Verraad op de Balkan

Missolonghi

Wie ver genoeg in de geschiedenis terug gaat, komt de Europese bemoeienis met de Balkan voor als één groot misverstand. Neem het begin: de Griekse onafhankelijkheidsstrijd die in 1821 begon met het uitmoorden van vijftienduizend van de veertigduizend moslims die toen op de Peloponnesos woonden. Die gruweldaad werd in Europa ternauwernood bekend; de meer dan evenredige reactie van het Osmaanse bewind des te meer.

[p. 98]

De politieke elites van toen bestonden uit oud-gymnasiasten die groot gebracht waren met Homeros en die de woestelingen die toen naar de wapens grepen beschouwden als regelrechte voortzetters van het klassieke Griekenland. Zonder dit wijdverbreide filohellenisme had de opstand uiteindelijk geen kans gehad. Het uitte zich niet alleen in druk op regeringen van wat er toen bestond aan publieke opinie, maar ook in daadwerkelijk engagement aan de vrijheidsstrijd. Het beroemdste voorbeeld gaf Lord Byron, eerst in zijn gedichten (I'd dream'd that Greece might still be free), en daarna als strijder: hij sloot zich aan bij de opstandelingen, en stierf in 1824 aan koorts in Missolonghi. Zijn aanwezigheid is voor de Griekse onafhankelijkheid van groter gewicht geweest dan zijn feitelijke verrichtingen.

Onder het misverstand dat toen gevestigd werd, lijdt zowel Europa als Griekenland: zonder de onzinnige gedachte als zou het Griekenland dat toen ontstond een rechtstreekse voortzetting zijn is van het klassieke Griekenland, wieg van de Europese beschaving, bakermat van de democratie enzovoort zonder die gedachte had de Griekse zelfgenoegzaamheid niet zo groot kunnen zijn en was dit Midden-Oosterse land niet zo gemakkelijk toegelaten tot de Europese Unie (zoals de Europese Gemeenschap heet sinds Duitsland in november 1993 als laatste lidstaat het Verdrag inzake de Europese Unie tekende).

De misverstanden die de huidige politieke elites van Europa in hun greep houden als het om de Balkan gaat, zijn niet zo gemakkelijke en eenduidig te benoemen als het filohellenisme van toen. Eén ervan is in ieder geval een realisme van de koude grond: in het voormalige Joegoslavië zou het maar beter zijn om de zaken op hun beloop te laten, dan komt er het snelst rust en vrede. Dat is ook weer de conclusie van de NAVO top deze week, al wordt die als gebruikelijk verpakt in de boodschap dat de Bosnische kwestie niet op het slagveld, maar aan de onderhandelingstafel geregeld moet worden.

Vervolgens zijn de dreigementen herhaald van vorig jaar, om eventueel, ‘als dat nodig mocht zijn’, met luchtaanvallen de hulpverlening te vergemakkelijken aan de belegerde, en door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties in mei 1993 tot ‘safe areas’ uitgeroepen gebieden in Bosnië. Wanneer dat nodig is, werd niet nader omschreven en de Bosnische Serviërs leverden hun gebruikelijke commentaar bij deze flinke praat: zij beschoten

[p. 99]

Sarajevo extra, zodat de Verenigde Naties het vliegveld moesten sluiten.

In wat voor een zonderlinge geestesgesteldheid verkeren politici die menen dat de letterlijke herhaling van een loos gebleken dreigement verstaan moet worden als een verklaring dat het dit keer menens is?

De loosheid van het dreigement wordt pas goed duidelijk als men het serieus neemt. Stel je voor: F16s bombarderen Servische stellingen en blokkades rond Srebrenica, zodat het bataljon van de Nederlandse luchtmobiele brigade, of tenminste de verkenners daarvan, de daar gestationeerde Canadezen kan aflossen. De Bosnische Serviërs schieten terug, op de vliegtuigen (mis) en daarna op de Canadezen. Wat dan? Meer luchtaanvallen? Het Nederlandse bataljon rukt op om de Canadezen te hulp te komen? Met als zwaarste wapen 80 mm mortieren, en dat tegen een onofficiële strijdmacht die over meer artillerie beschikt dan de Nederlandse landmacht? Zogenaamde ‘beperkte luchtaanvallen’ leiden voorspelbaar tot verdergaande interventie op de grond, of tot een mismoedige aftocht van UNPROFOR uit Bosnië Hercegovina. Over die consequenties vermeldt het slotcommuniqué van de NAVO top geen woord.

De werkelijke boodschap uit Brussel is dan ook dezelfde als die al bijna een jaar opklinkt uit de kanselarijen van het Westen: wij doen niets, laat ze het maar uitvechten. Maar hier treedt het volgende misverstand aan het daglicht: het uitvechten houdt maar niet op. Vandaar de nauw verholen ergernis, ook bij de Verenigde Naties en UNPROFOR, over de Bosniërs. Die vechten maar door, in plaats van zich neer te leggen bij hun verlies.

Maar waarom zouden ze? Het Bosnische leger is in anderhalf jaar van een organisatie van ongeorganiseerde politieagenten en reservisten veranderd in een professionele strijdmacht van naar schatting tweehonderdduizend man, die beter gemotiveerd (maar slechter bewapend) is dan de Servische opponent. Diens overwicht ligt niet in manschappen, maar in wapens. Volgens de Bosnische opperbevelhebber, generaal Rasim Delic, hebben de Bosnische Serviërs rond Sarajevo vijftienhonderd stukken geschut staan, en beschikken zij daar over tachtig tanks. Daartegenover kunnen de verdedigers van de stad slechts twee tanks en vijftig kanonnen stellen, mede dankzij het wapenembargo dat de erkende Bosnische regering harder treft dan de opstandelingen. Niettemin

[p. 100]

hebben de Bosnische Serviërs zware verliezen geleden en raken zij ontgoocheld over het geringe wat de oorlog hun tot nu toe heeft opgeleverd.

De militaire krachtsverhoudingen wijzen nu eerder in de richting van een patstelling, die nog lang kan duren, dan in die van een ondubbelzinnige nederlaag van de Bosniërs. Dat is de eerste reden waarom het ‘uitvechten’ doorgaat. De tweede is dat elk vergelijk vereist dat er een politieke macht komt die de naleving van de vredesovereenkomst garandeert. Maar dat is nu juist wat het Westen steevast weigert. Het Missolonghi van deze oorlog is Brussel, en dat al ver vóór Mient Jan Faber er zijn grote maar altijd te kleine demonstratie vóór interventie houdt.

12 januari 1994