Verraad op de Balkan

Oorlog noch vrede

Bosnië is van de voorpagina's verdwenen. Wie zal daar niet rouwig om zijn? Nieuws is het uitzonderlijke, niet monotonie en routine. Het voormalige centrum van de Joegoslavische federatie levert in deze zin al een tijdlang geen nieuws meer op. Wat er plaatsvindt is steeds meer van hetzelfde. De uitwerking daarvan is gewenning, verdoving en uiteindelijk onverschilligheid. Wat steeds maar weer gebeurt, daar kan kennelijk niets aan veranderd worden. De publieke opinie is alleen dan een wapen wanneer de gedachte leeft dat er iets kan worden gedaan, dat het kwaad zijn loop niet hoeft te hebben.

In de korte geschiedenis van voormalig Joegoslavië is wat dit betreft een duidelijk patroon aanwijsbaar. Op gezette tijden wekte een nieuwe gruwelijkheid woede en verontwaardiging op in ‘de beschaafde wereld’. De vernietiging van Vukovar, de aanvallen op Dubrovnik, de onthulling van Servische concentratiekampen, de uithongering van Srebrenica en Sarajevo - dat zijn hier de bekendste voorbeelden van. Daarna weerklonk de roep om hier iets tegen te ondernemen. Regeringen die iets zouden kunnen doen antwoordden daarop steevast dat de burgers niet wisten waar ze het over hadden en dat zij een veel betere oplossing wisten. Het resultaat waren steeds weer loze verklaringen, resoluties en toezeggingen. Ruim vijf maanden na de proclamatie van een half dozijn Bosnische steden tot ‘safe areas’ in VN-verband, is er nog niets gedaan om de daad bij het woord te voegen. Maar dat is geen

[p. 91]

nieuws, evenmin als de zinloze controle op het vliegverbod boven Bosnië of de stille sabotage waarmee vooral Frankrijk en Groot-Brittannië het werk van het VN-tribunaal over oorlogsmisdaden onmogelijk maken.

Het laatste nieuws was de weigering van de Bosnische staat om akkoord te gaan met zijn liquidatie. Deze kreeg in het algemeen een slechte pers in het Westen. Politici en commentatoren vonden dat de Bosniërs niet zo kinderachtig hadden moeten doen, en zich neer moesten leggen bij hun nederlaag op het slagveld. Tegelijkertijd werd het hen kwalijk genomen dat zij hier en daar ook nog overwinningen boekten op de Bosnische Kroaten. Een onwetende zou de indruk krijgen dat na een eerlijke wedstrijd onder arbitrage van de Verenigde Naties de verliezers niet tegen hun verlies waren opgewassen.

Sindsdien is het stil. Het ‘vredesproces’ is mislukt, en de onderhandelaars namens de Verenigde Naties en de Europese Gemeenschap, Stoltenberg en Owen, hebben meegedeeld dat een vredesakkoord van de baan is. Het rare is dat het sindsdien ook op het slagveld betrekkelijk rustig is geworden. Eigenlijk is dat niet zo vreemd voor wie de logica van de oorlog in Bosnië al heeft ontcijferd. Oorspronkelijk werden de onderhandelingen over vrede gevoerd op basis van uitgangspunten als de integriteit van de Bosnische staat en herstel van de vooroorlogse verhoudingen, dat wil zeggen: terugkeer van vluchtelingen naar hun woonsteden. Op het moment dat de Verenigde Naties en de Europese Gemeenschap deze uitgangspunten loslieten - de begrafenis van het plan Vance-Owen - werden de onderhandelingen de motor van de gewapende strijd. Hoe meer gebied men veroverd had, hoe sterker men voortaan in Genève stond. Nu er geen vredesakkoord komt is deze motor uitgeschakeld en is een even betrekkelijke als misleidende rust op het Bosnische slagveld ingetreden.

De situatie doet nog het meest denken aan de toestand die in 1918 aan het Oostfront heerste na de mislukte onderhandelingen over vrede tussen Duitsland en het nieuwe bolsjewistische bewind in Rusland. Het hoofd van de Russische delegatie, Trotski, vond er een fantastische formule voor: ‘Geen oorlog en geen vrede’. Geheel in overeenstemming met deze typering heeft de leider van de Bosnische Serviërs zojuist aangekondigd dat wat hem en zijn

[p. 92]

kornuiten betreft de oorlog voorbij is en dat de aanval op Sarajevo niet zal worden doorgezet.

Een vredesakkoord hoeft zo te horen dus niet meer en dat geldt niet alleen voor Karadžić en de zijnen. Het vredesakkoord in de maak voorzag enerzijds in een formalisering van de opdeling van Bosnië, en daarmee van het goedkeuren van de ‘etnische zuiveringen’. Anderzijds zou een internationale troepenmacht met een breed mandaat op de naleving ervan moeten toezien. Zo'n oplossing hebben de anti-interventionisten altijd bepleit tegen degenen die vanaf het begin stelden dat alleen grootscheepse militaire inmenging van buitenaf kans bood op een pacificatie van ex-Joegoslavië.

Maar nu wordt duidelijk dat een bezettingsmacht van vijftigduizend man, die werkelijk gewapenderhand op naleving van een moreel verwerpelijk akkoord moeten toezien, tenminste dezelfde risico's loopt als een VN-leger dat had gepoogd de situatie in Bosnië in overeenstemming met de beginselen van de Verenigde Naties en het internationale recht te brengen. De vluchtweg waarover de internationale gemeenschap nu al twee jaar draaft, eindigt zo alsnog in een doodlopende steeg. Nederlandse parlementariërs kwamen daar vorige week achter toen ze wel erg laat ontdekten wat voor risico's een echte VN-vredesmacht te wachten staat. Het zijn overigens dezelfde parlementariërs die een half jaar geleden de ombouw van de krijgsmacht tot een apparaat voor dit soort operaties goedkeurden. Maar ook de Amerikaanse regering heeft koude voeten gekregen bij de gedachte de beloofde vijfentwintigduizend man naar Bosnië te sturen.

De mislukking van het vredesakkoord komt eigenlijk iedereen wel goed uit. De Bosniërs verliezen er niets mee, de Bosnische Kroaten en Serviërs consolideren hun posities zo ook wel en de buitenwereld kan zijn handen in onschuld wassen.

6 december 1993