Verraad op de Balkan

Wat nu?

‘Het Joegoslavische Federale Leger is een laffe krijgsmacht’, berichtten militaire waarnemers van de Europese Gemeenschap in september 1991 over de oorlog in Kroatië. Als de Federalen zouden weten dat ze twintig minuten nadat ze een ziekenhuis hadden gebombardeerd, het risico liepen zelf vernietigd te worden, zouden ze het eerste wel uit hun hoofd laten. Twee en een half jaar later is het eindelijk mogelijk de waarde van deze geheimgehouden (maar uitgelekte) beoordeling te bepalen. Twee en een half jaar lang immers hebben de Joegoslavische - inmiddels Klein-Joegoslavische - strijdkrachten zelf nooit enig serieus risico gelopen met hun geschiet op weerloze burgers. Door de ‘internationale gemeenschap’ zijn zij weliswaar regelmatig bedreigd met laatste waarschuwingen, maar daarbij werd steevast meteen verklaard dat niets zou worden ondernomen als men die aan zijn laars lapte.

Het ultimatum van afgelopen zondag was van een ander kaliber. Voornamelijk omdat het niet zozeer aan de (Bosnische) Serviërs was gericht als wel aan degenen die het hadden uitgevaardigd. Het betrof hier de klassieke boodschap: ‘Hou me vast of ik bega een ongeluk’.

Een ongeluk is het niet geworden. Niet vanwege de zonderlinge interventie van Rusland, die de Servische leiders in staat stelde aan de geest van het ultimatum te voldoen zonder in eigen ogen gezichtsverlies te leiden. Ik gun de Russische diplomatie zijn moment van - naar eigen zeggen - goedkope glorie en de Bosnische Serviërs het feest waarmee zij hun aftocht vierden, zolang maar één ding duidelijk blijft: de eerste keer dat de laatsten met een geloofwaardige militaire dreiging zijn geconfronteerd, hebben zij bakzeil gehaald. Voor het eerst in bijna twee jaar worden er niet elke dag in Sarajevo mensen gedood en gewond door granaten.

[p. 109]

Het is hierna op zijn minst plausibel dat een eerder voet bij stuk houden van de Europese Unie, de Verenigde Naties en de NAVO de oorlog had kunnen stoppen of temperen. Maar met die constatering schieten wij nu niet veel meer op, al zou deze al die realpolitische wijsneuzen, die elke gedachte aan interventie steeds hebben afgewezen en altijd maar weer het ‘vredesproces’ de ruimte wilden geven, tot een welkome periode van stilzwijgen behoren te brengen.

Het succes van het ultimatum is echter iets anders dan een eind aan de oorlog of een regeling van de Joegoslavische kwestie. De verwarde opluchting die na de goede afloop in het Westen is uitgebroken, maakt beter dan wat ook duidelijk dat het hier om een geïsoleerde noodgreep ging, niet om een afgewogen stap als onderdeel van een bepaalde politiek.

Zo'n politiek is er nog steeds niet. Maar het is nog altijd niet te laat om het relatieve - de belegering gaat met andere middelen door - ontzet van Sarajevo als eerste stap in een nieuwe politiek te gebruiken. Uitgangspunt van die politiek zou niet een of andere door wapengeweld en terreur afgedwongen deling van Bosnië moeten zijn, maar herstel van de integriteit van de Bosnische staat op federale grondslag.

Het principe dat de grenzen in Europa niet door middel van militaire agressie kunnen worden veranderd moet beter laat dan nooit gehonoreerd worden. Dat is in ieders belang, ook in dat van Rusland, waarvan men overigens schijnt te vergeten dat het sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne en Wit-Rusland duizenden kilometers van de Balkan verwijderd ligt. Op hun beurt herinneren de Serviërs zich niet erg goed hoe hun ‘Slavische broederschap’ met de Russen vanaf de eerste mislukte Servische opstand tegen de Turken in 1806 tot en met de bevrijding van Belgrado door het Rode Leger in 1944 hen nooit veel voordeel, maar wel veel ellende heeft bezorgd.

Het tweede uitgangspunt voor vrede in Bosnië is een regeling die nationale minderheden, of althans degenen die daartoe gerekend willen worden, rechten en bescherming geeft. Zonder dat is een vreedzaam leven nergens op de Balkan, nergens in Oost-Europa, nergens in de voormalige Sovjetunie, en ook niet in West-Europa mogelijk. In beginsel zijn de elementen van zo'n regeling er allang: indertijd uitgedokterd door Lord Carrington, Robert

[p. 110]

Badinter en Lord Owen en vastgesteld op internationale conferenties.

Maar daarmee komen wij op een derde uitgangspunt: vrede in Bosnië en vrede in voormalig Joegoslavië, is alleen maar mogelijk als deze wordt gegarandeerd door de grote mogendheden. Dat wil in dit geval zeggen: de Verenigde Staten, geholpen door de Europese Unie en eventueel Rusland. Op de weigering om dat te doen is tot nu toe elke mogelijke overeenkomst gestrand.

Elke andere politiek leidt tot voortzetting van de oorlog en de vrijwel zekere uitbreiding ervan. Wat voor zin heeft het om, zoals Rusland en Frankrijk nu willen, Sarajevo onder bestuur van de Verenigde Naties te plaatsen? Het probleem van de hoofdstad van Bosnië is niet dat deze slecht bestuurd wordt, maar dat zij wordt belegerd. Waarom zouden de Verenigde Naties, die hun bestuurlijke incompetentie in Joegoslavië al overtuigend hebben bewezen, het beter doen dan het wettige stadsbestuur? Zonder een helder en duidelijk doel heeft het weinig zin om nu eens hier en dan weer daar ultimata te stellen en conferenties te beleggen.

23 februari 1994