Verraad op de Balkan

De rust van het kerkhof

Het duurt nog een paar maanden voor het zover is, maar vorige week heeft het zittende Europese Parlement met ware doodsverachting gedemonstreerd dat het geen enkele zin heeft om straks aan de verkiezingen ervoor mee te doen: omdat het toch niets voorstelt. Verontwaardigd gemompel van de Europarlementariërs! Sinds ‘Maastricht’ mogen ze toch hier en daar over meebeslissen, als dat eerst maar tot dit en dat beperkt is.

Nu namen zij een motie aan om Lord Owen te ontslaan als onderhandelaar namens de Europese Unie. De motie faalde in twee opzichten. David Owen trok zich er niets van aan en hij hóefde er zich ook niks van aan te trekken. Hij is benoemd door de Raad van Ministers van de Europese Gemeenschap (tegenwoordig Europese Unie genaamd, omdat het geen unie is). Niet door het machteloze ‘parlement’, dat met de aanvaarding van deze motie zijn machteloosheid met kracht onderstreepte. Lord Owen veegde er vervolgens op even voorspelbare als beleefde wijze zijn achterste mee af.

Ook in een ander opzicht deugde de motie niet. Lord Owen onderhandelt namens de EG-lidstaten, oorspronkelijk op basis van de besluiten van de Conferentie van Londen (augustus 1992). Besluiten die toen door alle betrokken partijen zijn onderschreven en die daarna nooit door één van hen zijn herroepen. Die

[p. 101]

besluiten hielden onder andere in dat verjaagden en verdrevenen in Bosnië-Hercegovina naar hun huizen terug konden keren, kortom: dat de praktijk van ‘etnische zuiveringen’ niet werd geaccepteerd.

Op die basis ontwierpen Owen en Cyrus Vance een plan voor een federaal Bosnië. Dit werd in eerste instantie - vooral door de nieuwe regering van de Verenigde Staten - afgedaan als een voorstel om Bosnië op te delen langs ‘etnische’ scheidslijnen. Dat was niet zo, zoals ik eerder heb betoogd.

Een alternatief voor het plan Vance-Owen had niemand van de critici en in april en mei 1993 werd door het Westen grote druk op Servië en de Bosnische Serviërs uitgeoefend om met dit plan akkoord te gaan - de andere partijen hadden dat al gedaan. De Serviërs gingen overstag onder dreiging van militaire maatregelen Vervolgens preste Milošević de Bosnische Serviërs om dat ook te doen. Deze een-twee-combinatie leverde na veel smoesjes een door iedereen als niet ter zake doend betiteld ‘referendum’ op onder de Bosnische Serviërs. Die zeiden ‘nee’ en toen bleek het niet terzake verklaarde referendum er wel toe te doen.

Het plan Vance-Owen werd begraven, niet door de Bosnische Serviërs, niet door Milošević, maar door de Verenigde Naties, de Verenigde Staten en de Europese Gemeenschap. Als het Europese Parlement iets had willen zeggen, had het dat toen moeten doen. Maar dat deed het niet.

Naar mijn opvatting hadden Vance en Owen toen hun taak neer moeten leggen. Vanaf dat moment opereerden zij immers niet meer op basis van de besluiten van de Conferentie van Londen. Owen heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij zijn rol hierna enkel en alleen zag als die van de neutrale voorzitter die bemiddelt tussen de strijdende partijen, maar de inhoud van de oplossing aan de laatsten overlaat. Dat is, hoe men het ook went of keert, iets heel anders dan zijn oorspronkelijke mandaat. De zogenaamde ‘vredesplannen’ die sindsdien over de tafel gaan, zijn vermeende compromissen tussen de vechtersbazen, geen preciseringen van de besluiten van de Conferentie van Londen. Die compromissen hielden in dat de resultaten van moedwillig geweld, ‘etnische zuiveringen’, moord, doodslag en verkrachting, aanvaard werden als basis voor een territoriale verdeling van Bosnië-Hercegovina, zonder dat deze overigens een stap dichterbij is gekomen.

[p. 102]

Met uitzondering van de Nederlandse regering - bij monde van minister Kooijmans - heeft niemand van de lastgevers van Lord Owen hem daarvoor zelfs maar om verantwoording gevraagd. Het Europese Parlement al helemaal niet. Kortom: als het Europese Parlement iets wil zeggen over de abominabele wijze waarop de Europese Unie optreedt inzake ex-Joegoslavië, dan moet het zich niet keren tegen de uitvoerder, maar tegen de opdrachtgevers. Dat zijn de regeringen van de lidstaten, niet David Owen.

Terwijl het bataljon van de luchtmobiele brigade zich opmaakt om in Bosnië het ‘veilig gebied’ Srebrenica te beveiligen, als degenen die het onveilig maken hen tenminste willen toelaten, wordt het failliet van de EU-politiek onmiskenbaar. Deze politiek is nooit een gemeenschappelijk overeengekomen beleidslijn geweest. Ze is de uitkomst van de berusting van sommige lidstaten en het ijveren om niets te doen van andere. In feite is de toon steeds gezet door de Britse regering. Die heeft elk militair ingrijpen vanaf het begin rigoureus uitgesloten en is er vanuit gegaan dat aan de oorlog snel een einde zou komen met een nederlaag van de Bosniërs. Daarna kon Bosnië verdeeld worden, en was het probleem voorbij. Het motto van deze politiek werd in november 1992 al geformuleerd in een hoofdartikel in The Times: ‘De rust van het kerkhof is in ieder geval rust’.

Cynisch is deze politiek zeker, maar misschien nog wel erger is, dat ze niet realistisch blijkt te zijn. Het kerkhof wordt steeds groter, maar het wil er maar niet rustig worden.

26 januari 1994