Verraad op de Balkan

Voor-, noch achteruit

Al even lang als de oorlog in ex-Joegoslavië woedt er in het Westen een debat tussen voor- en tegenstanders van militaire interventie. Net als die oorlog kent dit perioden van betrekkelijke rust en perioden van intense strijd. De laatste maanden is het rustig. De anti-interventionisten hebben het immers steeds gewonnen. Misschien niet op de opiniepagina's van de grote kranten, maar wel in de kanselarijen van de grote staten.

Steeds waren er sterke argumenten om niet met militaire middelen te trachten een eind te maken aan de slachting in Bosnië-Hercegovina. Die argumenten zijn vreemd genoeg in de loop van de tijd zelfs sterker geworden, want anti-interventionisten van nu komen vaak met het verhaal dat in een eerder stadium van de oorlog militaire interventie wél succes zou hebben geboekt.

Het alternatief voor militaire interventie werd humanitaire hulp, in afwachting van het eind van de oorlog en het tot stand komen van een vredesregeling. De laatste komt er maar niet, en het eerste evenmin. Daarmee ligt de Britse politiek aan duigen. Deze was vanaf het begin alleen maar anti-interventionistisch. De grote Britse VN-troepenmacht is er vooral als middel om elk optreden tegen de ergste van de strijdende partijen uit te sluiten.

In de Europese Unie geeft Groot-Brittannië inzake voormalig Joegoslavië de toon aan, omdat Duitsland om constitutionele en

[p. 106]

historische redenen noch aan humanitaire noch aan militaire interventie door de Verenigde Naties kan meedoen, en omdat een politiek gedesoriënteerd Frankrijk zich meestal liever bij het Verenigd Koninkrijk aansluit dan als kampioen van Duitsland op te treden. De kleinere landen hebben niets in te brengen, zoals Nederland al enkele malen heeft gemerkt. Of dat anders wordt nu het Nederlandse gewicht in de Joegoslavische kwestie met elfhonderd man gevechtstroepen bovenop de tweeduizend man ondersteuningseenheden wordt vergroot, staat nog te bezien.

De Verenigde Staten speelden al onder president Bush een lamentabele rol door in het geheel niets te doen. Het is onder zijn opvolger nog erger geworden. De Bosniëpolitiek van Clinton en Christopher, of liever gezegd, het ontbreken van ook maar iets dat op een weloverwogen en consistent beleid lijkt, is nu al de zwarte bladzijde uit een zo veelbelovend begonnen presidentschap.

De resultante van deze politieke krachten is de politiek van humanitaire interventie. Deze is uitgelopen op een schandelijke vertoning, waarbij het langzaamaan uitmoorden van de Bosnische bevolking dragelijk wordt geacht als ze af en toe wat te eten en te drinken krijgt van de VN en er niet teveel tegelijk door één granaat worden geraakt in de ‘veilige gebieden’ die de Veiligheidsraad vorig jaar instelde. Meer dan de helft van de hulp wordt ingepikt door de oorlogvoerenden en de rest wordt verstrekt op de condities die degenen stellen die deze hulp noodzakelijk maken.

Omdat er maar geen eind komt aan deze gang van zaken komt, is de situatie ondraaglijk aan het worden - voor de EU, voor de NAVO en voor de Verenigde Naties. Hun geloofwaardigheid hebben deze afkortingen in de afgelopen twee jaar al in hoge mate verloren. Maar langzamerhand gaat het om meer: hun bestaan en hun bestaansrecht.

Dat, en dat alleen, verklaart het ultimatum dat de NAV0 vorige week afkondigde, nadat op 5 februari een mortiergranaat op de markt van Sarajevo 68 doden en 197 gewonden had geëist. Volgens het ultimatum moeten de Bosnische Serviërs al hun zware wapens binnen een straal van twintig kilometer rond Sarajevo verwijderen. Dit ultimatum is in strijd met alle militaire en politieke argumenten die de afgelopen twee jaar tegen militaire interventie zijn verkondigd. Waarom valt er alleen het geschut

[p. 107]

onder dat rond Sarajevo staat opgesteld? Waarom niet dat rond de andere ‘safe areas’? Of moeten er per ‘veilig gebied’ eerst 68 mensen door één granaat vermoord worden, voordat men in aanmerking komt voor deze bescherming achteraf? Waarom richt het ultimatum zich niet tegen elke gewelddadig optreden tegen alle ‘safe areans’? Volgens de voorspelbare logica van deze oorlog hebben de Bosnische Serviërs er na het ultimatum meteen een schepje bovenop gelegd bij het beschieten van een andere ‘safe area’.

Wie een militaire actie al van tevoren en publiekelijk beperkt tot één bepaald wapen, roept mislukking over zich af of escalatie van de andere kant. De zware wapens van de Serviërs (als de kranten in Belgrado overlijdensadvertenties van in Bosnië gesneuvelde Servische officieren plaatsen, kan men hier de schijn dat het in deze oorlog alleen maar om Bosnische Serviërs gaat, opgeven) kunnen niet enkel en alleen vanuit de lucht vernietigd worden. Daarvoor zijn niet alleen waarnemers op de grond nodig, maar ook gevechtsteams die gemakkelijk verplaatsbare mortieren opsporen en die vervolgens, al dan niet met hulp uit de lucht, vernietigen. De eenheden van UNPROFOR worden, als de eerste bom valt, gedwongen zich als gevechtstroepen op te stellen en zullen dan steun en versterking behoeven. Het Britse cynisme gaat tenslotte niet zover dat de Conservatieve regering het bij UNPROFOR dienende bataljon van de Coldstream Guards door de Serviërs laat uitmoorden om daarmee aan te tonen dat de kwetsbaarheid van UNPROFOR inderdaad militaire interventie onmogelijk maakt. Voert men echter dit slappe ultimatum wél uit, dan leidt dat precies tot de onberaden oorlog waartegen de anti-interventionisten al twee jaar met zoveel ijver waarschuwen.

Maar nu meer dan de helft van de bedenktijd voor de Serviërs verstreken is, ziet het er niet naar uit dat het ultimatum wordt uitgevoerd. Het grote gechicaneer is alweer begonnen. Kanonnen hoeven al niet meer teruggetrokken of ingeleverd te worden, ze kunnen ook ‘onder toezicht’ van UNPROFOR blijven staan waar ze staan. De VN weigeren mee te delen hoeveel stukken geschut daar nu onder vallen, zoals ze ook weigeren uit te leggen wat ‘onder toezicht’ betekent. Men kan er dus maar beter vanuit gaan dat hier hetzelfde gebeurt als indertijd in Krajina, waar de eerste de beste keer dat zij dat wilden de Serviërs hun zware wapens

[p. 108]

weer in gebruik namen, zonder dat de toezichthouders van de Verenigde Naties een vinger uitstaken.

16 februari 1994