Verraad op de Balkan

De oorlog in Bosnië is geen burgeroorlog

Het ‘vredesproces’ in voormalig Joegoslavië duurt vrijwel even lang als de oorlog. Het is er een integraal onderdeel van geworden, in plaats van een middel om er een eind aan te maken. Het zogenaamde ‘ontzet’ van Goražde heeft geleid tot een nieuw initiatief, overigens zonder dat de bestaande onderhandelingsfora zijn verlaten. Aangekondigd is dat een ‘Contactgroep’ de strijdende partijen tot een regeling zal pogen te bewegen. Deze Contactgroep bestaat uit Amerikaanse, Russische, Britse, Franse en Duitse diplomaten; de laatste drie opereren namens de Europese Unie. Volgens ongeschreven regels maken van zulke gremia in ieder geval staten deel uit die een substantiële militaire bijdrage aan het strijdtoneel in kwestie leveren. Nu Nederland met zo'n drieduizend man in ex Joegoslavië aanwezig is en daarmee na Frankrijk en Groot Brittannië in grootte de derde troepenmacht levert, is het vreemd dat Den Haag is gepasseerd ten gunste van Duitsland, dat van alle grote staten wereldwijd de geringste (zeven man) bijdrage aan VN operaties levert.

Politiek en moreel hoeft de Nederlandse afwezigheid niemand te spijten. Het is immers volstrekt onduidelijk namens wie, met welk mandaat en met welke doelstelling deze onderhandelaars gaan opereren.

Nederland, heeft net als de rest van Europa, een rechtstreeks belang bij een rechtvaardige regeling van de Joegoslavische kwestie. De zogenaamd ‘realistische’ opvatting dat dit niet het geval is, dat de zaak maar beter op z'n beloop kan worden gelaten, is een grove fout gebleken, die niet alleen heeft geleid tot grote stromen vluchtelingen, maar ook tot de geleidelijke ondermijning van die instituties die na het verscheiden van de

[p. 116]

Koude Oorlog vrede en veiligheid in Europa en de wereld zouden garanderen: CVSE, Europese Unie, Verenigde Naties en NAVO. Na de mislukte diplomatieke interventie van de Europese Unie (die toen nog Europese Gemeenschap heette) namen de Verenigde Naties het werk in het najaar van 1991 over. Dat is eveneens op een faliekante mislukking uitgelopen, en wel omdat de VN steeds twee met elkaar strijdige beleidslijnen hebben gevolgd, nadat het klassieke recept van peace keeping onmogelijk viel uit te voeren vanwege sabotage door de strijdende partijen.

De eerste lijn was die van het een beetje straffen van de agressor, Joegoslavië, en later Klein Joegoslavië, met als instrument economische sancties. Zulke sancties werken voor een groot deel averechts en straffen de bevolking eerder dan de politieke leiders. Ook al zijn ze op den duur zeer pijnlijk voor de laatsten, ze dwingen niet tot een regeling.

Omdat men niet bereid was de oorzaak van de oorlog serieus te nemen, kwamen de Verenigde Naties uit op een tweede beleidslijn: het verlenen van humanitaire hulp aan de slachtoffers. Strikte onpartijdigheid is dan het uitgangspunt. Maar dit is een onmogelijke positie, indien de ene partij nu juist met opzet humanitaire hulp nodig maakt en naar believen frustreert. En natuurlijk is het los daarvan al tegenstrijdig om aan de ene kant één van de strijdende partijen als agressor met een embargo te straffen en zich tegelijkertijd in dit conflict onpartijdig en neutraal te verklaren.

Aan deze tweeslachtigheid ligt naast kortzichtigheid, lafheid, gebrek aan interesse en hypocrisie een fundamentele misvatting ten grondslag. Het is al heel normaal geworden om de oorlog in Bosnië te beschouwen als een burgeroorlog tussen drie ‘etnische’ groepen in een territorium dat alleen kunstmatig een ‘staat’ mag heten. De wettige Bosnische regering, dat zijn in ook in de meest welwillende nieuwsberichten ‘de Moslims’ geworden, gewoon een van de strijdende partijen.

Op deze basis is al twee jaar vergeefs onderhandeld onder auspiciën van de Europese Unie en de Verenigde Naties, die daarbij hun eigen principes en uitgangspunten keer op keer verloochenen. Verloochend wordt echter ook de feitelijke toedracht en de historische context. Wat betreft de laatste maakt het pas verschenen A Short History of Bosnia van Noel Malcolm duidelijk dat het multiculturele karakter van dit gebied al vier

[p. 117]

eeuwen lang nu juist de basis vormt van een eigen Bosnische identiteit en dat oorlog hier nagenoeg steeds het gevolg is geweest van interventie van buitenaf.

Het huidige conflict is geen uitzondering op die regel. Het is geen ‘burgeroorlog’. De oorlog in Bosnië is een met voorbedachte rade begonnen aanvalsoorlog van Servië. Deze agressie begon niet na de proclamatie van de Bosnische onafhankelijkheid in maart 1992, zoals talloze politici en publicisten in het Westen beweren, maar ging eraan vooraf en wel volgens het patroon dat een jaar eerder in Kroatië was beproefd.

Bij de eerste (en laatste) algemene verkiezingen in Bosnië-Hercegovina, in december 1990, haalde de partij van Karadžić, de SDS, 72 van de 240 zetels in het parlement. In haar programma stond niets over een opdeling van Bosnië. Maar in mei 1991 begon de SDS de afscheiding van grote gebieden te eisen, die zich zouden moeten aansluiten bij de inmiddels door de Serviërs in Kroatië veroverde gebieden. De Servische Bosniërs werden aan een permanente gruwelpropaganda blootgesteld, terwijl voortdurend provocaties plaatsvonden met de bedoeling het Joegoslavische Federale Leger te gebruiken om het gezag van de Bosnische autoriteiten terzijde te schuiven. De extremisten van Karadžić werden voor dat doel heimelijk door Milošević en het federale leger van wapens voorzien. In de winter van 1991 1992 begon het leger met het aanleggen van geschutsopstellingen rond de grote steden in Bosnië en met het innemen van strategische posities. Dit alles ging vooraf aan het referendum op 29 februari en 1 maart 1992, waarbij de Bosnische bevolking, voorzover daarbij niet gehinderd door het leger en Karadžićs extremisten, voor onafhankelijkheid koos.

Het was het federale leger dat daarna in enkele weken, niet gehinderd door tegenstand van betekenis (want de Bosnische regering beschikte toen nog niet over eigen strijdkrachten) meer dan zestig procent van het Bosnische territorium veroverde, zogenaamd om de Servische Bosniërs te beschermen. Toen Milošević op 27 april 1992 Klein Joegoslavië proclameerde, verviel echter elke basis voor de aanwezigheid van het nu voormalige federale leger in Bosnië. De niet Bosnische eenheden zouden toen zijn teruggetrokken, maar daarvan is niet werkelijk sprake geweest. Het zogenaamde leger van de Bosnische Serviërs is voor het overgrote deel een Klein Joegoslavische, Servisch Montenegrijnse

[p. 118]

strijdmacht; zijn commandant, generaal Mladić, is door Milošević benoemd, nadat Mladić eerder in Kroatië de afscheiding van Krajina heeft bevochten. Dit leger wordt bevoorraad en bewapend vanuit Klein Joegoslavië.

De ‘internationale gemeenschap’ heeft stelselmatig genegeerd dat de oorlog in Bosnië geen burgeroorlog is, maar een Servische veroveringsoorlog op het grondgebied van een door de Verenigde Naties (22 mei 1992) erkende staat. Met die erkenning had logisch een eind moeten komen aan de toepassing van het VN wapenembargo, dat immers was afgekondigd tegen het inmiddels opgedoekte Joegoslavië. Artikel 51 van de Handvest van de Verenigde Naties stelt ‘dat geen enkele bepaling van dit Handvest afbreuk doet aan het natuurlijke recht tot individuele of collectieve zelfverdediging in geval van een gewapende aanval tegen een Lid van de Verenigde Naties, totdat de Veiligheidsraad de noodzakelijke maatregelen ter handhaving van de internationale vrede en veiligheid heeft genomen.’

De Veiligheidsraad heeft ruimschoots aangetoond dat zij niet staat is tot het nemen van zulke maatregelen. Het wapenembargo is daarom in strijd met het Handvest van de VN.

In twee jaar oorlog hebben de Serviërs hun territorium van zestig tot zeventig procent van het Bosnische territorium uitgebreid. Er is geen enkele reden om deze situatie als uitgangspunt voor een vredesregeling te nemen. Voor Europa en de wereld is het veel verstandiger om de integriteit van Bosnië-Hercegovina te handhaven. Dat vraagt echter om een heel andere politiek dan de Verenigde Naties en de Europese Unie tot nog toe hebben gevolgd: opheffing van het wapenembargo, terugtrekking van UNPROFOR (of diens concentratie in een beperkt aantal steden), een ultimatum aan Belgrado om zijn agressie te stoppen en het innemen van de stelling dat de grenzen van de Joegoslavische republieken niet met geweld veranderd kunnen worden.

7 mei 1994