Verraad op de Balkan

Vanuit La Valetta

Onze jaarlijkse conferentie over geweld en vrede is verplaatst naar Malta, omdat het Inter-University Centre in Dubrovnik niet meer bestaat. Het is op 6 december 1991 door de Serviërs in puin

[p. 68]

geschoten, een sinistere onderstreping van het feit dat het onderwerp waarover wij elk jaar bijeenkwamen hier zijn academisch karakter heeft verloren.

In Malta was ik nog nooit geweest en de laatste keer dat ik mij op de hoogte had gesteld van de politieke gang van zaken in deze staat, leek het alsof de kleine republiek zich onder leiding van Dom Mintoff aan het ontwikkelen was tot de eerste sociaal-democratische dictatuur ter wereld. Dat is alweer lang geleden, ook al leeft Mintoff nog en heeft hij nog steeds zitting in het Malteze parlement. Sinds de Nationalistische Partij in 1987 de verkiezingen won, oriënteert Malta zich niet meer op Libië en het Midden-Oosten, maar op Europa. Met de Labour-oppositie verschilt de regering alleen van mening over de voorwaarden voor toetreding van Malta tot de Europese Gemeenschap. In één opzicht is deze al geregeld: op het vliegveld van Rome telt de tocht naar Malta als binnenlandse vlucht.

Het belang van Malta ligt op dit moment vooral in zijn verleden. Nadat de Johanniter Orde door de Turken van zijn hoofdkwartier Rhodos was verdreven, bood keizer Karel V de orde het kale en armzalige Malta aan als nieuwe thuisbasis. Daar arriveerden de krijgshaftige monniken in 1530. Na verschillende kleinere aanvallen ondernam het Osmaanse Rijk in 1565 een grootscheepse invasie. Vier maanden lang belegerde het Turkse leger de forten rond de latere Grand Harbour, maar de overwinning ontging het op het nippertje. Op het moment dat de Osmaanse troepen een beslissende doorbraak dreigden te forceren, werd hun achterhoede aangevallen door zware cavalerie. Deze bestond uit slechts enkele honderden ruiters, die een uitval deden vanuit de oude hoofdstad Mdina in het binnenland. Maar de Osmanen zagen hen aan voor het lang verwachte ontzettingsleger en braken hun aanval op de forten van de Johanniters af. Een maand later werd het eiland werkelijk vanuit Sicilië ontzet.

Onmiddellijk daarna begon de aanleg van een vestingstad op de hooggelegen landtong vanwaar de Osmanen de christelijke verdedigingswerken te gemakkelijk hadden kunnen bombarderen. De kolossale fortificatie werd genoemd naar Jean Parisot de la Valette, de grootmeester van de orde en de bevelhebber tijdens het Grote Beleg. Hij werd er als eerste begraven. In de eeuwen die volgden is La Valetta nooit aangevallen of belegerd. De enige keer dat de vesting militair dienst deed was in 1799, toen de bevolking

[p. 69]

in opstand kwam tegen de Fransen die het eiland een jaar eerder hadden bezet. De Franse commandant verschanste zich daarop lange tijd succesvol in La Valetta.

Een vergelijking trekken tussen La Valetta en de NAVO is op dit eiland niet vergezocht. Het bondgenootschap is in zijn hele bestaan nooit aangevallen, evenmin als de bastions hier. Was de bouw ervan daarom een nutteloze inspanning, en zijn de oprichting en in stand houding van de NAVO daarom zinloos geweest? Of werd Malta nooit meer belegerd omdat de potentiële aanvallers zichzelf geen kans gaven tegen de machtige vestingwerken? De eerste vraag kan evenmin definitief worden beantwoord als die naar de afschrikwekkende werking van de NAVO. De mogelijke parallellen tussen de toekomst van de NAVO en het verleden van Malta zijn hiermee niet uitgeput. De Maltezer Ridders, zoals de Johanniter Orde ging heten, waren net als de NAVO een internationaal genootschap. De voertaal was Italiaans, maar het Franse contingent was het voornaamste, of vond dat in ieder geval van zichzelf. In de loop van de jaren werd de orde welvarender en corrupter. De oorspronkelijke militaire taken werden vergeten. De schepen van de vloot werden steeds mooier en rijker, tot zij noch voor oorlogvoering noch voor zeevaart meer geschikt waren. Uiteindelijk resteerde een siervloot, alleen in staat tot ceremonieel vertoon in de haven. In 1798 hoefde Napoleon maar één keer te blazen om een eind aan het regime van de orde in Malta te maken.

De NAVO is al enige tijd het langst bestaande militaire bondgenootschap uit de geschiedenis. De oorspronkelijke doelstellingen zijn grotendeels niet meer terzake, als men met advocatenogen naar de kleine lettertjes van het NAVO-verdrag kijkt. In substantiële zin ligt dat anders. De gedachte achter de oprichting van de NAVO was, dat vrede en vrijheid in Europa gehandhaafd moeten worden. Veertig jaar lang werd de voornaamste en enige bedreiging gezien in een verrassingsaanval door de Sovjet-Unie. Nu zijn er andere dreigingen gekomen en de lidstaten houden wedstrijden in struisvogelgedrag. De een zoekt het in heel hard weglopen, de ander in het de kop in het zand steken. Ondertussen gaat men stilzwijgend akkoord met het veranderen van grenzen door middel van geweld en terreur, gelukkig net buiten het NAVO-verdragsgebied. En de legers van de NAVO-staten gaan

[p. 70]

steeds meer lijken op het siervloot van de Maltezer Ridders. Zo ziet Europa er deze week uit vanuit La Valetta.

14 april 1993