

De Servische Bosniërs zijn de enigen die het plan niet hebben geaccepteerd. Pas vandaag, twee dagen na het verstrijken van het ultimatum, maken zij hun beslissing bekend. Deze provocatie wordt zonder twijfel geslikt, zodat zij met een gerust hart hun gebruikelijke tactiek van chicaneren en vertragen zullen blijven volgen. Als zij het plan niet afwijzen, zullen ze het onder voorwaarden aanvaarden, ook al heeft de Contactgroep gesteld dat een onvoorwaardelijk ‘ja’ het enige acceptabele antwoord is.

Net als vorig jaar mei, toen het ging om acceptatie van het plan Vance-Owen, doet de Servische machthebber Slobodan Milošević of hem dit zeer verdriet, hoewel hij zorgvuldig heeft vermeden om zijn Bosnische broeders aan te raden met het nieuwe plan in te stemmen. Ik geloof niets van de veronderstelde breuk tussen Milošević en de Bosnische Serviërs. Zeker, de eerste komt het beter uit als de laatsten tekenen. Maar als ze het niet doen, is het hem ook wel. Want dan valt hem, Milošević, niets te verwijten. Vorig jaar, bij een vorig ultimatum, deed Milošević precies hetzelfde. Hij reisde naar Pale om het ‘parlement’ van de Bosnische Serviërs te bewegen met het plan Vance-Owen in te stemmen. Onder de dreiging van militair ingrijpen beloofde hij zelfs VN-waarnemers langs de grens tussen Klein-Joegoslavië en Bosnië-Hercegovina toe te laten. Maar het ‘parlement’ van Pale had het plan nog niet verworpen, of die toezegging verdampte. Zo kan de fictie dat het in Bosnië om een burgeroorlog gaat in stand worden gehouden. Langzamerhand met hartelijke steun van de Verenigde Naties, die nog onlangs bewijzen achterhielden van de rechtstreekse betrokkenheid van het Klein-Joegoslavische leger bij aanvallen op de ‘safe area’ Goražde.

Ondertussen is het even onduidelijk wat er gaat gebeuren wanneer het plan niet wordt aanvaard, als wanneer dat wel gebeurt. In het eerste geval zou het VN-wapenembargo tegen het voormalige Joegoslavië en zijn opvolgerstaten worden opgeheven, wat de gevechtskracht van Bosnië-Hercegovina op termijn moet vergroten. Tegelijk worden de sancties tegen Klein-Joegoslavië verscherpt. Maar daarvan hebben de Serviërs en Montenegrijnen eerder last dan Milošević.

[p. 123]

Daarnaast wordt een terugtrekken van UNPROFOR onvermijdelijk. Het mandaat (en de uitrusting) van de VN-troepen verdraagt zich niet met een situatie die op volledige oorlog uitloopt. In dat geval is het waarschijnlijk dat het broze bestand in Kroatië verbroken wordt, hetzij omdat de Kroatische Serviërs vanuit Krajina de Bosnische Serviërs gaan ondersteunen, hetzij omdat de Kroatische regering vindt dat het nu tijd is om eenderde van het Kroatisch territorium eindelijk onder haar gezag te brengen, aangezien de afspraken die indertijd bij de wapenstilstand zijn gemaakt, door de Kroatische Servirs nooit zijn nagekomen. Tegen deze tijd kan men ook verwachten dat de Servische moslims in de Sandzak van Novi Pazar en de Albanese moslims in Kosovo niet langer passief de Servische repressie blijven ondergaan. Voor dit realistische scenario heeft de Contactgroep zo te horen niets in de aanbieding.

Aanvaarding van het plan vergt eveneens dat UNPROFOR wordt teruggetrokken en dat er een nieuwe vredesmacht met een nieuw mandaat in Bosnië-Hercegovina wordt gestationeerd, waarvan tenminste een volwaardige Amerikaanse divisie deel uitmaakt. Dit leger moet toezien op de uitvoering en naleving van het plan. Aangezien men na drie jaar oorlog op de Balkan precies weet op wat voor moeilijkheden men daarbij zal stuiten, zal het mandaat van deze troepenmacht aanzienlijk verder moeten gaan dan wat gebruikelijk is bij peace keeping in VN-verband. Het is echter een open vraag welke landen bereid zijn om op die condities eenheden te leveren. Malcolm Rifkind, de Britse minister van Defensie, sloot gister in het Lagerhuis desgevraagd de mogelijkheid uit dat Britse troepen hiervoor beschikbaar zijn. Komen die troepen er niet, of gaat dat net zo lang duren als bij de ‘safe areas’ (in het snelste geval duurde dat meer dan een half jaar), dan treedt een variatie van het eerste scenario in werking.

20 juli 1994