Verraad op de Balkan

Afscheidsspeech

Relus ter Beek nam eergisteren met een interessante rede afscheid als minister van Defensie. Niet officieel. Hij zal nog vele maanden op het Haagse Plein zetelen, zeker tot aan de verkiezingen en zeker ook nog lang daarna, want het is niet erg waarschijnlijk dat een nieuw kabinet snel geformeerd kan worden. Nog minder waarschijnlijk is het dat - als de PvdA al van dat kabinet deel uitmaakt - de post van defensie opnieuw bij een sociaal-democraat terecht komt. Zelfs na de grote verkiezingszege van de PvdA in 1977 hechtte de partij niet zoveel waarde aan dit Ministerie dat zij dit wilde behouden. Als de formatie van het tweede kabinet-Den Uyl was gelukt, dan was defensie niet naar de PvdA gegaan. Ondanks het feit dat Vredeling en Stemerdink, ministers van Defensie in het eerste (en dus enige) kabinet Den Uyl, succesvolle en tot de verbeelding sprekende bewindslieden waren geweest.

[p. 111]

Na deze verkiezingen heeft de PvdA er geen tien zetels bij, maar zal zij in triomf verkeren als er niet meer dan tien zetels verloren zijn gegaan. Er is dus niet al te veel politiek vernuft voor nodig om tot de slotsom te komen dat het einde van Ter Beeks carrière als bewindsman van defensie zo goed als zeker is.

Met zijn rede Balans en perspectief. Het defensiebeleid in het recente verleden en de nabije toekomst heeft de minister dit zekere voor het onzekere genomen en zijn ministerschap alvast afgerond met een klinkend verhaal, waarin het eigen beleid wordt voorgesteld als een geslaagde invulling van het eigen gelijk. De keuzen die drie jaar geleden in de Defensienota werden gemaakt, zijn de juiste gebleken en de daarop gebaseerde herstructurering van de krijgsmacht verloopt succesvol, aldus Ter Beek. Als voornaamste resterend probleem ziet hij dat het vredesdividend nu op is. Sinds 1989 is de defensiebegroting met twintig procent gedaald en verder kan er niet bezuinigd worden, stelt hij zonder een slag om de arm te houden. In zijn rede maakte hij er geen gewag van, maar met dit standpunt wijst hij het verkiezingsprogram van zijn eigen partij stilzwijgend maar categorisch af, waar dit in de komende vier jaar nog eens negenhonderd miljoen gulden op defensie wil korten. Het is een ander teken dat Ter Beek niet denkt terug te keren op dit departement. (Tenzij de PvdA bij een eventueel regeerakkoord kiezersbedrog pleegt door de beloofde bezuinigen te schrappen.)

Bij de successtory die de bewindsman ter afsluiting van zijn ministerschap voorlas, maak ik drie kanttekeningen.

Ter Beek stelt de herstructurering van de Nederlandse krijgsmacht in het teken van internationalisering en europeanisering. Instemmend citeert hij zichzelf, twee jaar eerder: de Nederlandse krijgsmacht zal nooit meer zelfstandig en op z'n eentje in actie komen. Hij schijnt dit als een verrassende nieuwigheid te beschouwen, maar in feite is het aantal keren dat het koninkrijk Nederland, en zijn voorganger de Republiek, helemaal alleen oorlog voerde, op de vingers van één hand te tellen.

De consequentie van dit inzicht is dat er op alle mogelijke manieren moet worden samengewerkt en geïntegreerd. De landmacht gaat zo in hoofdzaak op in een gezamenlijk Duits-Nederlands legerkorps. Toch is er iets vreemds aan de uitkomst van dit beleid. De krijgsmacht is straks meer dan gehalveerd in mankracht, van honderdzestigduizend naar zeventigduizend. Er is

[p. 112]

echter geen enkel substantieel onderdeel in het kader van internationalisering en Europese taakverdeling opgeheven. Marine, luchtmacht en landmacht zijn kleiner, maar verder is alles bij het oude gebleven. Sterker nog: aan het bestaande is een dure luchtmobiele brigade toegevoegd.

Er bestaat met andere woorden een - kostbare - tegenstelling tussen Ter Beeks politiek van integratie en het feitelijk in stand houden van een krijgsmacht die nog van alle markten thuis is.

De tweede kanttekening betreft de uitbreiding van het toch al zo verscheiden arsenaal van het leger met deze luchtmobiele brigade. Het is te vroeg om daar definitieve uitspraken over te doen, maar tot nu toe is in het geheel niet gebleken dat het opzetten van deze brigade inderdaad de verstandige keuze is geweest die Ter Beek erin ziet.

Hij baseert die mening onder andere op de eerste inzet van de brigade: het bataljon dat nu bij UNPROFOR in Bosnië dient. Maar dat bataljon is helemaal niet ingeschakeld volgens het model waarvoor de luchtmobiele brigade is opgericht. Het opereert als een traditionele eenheid pantserinfanterie, zij het dat om een nog altijd niet opgehelderde reden de pantservoertuigen die het bataljon zijn toebedeeld, niet zijn uitgerust met een 25 mm kanon in een geschutskoepel, zoals standaard is bij de landmacht.

De derde kanttekening gaat over de ontwikkeling naar een geïntegreerde Europese defensie die is voorzien in het Verdrag van Maastricht. Ter Beek maakt in zijn rede veel woorden vuil over de weg naar dat doel en de noodzaak ervan. Maar wat ontbreekt is ook maar één heldere gedachte hoe die transformatie van nationaal defensiebeleid in een Europees tot stand kan komen. Daarmee hangt niet alleen de afscheidsrede van Ter Beek, maar ook het Nederlandse defensiebeleid, uiteindelijk in de lucht.

23 maart 1994